اختلال عاطفی فصلی (SAD) که اکنون بیشتر به عنوان اختلال افسردگی عمده (MMD) شناخته می شود نوعی افسردگی است که معمولا مردم کشورهایی که از خط استوا دورتر هستند را تحت تاثیر قرار می دهد. این شرایط بیشتر طی ماه های زمستان شایع است و با آغاز بهار بهبود می یابد.

به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل از "مدیکال نیوز تودی"، از نام های دیگر اختلال افسردگی عمده با الگوی فصلی می توان به افسردگی زمستانی و افسردگی فصلی نیز اشاره کرد.

افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی یا اختلال افسردگی عمده با الگوی فصلی، علائم افسردگی که به تدریج با کوتاه‌تر شدن روزها طی ماه های سرد سال افزایش می یابند را تجربه می کنند. این علائم با آغاز فصل بهار و افزایش میزان نور خورشید رو به بهبود می روند.

اختلال عاطفی فصلی ممکن است به واسطه تحریک یک بی تعادلی شیمیایی در مغز که از کاهش میزان مواجهه با نور خوشید ناشی می شود، شکل بگیرد. با این وجود، برای تایید دلیل به انجام پژوهش های بیشتر نیاز است.

تغییرات فصلی در نور خورشید بر ریتم های شبانه روزی یا ساعت بیولوژیک بدن انسان تاثیر می گذارند. اختلال در ریتم شبانه روزی می تواند به طور قابل توجهی خلق و خوی فرد را دستخوش تغییر کند.

به گفته دانشکده پزشکی هاروارد، زنان اغلب بیشتر از مردان اختلال عاطفی فصلی را تجربه می کنند و همچنین این شرایط در افراد جوان بیشتر از افراد مسن دیده می شود.

اگرچه شایع نیست، برخی افراد اختلال عاطفی فصلی را طی ماه های تابستان نیز تجربه می کنند.

علائم

علائم اختلال عاطفی فصلی مشابه افسردگی هستند. تفاوت اصلی در این است که علائم اختلال عاطفی فصلی طی ماه های زمستان شکل گرفته و با آغاز بهار بهبود می یابند.

علائم در بیشتر افراد طی زمان مشابهی از هر سال شکل گرفته و از بین می روند.

علائم معمولا طی ماه های پاییز و با آغاز کوتاه‌تر شدن روزها خفیف هستند. شدت، خصوصیات و الگوهای اختلال عاطفی فصلی می توانند به طور قابل توجهی از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند.

از علائم اختلال عاطفی فصلی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

- احساس اضطرابی که متناسب با دلیل یا محرک خود نیست

- احساس گناه و بی ارزشی

- استرس و تحریک پذیری

- دشواری در تصمیم گیری

- کاهش تمرکز

- کاهش میل جنسی

- بی حوصلگی پایدار

- بی قراری

- گریه کردن اغلب بدون دلیل و محرکی مشخص

- احساس خستگی حتی پس از خواب خوب شبانه

- خواب بیش از حد

- افزایش اشتها

- انزوای اجتماعی و کاهش علاقه به فعالیت هایی که فرد تا پیش از این از آنها لذت می برده است

- پرخوری و افزایش وزن

- افکار خودکشی

همانگونه که پیشتر اشاره شد، برخی افراد این قبیل علائم را به جای فصل زمستان در فصل تابستان تجربه می کنند و علائم در طول زمستان بهبود می یابند. با این وجود، بیشتر موارد اختلال عاطفی فصلی در ماه های سرد سال، به ویژه زمستان، رخ می دهند.

عوامل خطرآفرین

برخی عوامل می توانند خطر ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را در یک فرد را افزایش دهند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:

جنسیت

احتمال ابتلا به اختلال عاطفی فصلی در زنان بیشتر از مردان است، اگرچه ممکن است این می تواند با شیوع بیشتر افسردگی در زنان مرتبط باشد.

جغرافیا

به نظر می رسد هرچه افراد در مناطقی دورتر از خط استوا زندگی کنند، خطر ابتلا به اختلال عاطفی فصلی نیز افزایش می یابد.

افرادی که در مکان هایی با روزهای بسیار کوتاه در زمستان زندگی می کنند، هرچه بیشتر مستعد ابتلا به این شرایط هستند.

سابقه خانوادگی

اگر یکی از بستگان نزدیک شما سابقه ابتلا به انواع مختلف افسردگی را دارد، این می تواند احتمال ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را در شما افزایش دهد.

سابقه شخصی ابتلا به افسردگی

افرادی که سابقه ابتلا به افسردگی یا اختلال دو قطبی را دارند، همانند افرادی که به هر یک از این شرایط مبتلا هستند، احتمال بیشتری دارد اختلال عاطفی فصلی را تجربه کنند.

اگر علائم افسردگی در زمان مشخصی از هر سال شکل بگیرند، پزشک می تواند ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را تایید کند.

دلایل

کارشناسان همچنان درباره دلایل قطعی ابتلا به اختلال عاطفی فصلی مطمئن نیستند. با این وجود، مطالعات به عوامل زیر اشاره داشته اند:

کاهش تولید سروتونین طی زمستان

سروتونین یک انتقال دهنده عصبی است که نقشی کلیدی در تنظیم خلق و خو ایفا می کند. این ماده با پروتئینی خاص در بدن پیوند تشکیل می دهد تا در سراسر بدن سفر کند.

سطوح این پروتئین معمولا طی ماه های زمستان افت می کند تا از فرد در برابر استرس محیطی فصل محافظت کند.

با این وجود، مطالعه ای که در سال 2016 در نشریه Brain منتشر شد، نشان داد که افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی کاهش در انتقال دهنده سروتونین طی زمستان را تجربه نمی کنند. خطر به ویژه در افرادی که مستعد ابتلا به اختلالات عاطفی دیگر هستند، بیشتر است.

اختلال در سطوح ملاتونین

ملاتونین هورمونی تاثیرگذار بر الگوهای خواب و خلق و خوی انسان است. کاهش مواجهه با نور خورشید طی روزهای کوتاه‌تر زمستان می تواند تعادل ملاتونین در بدن را بر هم بزند.

کاهش تولید ویتامین D

مطالعه ای در سال 2018 با حضور سوژه های حیوانی که در نشریه Genes & Nutrition منتشر شد، پیوندی بین سطوح ویتامین D و سروتونین را نشان داد که می تواند ظهور افسردگی در برخی افراد را توضیح دهد.

بدن پس از قرار گرفتن در معرض نور خورشید توانایی تولید ویتامین D را دارد. کاهش میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید طی زمستان ممکن است بروز علائم افسردگی در شرایطی که به نام اختلال عاطفی فصلی شناخته می شود را توضیح دهد.

تشخیص

پزشک برای تشخیص ابتلا به اختلال عاطفی فصلی ممکن است پرسش های زیر را با فرد مطرح کند:

چه مدتی است که علائم را تجربه می کند؟

شدت علائم چقدر است؟

علائم چگونه بر فعالیت های روزانه وی تاثیر می گذارند؟

آیا تغییری در الگوهای خواب یا غذا خوردن را تجربه می کند؟

آیا متوجه تغییراتی در افکار و رفتارهای خود طی فصل های مختلف سال شده است؟

آیا اطلاعی از سابقه ابتلا به افسردگی، اختلال دو قطبی، یا اختلالات عاطفی دیگر در خانواده دارد؟

از آنجایی که انواع مختلفی از افسردگی وجود دارند، پزشک ممکن است برای تشخیص دقیق اختلال عاطفی فصلی به مدتی زمان نیاز داشته باشد. هیچ تست پزشکی یا آزمایشگاهی برای تشخیص این شرایط وجود ندارند. با این وجود، پزشک ممکن است برخی آزمایش های تشخیصی دیگر، از جمله آزمایش های خون، را برای حذف احتمالات دیگر تجویز کند.

پزشک تنها زمانی ابتلا به اختلال عاطفی فصلی را تشخیص می دهد که علائم اختلال افسردگی عمده در زمان مشخصی از سال ظاهر شده و از بین بروند.

درمان

فرد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی با افزایش مدت زمان قرار گرفتن در معرض نور خورشید می تواند به تسکین علائم این شرایط کمک کند. به عنوان مثال، پیاده‌روی طولانی‌تر طی روز، زمانی که خورشید می تابد، می تواند کمک کند.

درمان اختلال عاطفی فصلی معمولا شامل دارو، تراپی، و نوردرمانی می شود.

اصلاحات سبک زندگی نیز می توانند به کاهش اثر اختلال عاطفی فصلی کمک کنند.

روان درمانی

اگرچه به نظر می رسد اختلال عاطفی فصلی به واسطه تغییرات در شیمی مغز رخ می دهد، درمانی که بر خلق و خو و رفتار متمرکز شده باشد می تواند به بهبود این شرایط کمک کند. در همین راستا روان درمانی یا سایکو تراپی ممکن است اثری با ماندگاری طولانی‌تر نسبت به مصرف داروها یا نوردرمانی با استفاده از جعبه نور برای مدیریت خلق و خو داشته باشد.

رفتار درمانی شناختی می تواند به افراد بر نظارت و کنترل واکنش های خود به موقعیت ها و محیط های مشخص با موفقیت بیشتر کمک کند. اگر فرد بتواند روش درک رویدادها را تغییر دهد، رفتار وی نیز با گذشت زمان تغییر خواهد کرد.

این ممکن است به کاهش شدت علائم طی فصلی که آثار اختلال عاطفی فصلی به اوج می رسند، کمک کند.

یک دوره رفتار درمانی شناختی معمولا شامل یک برنامه فردی تمرینات فکری و تنفسی برای کمک به تشخیص و تعدیل احساسات منفی می شود.

افراد می توانند در جلسات گروهی رفتار درمانی شناختی شرکت کنند که در چنین جلساتی افراد می توانند از پشتیبانی و توصیه های افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی استفاده کنند.

دارو درمانی

پزشک ممکن است یک داروی ضد افسردگی، معمولا یک مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین، را برای فرد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی تجویز کند. این نوع دارو سطوح سروتونین را افزایش می دهد.

افراد باید همواره دستورالعمل پزشک را برای مصرف دارو دنبال کنند و با عوارض جانبی و خطرات بالقوه مصرف آن آشنا باشند.

نوردرمانی

اگر شدت علائم در یک فرد به اندازه ای زیاد باشد که زندگی روزانه وی را تحت تاثیر قرار دهد، پزشک ممکن است نوردرمانی را برای وی تجویز کند.

این نوع درمان می تواند به بازگرداندن ریتم های شبانه روزی فرد به حالت عادی کمک کند.

در نور درمانی، فرد طی فصل های پاییز و زمستان برای مدت زمان مشخصی در روز روبروی یک جعبه نور ویژه می نشیند. لامپ های فرابنفش، لامپ های برنزه کردن پوست و چراغ های فول اسپکتروم اثری مشابه را برای افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی نخواهند داشت.

استفاده از جعبه نور در صورت امکان بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب توصیه شده است.

به طور کلی، افراد باید نوردرمانی را روزانه به مدت 20 تا 60 دقیقه با توجه به قدرت نور انجام دهند.

انتخاب های سبک زندگی

برخی افراد مبتلا به اختلال عاطفی فصلی با افزایش مدت زمانی که در معرض نور خورشید می گذرانند می توانند به تسکین علائم این شرایط کمک کنند. در همین راستا، اقداماتی مانند کنار زدن پرده و کرکره برای ورود نور بیشتر به خانه، فعالیت های بیرون خانه مانند رسیدگی به گیاهان، و نشستن در نزدیکی پنجره طی روز می توانند مد نظر قرار بگیرند.

حضور طولانی‌تر در فضای باز و همچنین اجتماعی و فعال باقی ماندن نیز می توانند مفید باشند. ماهیت فصلی اختلال عاطفی فصلی به معنای آن است که برنامه ریزی فعالیت ها را می توان پیش از فصل و با هدف کاهش اثر این شرایط بر زندگی روزانه انجام داد.