«زباله» در تعریف همه ما همان چیزهای دورانداختنی است که داخل یک کیسه بزرگ می ریزیم و اگر شهروند خوبی باشیم اوایل شب آن را بیرون در می گذاریم. اما این کیسه زباله به کجا می رسد؟

مجله مهر؛ تا به حال با دقت به سطل زباله ای که بیرون در می گذارید نگاه کرده اید؟ به این فکر کرده اید که چه چیزهایی را داخل آن می ریزید و سرنوشت دورریزهای شما به کجا می رسد؟ آیا به این فکر کرده اید چه چیزهایی داخل سطل شما واقعا زباله هستند؟

آیا فکر کرده اید که چطور می توانید حجم زباله هایتان را کم کنید؟ یا اینکه چطور از بوی بد این سطل زباله بکاهید؟ آیا تا به حال به این فکر کرده اید که شاید این موجود بدبو و دورانداختنی مفید باشد طوری که بتوان با آن کارهای اقتصادی زیادی انجام داد؟ همه این ها سوالهایی است که در ذهن بسیاری از ما وجود دارد و ما برای پاسخ دادن به این سوالات سراغ «حسین جعفری» مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران رفتیم تا از زیر و بم زباله و اتفاقات آن سر دربیاوریم.

زباله‌های تهران روزانه سه ورزشگاه ۱۰۰ هزارنفری را پر می‌کند

میزان تولید زباله برای هرنفر متفاوت است. اما تابه حال به این فکر کرده اید که روزانه در خانه شما چه میزان زباله تولید می شود؟ آن وقت در سطح بزرگتر در کوچه شما به طور متوسط چندکیلو زباله شب‌ها بیرون خانه گذاشته می شود و حالا در سطح کلان تر منطقه شما چه میزان زباله دارد؟ اصلا زباله شامل چه چیزهایی است.

آقای جعفری در این باره می گوید: «در تعریف مردم زباله یعنی یک سری شیء‌ و اجناسی که باید از خودشان به دلیل کثیفی و پلشتی دور کنند. این عادت هم وجود دارد که هر زمان دوست دارند تولید و هر زمان که دوست دارند بیرون بیندازند.

حالا فکر می کنید شهری مثل تهران روزانه چقدر زباله تولید می‌کند. ما روزانه در تهران بیش از ۷ هزارتن زباله تولید می کنیم. برای حمل این تعداد زباله تقریبا باید ۲۵۰ اتوبوس بزرگ تندروی شهری را پر از زباله کنیم. یعنی اگر یک مجموعه ورزشی ۱۰۰ هزار نفری داشته باشیم که نیم متر در آن زباله بریزیم. روزانه برای زباله های تهران به سه مجموعه صدهزارتایی نیاز داریم.»

پسماندهایتان را درست دور بریزید

اینکه هرچیزی را چطور بخریم و دوربیندازیم تا هم حجم زباله کمتری تولید کنیم و هم اینکه زباله‌هایمان بوی نامطبوع نداشته باشند برای خودش داستان جذابی است که رعایت آن می تواند حسابی به همکاران آقای جعفری کمک کند:‌«زباله‌های شهر تهران برخلاف بسیاری از مناطق جهان بیش از ۶۰ درصد رطوبت دارد که درصد بالایی است.

شما وقتی سبزی را پاک می کنید ثابت شده است تا ۶۵ درصد از آن را دور می ریزید. طبق آمار روزانه در تهران هزارتن سبزی مصرف می شود که ۶۰ تا ۶۵ درصد آن زباله است که اگر شما سبزی پاک شده بخرید این حجم از روی دوش کارگران شهرداری کم می شود.

شاید برایتان جالب باشد اگر شما سبزی پاک کرده بخرید دیگر پسماند آن در مرحله ای که در محل پاک می شود زباله نیست. علاوه بر اینکه سبزی سالم‌تری دارید. باقیمانده آن به مصرف دام می رسد که برای ما در شرایط فعلی بسیار مهم است. علاوه بر خوراک دام اشتغال ایجاد می شود.هم در وقت صرفه جویی می شود و هم در این کم آبی نیاز به تولید علوفه نیست. در مورد دیگر اینکه مردم تفاله چای های خود را به اشکال مختلفی دور می ریزند.

اگر کمی حوصله کنید و بعد از ریختن تفاله چای در سبد ظرفشویی ۳ ساعت بعد آن را دور بریزید. علاوه بر تولید نکردن زباله تر ۲۵۰ تن از زباله‌های شهر کاهش پیدا می‌کند و تولید شیرابه نیز کم می شود. حتی می توان این کار را با پسماند میوه‌ها نیز انجام داد و مدتی آنها را درسبد نگه داشت تا خشک شوند. بهتراست. پوست میوه هایی مثل هندوانه را قبل از انداختن داخل سبد خرد کرد تا حجم آن کاهش پیدا کند. داروهای مازاد باید حتما به طور جداگانه دور انداخته شوند. همچنین باطری‌ها و پسماندهای الکتریکی باید حتما جدا جمع شوند.»

حواستان به شیرابه‌ها باشد

شیرابه‌ها یعنی همان آب بد بو و متعفنی که از زباله‌های ما بیرون می‌زند، بزرگترین معضل پسماندها هستند که صدمات جبران ناپذیری به سلامتی افراد و محیط زیست می زنند.

آقای جعفری درباره این بخش خطرناک از زباله می‌گوید: «شیرابه یک بخش ناگزیری از زباله است که باید تلاش کنیم به حداقل برسد. اگر زباله ما رطوبت نداشته باشد شیرابه آن کم می شود. در قدیم یک دریاچه ای وجود داشت به اسم حوض شیرابه که از چهل سال پیش وسعت آن ۴۰ هکتار بود. ما الان این دریاچه را از بین بردیم ولی هنوز جای کار زیاد است. وقتی آب به شیرابه تبدیل می شود.

باید ۱۰۰ برابر هزینه کنیم تا دوباره آب شود. شیرابه فلزات خاک را با خود به میوه‌های در حال کشت می برد. برای همین است که می گوییم در جامعه ما سرطان زیاد است چون سرب پیاز ما چندبرابر استاندارد جهانی است. شما باید بدانید لیوان آب، نوشابه، آبمیوه ای را که می خورید ته آن را خالی کنید و بعد به سطل زباله بریزید. آسیب‌های فیزیکی که زیادی به کارگران ما وارد می شود که مهم‌ترین آن آسیب‌های پوستی است که سالی چندبار آنها را درگیر می‌کند».

پسماندهای بازیافتی شما را خریداریم

به گفته آقای جعفری زباله‌های تهران به طور میانگین تا ۳۰درصد و در بعضی مناطق تا ۴۰درصد قابل تفکیک هستند که در حال حاضر ۱۸ درصد این کار انجام می شود. اما چه چیزهایی باید تفکیک شوند و آقای جعفری و همکارانش برای بهبود وضعیت تفکیک زباله چه کرده اند؟ «شما باید بدانید که هر پسماندی که تولید می کنید نباید داخل سطل زباله زیر سینک ظرفشویی ریخته شود. شیشه، پلاستیک، کاغذ و پت قابل تفکیک هستند و باید به طور جداگانه دور ریخته شوند.

برای کمک به این کار ماشین‌هایی با نام ملودی وجود دارد که هفته ای دوبار بین ساعت ۱ تا ۵ بعد از ظهر محله‌های مختلف تردد می کنند و زباله‌های بازیافتی مردم را از آنها می‌خرند. به جز این ۴۵۰ غرفه در مناطق مختلف شهر تهران به صورت کانکس‌های بازیافت وجود دارد که مردم کالاهایشان را به آنها می‌دهند. نرم افزاری به نام «زمین سبز» هم برای سیستم‌عامل‌های آندروید طراحی شده که با فعالسازی جی پی اس نزدیک‌ترین غرفه بازیافت را به شما نشان می‌دهد. همچنین برخی ارگان‌ها و حتی مدارس و موسسات داوطلب‌هم با ما می‌توانند تفاهم‌نامه بنویسند که پسماندهای خشک آنها را تحویل بگیریم.»

تفکیک زباله باید یک گفتمان اجتماعی شود

با اینکه بارها توسط مسئولین بر تفکیک زباله تاکید شده است. اما همچنان جای چنین فرهنگی در تبلیغات و تیزرهای تلویزیونی خالی است. آقای جعفری درباره فرهنگ تفکیک زباله و اشاعه آن می گوید:«مهم این است که هرکس جلوتر از هرچیزی بخواهد که خودش تفکیک را انجام دهد.

الان این بخواهم وجود ندارد. اگر در بحث پسماند بتوانیم گفتمانی را ترویج دهیم که قبح و منزلت اجتماعی را مشخص کند. طوری که اگر کسی این کار را نکرد آدم خوبه نباشد.مثلا همین جمع کردن درهای بطری خیلی کار درستی است.

اینکه شما عادت کنید هرجا رفتید درهای بطری را جمع کنید و هر آدمی شروع به چنین کاری کند می توانید حالا در گام بعدی به او بگویید حالا بیا خود بطری را هم جمع کن. چون عادت کرده این کار را انجام می دهد. در حال حاضر بعضی سوپرمارکت‌ها از مردم می خواهند در بطری‌هایشان را داخل یک محفظه بریزند.

مغازه دار هم شب به شب همه را جمع می‌کند و به موسسات خیریه می دهد. یک موسسه خیریه چند روز پیش ۵۰۰ کیلو در بطری به ما دادم و ماهم به همان میزان پولش را دادیم و باز هم این کار را انجام می دهیم.»

تهران به زودی از زباله‌هایش برق تولید می‌کند

سالهاست شهرهای بزرگ به‌خصوص پایتخت با مشکل انبوه زباله روبرو هستند. این در حالی است که برخی کشورهای پیشرفته ازجمله آلمان واردات زباله را در دستور کار خود قرار داده‌اند و این واردات به معنی آن است که زباله‌ها گاهی اوقات نه‌تنها ضرر ندارند بلکه مفید هم هستند:«در دنیا کارخانه‌های زباله‌سوز ایجادشده است که برای استفاده و صرفه اقتصادی آن باید یک‌میزان مشخصی خوراک زباله به آن داده شود. این دستگاه زباله را می‌سوزاند و از طریق آن برق تولید می‌کند. پس باید مدام زباله داشته باشد. ما حداکثر تا دوماه دیگر دو قرارداد امضا می‌کنیم که دو کارخانه زباله‌سوز ۱۶۰۰ تنی را ظرف ۳۰ ماه ساخته و بهره‌برداری کنیم. بعد از می‌توانیم زباله‌هایمان را بسوزانیم و بدون هیچ آلودگی از آن برق بگیریم. اگر این اتفاق بیفتد با دفن زباله خداحدافظی خواهیم کرد و پیشرفت بسیار خوبی برای کشور و شهر تهران خواهد بود.

زباله های تهران ۴۰ سال است در منطقه آرادکوه تهران دفن می شود و حجم آنقدر زیاد است که در حال حاضر مجبوریم روی تپه‌ها این دفن را انجام دهیم.»