از هنر آشپزی در سینما و تلویزیون تا ديپلماسی خوراكی

عصر ایران ؛ امید شریف موسوی - در این سالها که تماشای آموزش غذاها و سفرنامه های خوراک و فیلم های سینمایی مهمی مثل سوزاننده ، شف ،خوک و ... در سینما و‌ از شبکه های تلویزیونی دنیا ، موضوعی عادی به نظر می‌رسد شاید جالب باشد‌ که بدانیم اصلا از چه وقت سینما و تلویزیون به این موضوع روی آورد .

قرن بیستم نزدیک به نیمه رسیده بود که تلویزیون با مشاهده اهمیت یافتن نگاه به خوراک که تا پیش از آن اغلب به منظور رفع گرسنگی بود به یک دریافت مهم رسید . اینکه به دلایل مختلف اقتصادی و فرهنگی باید هرچه سریعتر غذا را مقابل دوربین بیآورند. برنامه هایی که از سویی منجر به تبدیل سرآشپز ها و همینطور گردشگران غذا به سوپر استار های این دنیای جدید شد.

البته رادیو زودتر از تلویزیون شروع کرده بود. اولین برنامه آشپزی رادیویی جهان ، در سال ۱۹۲۴ با یک سرآشپز خیالی! به نام خانوم « بتی کراکر » آشپزی را به خانه های آمریکایی ها برده بود. اما درباره اینکه اولین برنامه تلویزیونی آشپزی جهان چه بوده، دو روایت متفاوت وجود دارد.

برخی منابع، برنامه ای را که در ۲۱ ژانویه ۱۹۳۷ در بریتانیا پخش شد و آموزش یک املت فرانسوی  را در ۱۵ دقیقه  به نمایش گذاشت نخستین برنامه آشپزی تلویزیونی دنیا میدانند و دسته ای دیگر معتقدند نخستین برنامه در چهارشنبه ، ۱۲ ژوئن ۱۹۴۶ ساعت ۸:۵۵ بعدازظهر پخش شد که "کوکی" نام داشت و  ۱۰ دقیقه طول  کشیده است.

اما از دیگر کشورها ، در ۳۰ فوریه ۱۹۵۳ بود که اولین نمایش آشپزی در آلمان غربی آن زمان ، پخش شد و دستورالعمل هایی برای «تُست هاوایی» ارائه داد. 

در همان سال ، دو کشور دیگر در اروپا و آسیا هم دست به کار شدند.  فرانسوی ها ، با ایده گرفتن از برنامه آلمان ها ، برنامه ای با نام « آشپزی هنری و شعبده بازی » را ساختند که تا ۱۹۶۷ در فرانسه پخش آن ادامه یافت و در ژاپن هم با ارائه هاتسوكو كورودا ، آموزش سالاد مرغ ، از تلویزیون کشور پخش گردید.

بعد هم که در ۱۹۵۷، شبکه «رای» ایتالیا ، برنامه «در جستجوی غذا سفر کنید» را ساخت که هدفش معنایی صلح آمیز  بخشیدن به خوراک در سالهای پس از جنگ جهانی بود. و‌ به این ترتیب، خوراک رفته رفته سینما و‌ تلویزیون های دنیا را به تسخیر در آورد هرچند که متاسفانه درباره زمان شروع به ساخت این برنامه ها در ایران اطلاعات دقیق و ثبت شده ای وجود ندارد.

شاید نیازی نباشد به حافظه مان فشار زیادی بیاید تا به یاد آوریم چند بار اتفاق افتاده در حال تماشای فیلمی و یا مجموعه ای تلویزیونی بوده باشیم و بارها و بارها با اسامی و تصاویر مختلف و متنوعی از پیتزا و پاستا و برگر و سوشی و چایینیز فود ها و برندهای مختلف نوشیدنی‌ها و ... روبرو شده باشیم.

موضوعی که شاید بدیهی و طبیعی و موضوعی دم دستی به نظر برسد که شخصیت های داستان بخواهند چیزی بخوردند یا بنوشند درحالیکه این تصاویر به ظاهر ساده نه در همه ی موارد که در بسیاری از آنها حاوی تأثیرگذاری فرهنگی بوده و هستند . 

 "تام ستنديچ" مورخ حوزه ي خوراك،  نظريه شنيدني و جالبي دارد مبني بر اينكه در روزگاری که ملت های اروپایی گرم رقابت با یکدیگر بر سر برپایی امپراتوری های جهانی بودند، خوراک ، دومین تغییر بزرگ در تاریخ بشر را پدید آورد که همان خیزش پیشرفت اقتصادی از رهگذر صنعتی شدن بود و اينگونه بود كه شکر و سیب زمینی به همراه ماشین بخار ، پایه و مایه انقلاب صنعتی شدند.  

از آن سو ، درگیری های نظامی بزرگ سده های ۱۸ و ۱۹ بودند كه بر اهمیت نقش آفريني آن افزودند.  همچنين در فرجام دو جنگی که به شکل گیری ایالات متحده آمريكا انجامیدند، خوراك سهم بزرگی داشت: جنگ انقلابی دهه های ۱۷۷۰ تا ۱۷۸۰ و جنگ داخلی دهه ۱۸۶۰. اما اين كاركردها كه از اين مورخ نقل شد فقط منحصر به مقطع زماني و جغرافياي خاصي نميشود . جايي كه ناپلئون بناپارت ميگويد " سرنوشت اروپا و تمام محاسبات ديگر به خوراك وابسته اند " و يا  اعتقاد ژان بريات ساراوين به اين نظريه كه "گزينش ِ خوراك است كه سرنوشت ملت ها را رقم ميزند" ، نشان از آن دارد كه در طول تاريخ و در تمام نقاط دنيا همواره امری پر اهمیت معني و ديده شده است. 

بنابر اين " خوراك " يا دقيق تر بگوييم "كنترل خوراك" از روزگاران باستان ،جایگاهی بسیار بیشتر و فراتر از سیر کردن شکم انسان ها داشته است . خوراک در طول تاريخ ، منشا تاثيرات مهم و تعيين كننده اي بر تغييرات جفرافيايي ، مرزي ، اجتماعي و سياسي بوده و در حکم عامل پيش برنده اي براي بسياري از جابجايي ها و نقل مكان ها ، دست اندازي و لشگر كشي به سرزمين هاي ديگر و گسترش قلمرو ها ، انگيزه اي براي دفاع  و حفظ قلمرو ، دليلي براي پيمان ها و اتحادها و يارگيري ها در عرصه سياست و وسيله اي براي فشار سياسي -اجتماعي به كشورهاي ديگر بوده و همواره قدرت سياسي يگانه اي داشته است.

خوراك، ثروتمندترين مصرف كنندگان جهان را با تهيدست ترين كِشت كنندگانش پيوند ميدهد يا دچار چالش ميكند .

بدون آنكه بخواهيم در اين نوشته وارد اين موضوعات شويم كه چرا و به چه علت برخي از تحليلگران اجتماعي معتقدند كه امروزه نوع ديگري از جنگ خوراك و به خصوص از طریق  سینما و تلویزیون در جريان است و اَبَر برند هاي  اين عرصه همچون ك.اف.سي و مك دونالد و استارباكس و كوكاكولا و ... اهداف و وظيفه ي يكسان سازي فرهنگي در سراسر دنيا داشته و دارند ، اما حداقا ميبينيم كه امروزه  فیلمها و سریالها توانسته اند حامل و پيام آور كلام و زبان و نگاه فرهنگي كشورها بر مبناي تاريخ و تمدن و باورهاي مردمان خود باشند .
 
چنانچه در ساده ترين شكل آن شاهد هستيم كه چطور و چگونه سینمای ژاپن به عنوان يكي از مهمترين امپراطوري هاي ديروز و حال حاضر جهان با "سوشي" ، به سادگي مرزهاي قراردادي در دنيا را ناديده گرفته است و نه تنها ذايقه انسانهاي بسياري را در قاره هاي مختلف دنيا با سليقه ي خود آشنا و علاقمند كرده ، بلكه صنعت توليد ظروف و ابزار سرو غذاي خود را در آن كشورها پايه گذاري كرده و درك افراد بسياري از زيبايي شناسي را با هنر گارنيش ژاپنی ( تزئین خوراک ) دستخوش تغيير كرده است . فیلمها و سریالهای ژاپنی همانگونه که زبان خود را از طريق اصطلاحات فرهنگ غذايي خود به ميليونها نفر شناسانده اند ، فرهنگ و آداب حضور اجتماعي و معاشرت ژاپنی را به رستوران هاي سراسر دنيا سرايت داده است.

از سوی دیگر دیر زمانیست که پيتزا و پاستا و نوتلا و اسپرسو و ... نيز كمابيش همين نقش را براي اروپا ( امپراطوري رُم ) با استفاده از زبان هنر به خصوص سینما ايفا كرده اند و مثالهای بسیار دیگر از این دست از سینمای آمریکا تا سینمای چین و کره و فرانسه و ... .

بنابراين نقش دیپلماسی خوراک چه با کرد جنگ افزار گونه اش و چه صلح آور ، امروزه داراي كاركردي شگفت آور است و به طبع آن ، اجرای این نقش دیپلماتیک خوراک توسط سینما و تلویزیون . نقشي داراي آثاري عميق و طولاني مدت كه در قرن حاضر موازي با صنعت گردشگري ، در ميان ملت ها  داراي تاثيرات و كاركرد "فرا مرزي" معني شده و ميشود .

اينكه به لحاظ تاريخي رواج گردشگري از هر نوع آن و به خصوص گردشگري خوراك ( فود توريسم) بود كه به گسترش "ديپلماسي خوراك" انجاميد يا به عكس ، موضوع اين بحث نيست؛ اما آنچه مسلم است تاثير بسيار سینما و تلویزیون در این عرصه است که متاسفانه در سینمای ایران تلاشها و نمونه های بسیار معدودی از آن دیده ایم.

بیشتر بخوانید:

جایزه موزه ملی ایتالیا به بازیگر اسکاری متهم به تجاوز و آزار جنسی

سینما چگونه یک منطقه را محبوب گردش‌گران می‌کند؟

گردشگری خوراک ؛ سفر به سفره‌ها

تماشاخانه

تبحر شگفت انگیز روباه قرمز در طبیعتی سخت / جدال بر سر یک ماهی (فیلم)

بحران آب در شمال شرقی سوریه: اتهامات سنگین علیه ترکیه / بی‌برقی و بی‌آبی برای یک میلیون سوری (فیلم)

فیلم های دیگر