روش‌های درمانی متنوعی مانند دارودرمانی، رفتاردرمانی، شناخت‌درمانی، خانواده‌درمانی، مشاوره، یوگا، مدیتیشن، روش‌های تن‌آرامی، هیپنوتراپی و... برای مداوای اضطراب به‌کار رفته‌اند.

آیا شما نیز وقتی در جمعی حضور می‌یابید، احساس می‌کنید همه شما را زیر نظر گرفته و ارزیابی می‌کنند؟ و هنگام صحبت در چنین شرایطی آیا دچار تپش قلب، احساس گُرگرفتگی و قرمزی صورت، تعریق، لرزش دست و پا و یا لرزش صدا می‌شوید؟ آیا به‌طور تقریبی همیشه و بدون دلیل خاصی دچار تشویش و دل‌شوره هستید؟ آیا مرتب و به‌طور اغراق‌آمیزی نگران وقوع اتفاقات بد مانند تصادف، بیماری و حوادث ناگوارید؟ آیا تاکنون برای‌تان پیش آمده که بدون پیش‌زمینه یا دلیل خاصی، ناگهان دچار حمله‌ی شدید وحشت و اضطراب شوید؛ به‌قدری شدید که حتی احساس کنید در شرف مرگ هستید؟ آیا وقتی یک گربه یا سگ به شما نزدیک می‌شود، دچار ترس شدید می‌شوید؟ آیا از پرواز با هواپیما وحشت دارید؟ آیا وقتی خون می‌بینید، غش می‌کنید؟ آیا به‌دلیل ترس از آسانسور، ترجیح‌می‌دهید از پله‌ها استفاده کنید؟ و آیا از ارتفاع می‌ترسید؟

هر‌یک از این حالات، نشان‌دهنده‌ی احتمال وجود یک مشکل از طیف بیماری‌هایی است که در‌مجموع «اختلالات اضطرابی» نامیده می‌شوند. اضطراب، یک احساس بسیار ناخوشایند‌ دل‌واپسی، تشویش و نگرانی است که به‌طور معمول با نشانه‌های جسمی و شناختی همراه می‌شود. اگرچه هرگز تمامی علائم اضطراب با هم دیده نمی‌شوند ولی هر فرد بسته به شدت اختلال، ممکن است یک یا چند حالت زیر را تجربه کند:

تپش قلب، تنگی نفس، احساس خفگی، خشکی دهان، تعریق، احساس سرما یا داغی، لرزش دست و پا یا تمام بدن، لرزش صدا، تهوع، دل‌پیچه، نفخ شکم، اسهال، تکرر ادرار، حرکات غیرارادی، بی‌قراری، سفتی و تنش عضلانی، سردرد، لکنت زبان، اختلال در تمرکز، فراموشی، بی‌خوابی و تحریک‌پذیری‌

آیا اضطراب همیشه نامطلوب است؟

البته نمی‌توان همه‌‌ی انواع اضطراب را مخرب و نابه‌هنجار نامید. برخی از انواع خفیف اضطراب حتی می‌توانند مفید باشند. به‌عنوان مثال اگر اصلاً نگران نتیجه‌ی امتحان هفته‌ی آینده نباشیم، ممکن است سعی کافی برای یادگیری مطالب درسی نکرده و آمادگی مناسب برای امتحان نداشته باشیم‌ و یا اگر نگران شغل و زندگی آینده‌مان نباشیم، برای به‌دست آوردن موقعیت اجتماعی بهتر، تلاش نمی‌کنیم‌ اما از سوی دیگر چنان‌چه این احساس از حد طبیعی فراتر رود، خود به یک مشکل تبدیل خواهد شد. در این‌صورت نه‌تنها سودمندی‌اش را از دست می‌دهد بلکه موجب اختلال در عملکرد طبیعی فرد می‌شود.

اختلالات اضطرابی

اختلالات اضطرابی، یک اصطلاح کلی و شامل دسته‌ای از بیماری‌ها با تظاهر اصلی اضطراب می‌باشند. این دسته شامل حملات آسیمگی (پانیک)، اضطراب فراگیر و انواع هراس‌ها است.

اختلال آسیمگی (پانیک) عبارت است از بروز غیرمنتظره‌ی حملات اضطراب بسیار شدید که طی آن بیمار احساس وحشت و یا حتی مرگ قریب‌الوقوع دارد. حمله به‌طور ناگهانی شروع می‌شود و با دامنه‌ی وسیعی از ناراحتی‌های جسمی و شناختی که به آن‌ها اشاره شد، همراه است. تعداد کمی از این بیماران در فاصله‌ی بین حملات، کاملاً آرام هستند‌ در حالی‌که بیش‌تر آنان به دلیل پیش‌بینی وقوع حمله، همیشه حالتی از اضطراب انتظاری را تجربه می‌کنند.

در اضطراب فراگیر، مسأله‌ی اصلی، اضطراب و تشویش شدید و غیرواقع‌بینانه‌ای است که به‌صورت نگرانی در مورد اتفاقات و شرایط مختلف زندگی بروز می‌کند. در این حالت، میزان نگرانی بیماران به‌مراتب، بیش از خطر احتمالی موقعیت مورد نظر است.

هراس، عبارت است از ترسی مقاوم و شدید از شئ یا موقعیتی که یا اصلاً خطرناک نیست و یا میزان این ترس، بسیار شدیدتر از خطر احتمالی آن است. با آن‌که اغلب افراد می‌دانند این ترس، غیرمنطقی است ولی قادر به کنترل خویش نیستند و از رویارویی با موقعیت مورد نظر اجتناب می‌کنند. هراس‌ها برخلاف ترس‌های به‌هنجار که خصوصیت انطباقی و هشداردهنده دارند، فلج‌کننده‌اند و فعالیت‌های روزمره را با اشکال مواجه می‌سازند.

اختلال هراس سه نوع عمده دارد که عبارتند از:

1- هراس ساده: یعنی وحشت از رویارویی با شئ یا موقعیتی که فرد آن را ترسناک ارزیابی می‌کند مانند ترس از گربه، ‌ترس از بلندی، ترس از پرواز، ترس از آسانسور، ترس از محیط‌های بسته، ترس از بیماری، ترس از دیدن خون و‌...

2- هراس اجتماعی: عبارت است از اضطراب هنگام قرار‌گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی و شرایطی که فرد احساس می‌کند توسط دیگران تحت ارزیابی و انتقاد است.

3- گذر‌ هراسی: در این اختلال،‌ فرد در صورت دوری از مکان‌های امن مانند خانه، دچار اضطراب می‌شود، بنابراین از رفتن به مکان‌های شلوغ و محدود مانند فروشگاه، سینما و... می‌ترسد و تا حد امکان اجتناب می‌کند.

پیش‌گیری و درمان

مانند هر بیماری دیگر، این‌جا نیز پیش‌گیری مقدم بر درمان است. اگرچه ممکن است وجود زمینه‌ی ژنتیکی، فرد را نسبت به اختلالات اضطرابی، آسیب‌پذیرتر نماید ولی بی‌شک توجه به معنویات، عدم درگیری در رقابت‌های غیرضروری و نامتناسب، آشتی با طبیعت و تقویت ارتباط‌های سالم انسانی و خانوادگی، بهترین راه کاهش استرس و درنتیجه پیش‌گیری از این اختلالات است.

هیپنوتراپی که در شاخه‌های مختلف طب به‌ویژه روان‌پزشکی کاربردهای فراوانی دارد، به‌دلیل توانایی‌های متنوع و شکل خاص تکنیک‌ها، همواره مورد توجه هر دو گروه بیمار و درمان‌گر بوده است. باورهای اشتباهی مانند قدرت هیپنوتیزور، تحت سلطه قرار‌گرفتن سوژه، دخالت نیروهای ماوراءالطبیعه و... سال‌ها مانع پیشرفت هیپنوتیزم علمی بوده‌اند. خوشبختانه طی 50‌سال اخیر، پیرو توجه فزاینده به مطالعه‌ی علمی هیپنوتیزم، بسیاری از شُبَهات برطرف شده و این پدیده‌ی منحصربه‌فرد، به‌عنوان درمانی مؤثر و قدرتمند، مورد تأیید و استفاده‌ی مراکز معتبر علمی در سطح بین‌المللی قرار گرفته است. در حال حاضر در سراسر اروپا و آمریکا، تمایل مردم و درمان‌گران برای بهره‌گیری از فواید ارزشمند هیپنوتیزم، روزبه‌روز بیشتر می‌شود و این روش درمانی، محبوبیت و کاربرد افزون‌تری می‌یابد.

خلسه‌ی هیپنوتیزمی به‌دلیل همراهی همیشگی‌اش با تن‌آرامی و آرامش عمیق، به خودیِ خود موجب کاهش اضطراب و تنش می‌شود. اگرچه حتی هنگام دوچرخه‌سواری می‌توان مجموعه‌ی کاملی از فرآیندهای هیپنوتیزمی را تجربه نمود، اغلب جلسات هیپنوتراپی شامل حالاتی از آرامش خوشایند و لذت‌بخش نظیر احساس سبکی،‌ شناوری و آرامش عمیق جسمی و روحی است که موجب تقویت اثرات درمانی هیپنوتیزم می‌شوند. بیمار به کمک هیپنوتیزم می‌آموزد که بیش از آن‌چه تصور می‌کرده، بر بدن خود کنترل دارد و می‌تواند تغییرات فیزیولوژیک بدنش را هدایت نماید. بنابراین هیپنوتیزم فرصتی است برای یادگیری اِعمال کنترل بهتر و مؤثرتر. زمانی که شخص چنین توانایی مفیدی را در خود ایجاد و تقویت نماید، اعتماد‌به‌نفسش بیشتر می‌شود و بهتر قادر است آرامش خود را در موقعیت‌های مختلف، حفظ کرده و بر اضطرابش غلبه نماید. از سوی دیگر، یک هیپنوتراپیست ماهر و باتجربه قادر است با استفاده از تکنیک‌های مؤثر هیپنوتیزمی، اختلال اضطرابی بیمار را درمان نموده ‌و او را برای همیشه از دست اضطراب‌ نجات دهد.

دکتر عنایت‌ا... شهیدی
پزشک و روان‌شناس
مدرس انجمن علمی هیپنوتیزم بالینی ایران
منبع: ماهنامه شادکامی و موفقیت

تماشاخانه