بسیاری از زنان سالمند ژاپن می‌گویند اینک به خاطر سکوت‌شان در برابر اظهارات جنسیتی احساس مسئولیت می‌کنند و از کمپین‌های مبارزه‌ای در این مسیر دفاع خواهند کرد.

برابری جنسیتی به دلایل نادرست همچنان در ژاپن خبرساز می‌شود. چرا چنین است و تغییر شرایط به چه چیزهایی نیاز دارد؟

بی بی سی در گزارشی به نحوه زندگی خانوادگی و کاری زنان ژاپنی پرداخته و از عوامل نقش آفرینی کمرنگ و در جا زدن بیشتر آنها در کار و عرصه سیاست می‌گوید.

به گزارش عصر ایران، یک روز پس از آنکه "یوشیرو موری" رئیس سابق المپیک توکیو با اظهارات جنسیتی در صدر اخبار جهان قرار گرفت، "موموکو نوجو" 23 ساله خواستار اقدام و حرکتی دسته جمعی علیه او شد.

"یوشیرو موری" رئیس سابق بازی‌های المپیک تابستانی ژاپن به دلیل اظهاراتی علیه زنان، معذرت خواهی کرد و استعفا داد/ عکس: رویترز

"موری" رئیس کمیته برگزاری بازی‌های المپیک تابستانی توکیو در یکی از جلساتش اعلام کرد: "زنان زیاد حرف می‌زنند". او گفت: "زنان وقت جلسات را می‌گیرند زیرا در بیان دقیق نظرات خود مشکل دارند". اما کمی بعد استعفا داد.

"نوجو" در آن زمان با همفکری ده‌ها زن دیگر درخواستی را ارائه کرد که بیش از 100 هزار زن در طول 2 روز آن را امضا کردند.

این زن جوان در این باره گفت: به عنوان یک زن باید کاری می‌کردم. "من احساس کردم به چنین کاری نیاز داشتیم، تا کنون ما به عنوان بخشی از جامعه صحبت‌هایی شبیه نظرات موری را پذیرفته‌ایم".

"ریسا کامیو" یکی از اعضای شورای "ستاگیا" از مناطق توکیو: موری مانند نوک یک کوه یخ بود. موری در این میان یکی از مهره‌های بازی بود که ضربه خورد و اوت شد و اینک نوبت مهره‌های دیگر بازی است.

اما اوضاع پس انتخاب جانشین موری بدتر شد. او مردی 80 ساله را به عنوان جانشین خود انتخاب کرد اما زنان جوان خواستار شفافیت بیشتر در روند انتخاب رئیس بازی‌های المپیک تابستانی شدند و در نهایت "سیکو هاشیموتو" وزیر سابق المپیک در دولت "شینزو آبه" (نخست وزیر سابق ژاپن) به عنوان زنی جوان به سمت رئیس بازی‌های المپیک انتخاب شد.

این حرکت یک پیروزی برای زنان ژاپن تلقی شد اما "نوجو" که گروهی به نام "نه به جوانان نه به ژاپن" ( No Youth No Japan) را تشکیل داده می‌گوید استعفای موری راه حل مشکل نابرابری جنسیتی در ژاپن نیست. او گفت: "کمپانی‌هایی که به موری و حرف‌های او انتقاد داشتند معمولا کمتر از یک درصد اعضای هیئت مدیره را از زنان انتخاب می‌کنند و این موضوع باید تغییر کند".

"ریسا کامیو" یکی از اعضای شورای "ستاگیا" از مناطق توکیو با این نظر موافق است. او می‌گوید موری مانند نوک یک کوه یخ بود. موری در این میان یکی از مهره‌های بازی بود که ضربه خورد و اوت شد و اینک نوبت مهره‌های دیگر بازی است.

موضوع برابری جنسیتی همچنان به شکلی نادرست در ژاپن خبرساز می‌شود. برای مثال چند روز پس از استعفای "موری" حزب حاکم با اظهار نظر جدید در باره زنان بار دیگر به صدر اخبار رفت. اعضای حزب اعلام کرد که زنان می‌توانند در جلسات مردانه هیئت مدیره شرکت کنند اما حق صحبت نخواهند داشت.

این حوادث علی رغم سیاست‌های تبلیغاتی گسترده برای ارتقای حضور و نمایندگی زنان در جامعه ژاپن اتفاق می‌افتد. مقامات ژاپنی در طرحی بلندپروازانه در سال 2015 اعلام کردند 30 درصد از جایگاه‌های راهبری و مدیریتی را تا سال 2020 به زنان خواهند سپرد. اما اظهارات جنجالی مبنی بر نابرابری جنسیتی در ژاپن همچنان بیان می شوند و رتبه برابری جنسیتی در این کشور مرتب سقوط می‌کند. گزارش "مجمع جهانی اقتصاد" فاصله جنسیتی را در ژاپن "بیشترین حد در میان اقتصادهای پیشرفته می‌داند".

"نوجو" و چند جوان دیگر اقداماتی را برای کاهش نابرابری جنسیتی در جهان انجام داده‌اند. اما اکثر مردم بر این باورند که تغییر اساسی در طولانی مدت رخ می‌دهد و زمان‌بر است. چه چیزی پشت این نگرش‌هاست و چرا ژاپن پیشرفت بهتری در زمینه برابری جنسیتی ندارد؟

مسئولیت زنانه

یکی از عوامل کلیدی، روشی است که همچنان بر نقش‌های سنتی و جنسیتی حاکم است و شدیداً از حرکت زنان به سمت مدیریت و رهبری می کاهد.

"هیروکی کومازاکی" بنیانگذار و مدیر عامل شرکت غیر دولتی "فلورانس" که حامی و مشاور والدین شاغل است، در این باره گفت: به صورت تاریخی پس از جنگ جهانی دوم الگوی "شوهر سخت‌کوش وقف شده برای شرکت" (کمپانی) و "مادر سخت کوش در خانه" تشویق شد.

تشویق این الگو به هنجارهایی منجر شد که در آن مردان ساعت‌هایی طولانی کار می‌کردند و کارهای خانه و بچه‌داری عمدتا بر عهده زنان قرار داشت. آخرین نظرسنجی ملی دولت ژاپن در سال 2020 نشان داد که مادران 3.6 برابر بیشتر از پدران کارهای خانه را انجام می‌دهد. براساس هنجارهای تاریخی در ژاپن، مقاومت فرهنگ کاری در برابر تغییر و تعصبات در برابر استخدام زنان صاحب فرزند، پیشرفت کاری زنان را متوقف کرده یا باعث می‌شود آنها کارها و قراردادهایی را انتخاب ‌کنند که ارتقا و پیشرفتی در پی ندارد.

"موموکو نوجو" (تصویر) می‌گوید صحبت کردن در باره نظرات موری، رئیس سابق برگزاری بازی‌های المپیک در ژاپن مهم بود/ عکس: Momoko Nojo

این تقسیم کار، رشد جمعیت ژاپن را نیز تحت تاثیر قرار داده است. برخی از زنان با توجه به این که با فرزندآوری احتمال ترک کار یا درجا زدن در شغل خود را افزایش می‌دهند، فرزند کمتری به دنیا آورده یا قید آن را می‌زنند. نرخ زاد و ولد ژاپن در حال حاضر در پائین‌ترین وضعیت قرار گرفته و رکورد کمترین میزان را به ثبت رسانده است. نرخ ازدواج در این کشور نیز در حال سقوط است. یکی از عوامل آن نگرانی مردان از این است که نتوانند با حقوق خود و به تنهایی از خانواده پشتیبانی کنند.

دولت ژاپن به دلیل بحران جمعیتی دوست دارد زنان بیشتری بچه دار شده و همچنان برای حمایت از نیروی کار این کشور شاغل باقی بمانند.

دولت "شینزو آبه" نخست‌وزیر وقت در سال 2015 دست به کار شد و مجموعه سیاست‌های "ومنومیک" (Womenomics) را معرفی کرد و با این سیاست‌ها متعهد شدند جامعه‌ای را خلق کنند که در آن زنان "بدرخشند" و حرکت به سمت رهبری فعالیت بهتر زنان را بهبود بخشند. با این حال منتقدان می‌گویند این سیاست‌ها بیشتر برای تشویق زنان در بازگشت به محل کار و کمک به اقتصاد تصویب شد تا تولد فرزند. در واقع آنها بر این باورند سیاست‌های دولت ژاپن کمکی به حمایت از زنان برای مراقبت از فرزندان یا انجام امور خانه نمی‌کند.

آخرین نظرسنجی ملی دولت ژاپن در سال 2020 نشان داد که مادران همچنان 3.6 برابر بیشتر از پدران کارهای خانه را انجام می‌دهد.

"توکو شیراکاوا" روزنامه‌نگار و خبرنگار ژاپنی که به صورت تخصصی و گسترده راجع به کاهش نرخ تولد (زاد و ولد) در ژاپن مقالاتی نوشته است در این باره گفت: تمامی این اتفاقات به این دلیل است که ژاپن برای رفع نابرابری جنسیتی تلاشی نکرده است". "دولت "آبه" بدون ارائه تغییرات اساسی و حمایتی برای افزایش شمار نمایندگان و رهبران زن تلاش می‌کرد در حالی که تمام مسئولیت‌های جانبی این تغییر بر دوش زنان بود".

وی می‌گوید: تغییرات معنادار و اندکی در این میان ایجاد شد. براساس گزارش "شکاف جنسیتی بین‌المللی" مجمع جهانی اقتصاد در سال 2021، رتبه ژاپن در شکاف جنسیتی به رده 120 ام از 156 کشور رسید و 40 پله در مقایسه با سال 2006 سقوط کرد.

زنان ژاپنی بیشتری به شغل‌های پاره وقت یا شغل‌های با شرایط غیرحرفه‌ای پیوسته‌اند که به آنها امکان دسترسی به مشاغل و مسندهای برتر را نمی‌دهد. در سال 2019 و در بخش خصوصی تعداد مدیران زن حدود 7.8 درصد افزایش یافت. این میزان همچنان با هدف‌گذاری 30 درصدی دولت بسیار فاصله داشت و به همین دلیل دولت ژاپن بسیار خاموش و آرام زمان هدف‌گذاری خود را برای ورود زنان به رده‌های برتر سیاست و مدیریت به سال 2030 تغییر داد.

زنان همچنان 9.9 درصد از نمایندگان مجلس عوام ژاپن را تشکیل می‌دهند. رتبه ژاپن در زمینه مشارکت زنان در مسندهای سیاسی نیز تعریفی ندارد و این کشور در رتبه 166 ام از 193 کشور جهان قرار گرفته است.

این شاخص نشان می‌دهد که مردان ژاپنی هنوز بر کسب و کار و رهبری سیاسی تسلط دارند و مجموعه قوانین و اهدافی که نیازهای زنان را برآورده می‌کنند، کُند پیش می‌رود. با این حال در برخی مناطق ژاپن همچنان زن ستیزی شدید وجود دارد.

چرا مردم اعتراض نمی‌کنند

بخشی از سکوت مردم در مورد اظهار نظر جنسیتی "موری" در باره زنان به آداب ناگفته و نانوشته در عرف و فرهنگ این کشور باز می‌گردد. نوجو می‌گوید: به صورت کلی مردم ژاپن با بزرگان خود مشاجره نمی‌کنند. وی افزود: در ژاپن مردم بدون در نظر گرفتن سن یا جنسیت به سختی با شما بحث می‌کنند. "اگر شما با احتساب این عوامل بحث کنید، خودخواهید".

بسیاری در ژاپن هنگام مواجه با اظهاراتی جنسیتی برای بدتر نشدن ماجرا با آن برخورد نمی‌کنند و واکنش نشان نمی‌دهند. این موضوع باعث می‌شود که موری و دیگران اظهارت خود را قابل قبول بدانند.

به همین دلیل بسیاری از زنان سالمند ژاپن از دادخواست "نوجو" حمایت کردند. بسیاری گفتند که به خاطر سکوت‌شان در برابر حوادث مشابه در گذشته احساس مسئولیت می‌کنند.

"کومازاکی" بنیانگذار و مدیر عامل شرکت غیر دولتی "فلورانس" در این باره گفت: فقط زنان ژاپنی نیستند که از این اظهارات جنسیتی عصبانی‌اند. بسیاری از نمایندگان و مردان ژاپنی نیز این اظهارات ضدجنسیتی از سوی موری را غیر قابل تصور عنوان کرده‌اند.

او گفت: نسل در حال تغییر است و برخی از سالمندان تعامل خود را با کارمندان جوان و نوه‌های خود به روز کرده و دریافته‌اند نگرش و برداشت قابل قبول در مورد جنسیت تغییر کرده است.

یک دست صدا ندارد

با به روز شدن نگرش "نوجو" رسانه‌های اجتماعی نیز بستری برای ابراز عقاید نسل نوجو می‌یابند و از همه مهمتر این که آنها از سوی حامیان مالی المپیک جدی گرفته شده‌اند.

با این حال فشار نیروهای جوان جامعه باید با سیاست‌های جدید و پیام‌رسانی‌های بالادستی ترکیب شوند.

بسیاری از زنان ژاپنی پس از فرزنددار شدن فرصت پیشرفت شغلی را از دست می‌دهند یا در جا می‌زنند/ عکس: Alamy

"شیراکاوا"ی روزنامه‌نگار می‌گوید: برای شروع باید سهمیه کاندیداتوری نامزدهای زن را در پارلمان و شوراهای شهری افزایش دهیم. ما باید فرض کنیم نسبت 50- 50 یک هنجار است و به جای ایجاد بهانه عدم دستیابی به آن به فکر حذف موانع دستیابی به آن باشیم. او فکر می‌کند عواملی مانند رای دادن از راه دور و مراقبت از کودکان در پارلمان یا شورا در این راه موثر هستند. او همچنین از معرفی سهمیه‌های جنسیتی در پارلمان حمایت می‌کند.

"ریسا کامیو" عضو شورای محلی ستاگایای توکیو با مدیریت و نمایندگی بهتر زنان در حوزه‌های سیاسی موافق است. او در این باره گفت: "یک نفر نمی‌تواند به تنهایی در این مسیر بجنگد. من فهمیدم هر چه تعداد نمایندگان زن در پارلمان بیشتر باشد، ما بیشتر سخن می‌گوییم".

این زن در سال 2016 برای نامزد شدن در پارلمان از خارج کشور به ژاپن بازگشت و قصد داشت به عنوان نماینده والدین شاغل کاندیدای پارلمان شود. او در اولین مراحل، چالش‌های زیادی برای مراقبت از پسر سه ساله خود داشت. در زمان کارزارهای انتخاباتی به او گفتند که باید از 6 صبح تا نیمه شب در خارج از خانه و در نزدیکی یک ایستگاه محلی مشغول باشد. چیزی که با وظایف و برنا‌مه‌های خانوادگی او هماهنگ نبود. امروز نیز او مجبور به هماهنگی با برنامه و ساختارهای کاری مردانه در ژاپن است که احتمالا مسئولیت‌های خانوادگی را از او می‌گیرند. او می‌گوید: قرار شد یکی از جلسات در شب برگزار شود و به ما گفتند که تا نیمه شب برنامه‌ای نریزیم. این سیستم برای مادران شاغل بسیار بی رحمانه است.

در حالیکه شوهر کامیو از شاغل شدن وی حمایت می‌کرد، سایر بستگان نگرانش بودند. کامیو گفت: والدین من نگرانم بودند. به خصوص مادرم که شدیداً مخالفتش را اعلام کرد. او نگران بود که من بیش از حد مشغول شده و از پسرم غافل شوم.

وزارت بهداشت، کار و رفاه اجتماعی ژاپن که برای ایجاد تعادل بهتر بین کار و زندگی کارمندانش تلاش می‌کند، به کار کشیدن بیش از حد از کارمندان در ساعات کاری متهم شده است. برخی رسانه‌ها نیز که سریعا به صحبت‌های جنسیتی "موری" رئیس سابق بازی‌های المپیک تابستانی واکنش نشان دادند، به نداشتن تعداد کافی زنان در اعضای هئیت مدیره خود متهم شده‌اند.

این نوع انتظارات اجتماعی و فشارهای کاری بر زنان تاثیر گذاشته و وضع موجود در همه حوزه‌ها را به چالش می‌کشد. این موضوع عامل بازدارنده ای برای همه افراد است.

ماکو تاناکای 20 ساله و یکی از اعضای No Youth No Japan معتقد است که تغییرات عمده در مورد چگونگی یادگیری و درک نقش زنان در جامعه لازم است. او با اشاره به رفتارها و تفاوت نحوه برخورد با دختران و پسران در کودکی می‌گوید: در دبستان و به تدریج به ما یاد می‌دهند که متواضع و آرام باشیم. در آمریکا زنان قوی و خونسرد اما در ژاپن مطیع‌اند.

راه طولانی برای رسیدن به برابری جنسیتی

تا زمانی که زنان در تمامی بخش‌های جامعه نماینده و صدایی نداشته باشند، پیام‌های زن ستیزانه پایان نمی‌یابد.

برخی از شرکت‌ها که به صورت خانوادگی و دوستانه تاسیس شده‌اند، شرایط بهتری برای کار زنان دارند اما تعداد این شرکت‌ها بسیار کم است.

وزارت بهداشت، کار و رفاه اجتماعی ژاپن که برای ایجاد تعادل بهتر بین کار و زندگی کارمندانش تلاش می‌کند، به کار کشیدن بیش از حد از کارمندان در ساعات کاری متهم شده است. برخی رسانه‌ها نیز که سریعا از صحبت‌های جنسیتی "موری" رئیس سابق بازی‌های المپیک تابستانی واکنش نشان دادند، به نداشتن تعداد کافی زنان در اعضای هئیت مدیره خود متهم شده‌اند.

کابینه "یوشیده سوگا" پس از ورود به دفتر نخست‌وزیری در سپتامبر سال 2020 تنها دو مقام زن داشت/ عکس: Alamy

"ریسا کامیو" از اعضای شورای "ستاگیا"ی توکیو نمی‌داند دستیابی به برابری جنسیتی تا چه زمانی طول می‌کشد. او می‌گوید علی‌رغم برخی تغییرات، نگرش‌های اجتماعی به معنای این است که پسران و دختران همچنان متفاوت تربیت می‌شوند. وی افزود: من به عنوان یک مادر به پسرم مدام یادآوری می‌کنم که کمک او در امور خانه چه قدر مهم است.

شیراکاوا به عنوان روزنامه نگار می‌گوید استعفای اجباری موری پیشرفت چشمگیری است. او افزود: اگر این اتفاق چند سال پیش رخ می‌داد او احتمالا با یک عذرخواهی می‌توانست شغل خود را حفظ کند.

نوجو و تاناکا به عنوان زنان جوانی که اوایل دهه 20 خود را می‌گذارند از عواقب فعالیت‌های خود در جست‌و‌جوی شغل آینده‌یشان نگران نیستند اما آنها آمادگی ورود به فعالیت‌های سیاسی را نیز ندارند. نوجو می‌گوید: "فکر نمی‌کنم به عنوان یک سیاستمدار خوشحال باشم".

"هیروشی ساساکی" یکی از مقامات دیگر المپیک در ماه گذشته با اظهار نظر تبعیض جنسیتی دیگری مجبور به کناره گیری شد. او گفته بود که خوب است به "نائومی واناتابه" هنرپیشه سایز بزرگ ژاپن "لباس خوک" بپوشانیم و او را "اولمپیگ" بخوانیم. "پیگ" (Pig) در انگلیسی به معنای خوک است.