در آن نوشتار، موضوع ساعت مناسب برای آغاز کار مدارس در شیفت صبح مورد بررسی قرار گرفت. خلاصه مطلب این بود که طبق نتایج پژوهش های علمی در مراکز معتبر دانشگاهی جهان:

1 - ذهن کودکان و نوجوانانی که در سن مدرسه هستند، تا قبل از ساعت 9.5 - 9 به آمادگی کامل برای یادگیری ایده آل نمی رسد.

2 - زود برخاستن از خواب، میزان یادگیری دانش آموزان را کاهش می دهد.

3 - دانش آموزان مدارسی که دیرتر از آغاز به کار می کنند، نمرات بهتری در درس ها می گیرند.

4 - ساعت بیولوژیک نوجوانان طوری طراحی شده است که آنها به طور طبیعی، نزدیک به نیمه شب می خوابند (حدود ساعت 23).

5 - دانش آموزان به 8 تا 9 ساعت خواب شبانه نیاز دارند و کمبود دریافت خواب شبانه، آسیب های جدی به سلامت و روند یادگیری آنها وارد می کند.

لذا با توجه به همه این یافته های علمی، بهتر است مدارس در شیفت صبح، یک و نیم الی دو ساعت دیرتر کار خود را آغاز کنند.

انتشار این مطلب، بازخوردهای زیادی داشت و نظرات متعددی از سوی خوانندگان فرهیخته عصر ایران ارسال شد که اغلب، از دیر آغاز شدن کار مدارس در شیفت صبح حمایت کرده اند و تعداد دیگری از آنها نیز ضمن مخالفت با این موضوع دلایلی نیز مطرح کرده بودند.

در یادداشت امروز می خواهیم به بررسی دلایل مخالفان و تحلیل آنها بپردازیم تا بتوانیم به جمع بندی بهتری برسیم؛ ضمن این که باب گفت و گو باز است و آن طور که مطلع شده ایم، مسؤولان ارشد وزارت آموزش و پرورش نیز نوشته ها عصر ایران و کامنت های کاربران در موضوعات مرتبط را دنبال می کنند.

در زیر به برخی نقدها بر مطلب عصر ایران می پردازیم:

* به جای آن که بچه ها دیر بیدار شوند، باید آنها را ملزم کنیم که شب ها زودتر بخوابند تا کسری خواب نداشته باشند.

- ساعت بیولوژیک بدن انسان از 10-9 سالگی به بعد، به طور اتوماتیک، دچار یک الی دو ساعت تاخیر می شود. به این معنا که اگر کودک شما تا قبل از این، ساعت 21 تا 22 به راحتی می خوابید، از 9 سالگی تا حدود 20 سالگی، با یکی دو ساعت تأخیر می خوابد و این یک پدیده کاملاً طبیعی است.

به تجربه شخصی خود و اطرافیان تان هم نگاه کنید، همین را تایید خواهید کرد. البته ممکن است، نوجوانی ساعت 21 هم به راحتی بخوابد ولی بحث ما، قاعده کلی حاکم بر اکثریت است.

بنابراین، اجبار کودکان و نوجوانان، بعد از 9 سالگی به خوابیدن قبل از ساعت 23، کاری غیر علمی و بر خلاف ساعت درونی و طبعیت خدادادی آنهاست.

البته در شرایط کنونی که آنها "مجبور" هستند اول صبح بیدار شوند، زودتر خوابیدن شان، بهتر از کمبود خواب است؛ اما شرایط خود ساخته ما، واقعیت های علمی را تغییر نمی دهند و بهتر است فرزندان دانش آموز ما، از ساعت 23 تا 8 صبح بخوابند تا 21 تا 6 صبح. ( هر دو ، 9 ساعت خواب هستند اما اولی منطبق با ساعت درونی بدن و دومی منطبق با الزاماتی که خودمان به خودمان تحمیل کرده ایم.)

* اگر مدارس، دیر از ادارات آغاز به کار کنند، تکلیف دانش آموزانی که توسط والدین کارمند به مدارس رسانده می شود چیست؟ آیا باید ادارات هم دیرتر آغاز به کار کنند؟ آیا این تن پروری نیست؟

- توجه کنیم که بحث درباره ساعت آغاز به کار "دانش آموزان" مدارس است نه کارمندان. به نظر ما هم باید ادارات، کارخانه ها، شرکت ها و نهادهای دیگر کار خود را صبح زود آغاز کنند. قرار نیست دچار تن پروری و پرخوابی شویم؛ مخصوصاً در شرایط کنونی که کشور به کار و تلاش بیشتری نیاز دارد.در چنین شرایطی، اکثریت دانش آموزان، بعد از خواب کافی، ساعت 9 به مدرسه می رسند و آن دسته از دانش آموزان که به لحاظ خانوادگی باید زودتر از خانه خارج شوند، زودتر به مدرسه می روند.

اما تکلیف دانش آموزانی که والدین کارمند دارند چیست؟
پیشنهاد ما این است که مدارس، مانند شرایط کنونی، از ساعت 7:30 - 7 باز باشند و کار پذیرش دانش آموزان را آغاز کنند. فراموش نکنیم که پرسنل مدرسه، بزرگسال و کارمند هستند و باید صبح اول وقت، کار خود را آغاز کنند.

وقتی مدارس ساعت 7 یا 7:30 باز شوند و کلاس ها را ساعت 9 یا 9:30 آغاز کنند، این امکان به خانواده ها داده می شود که هر کدام بر مبنای برنامه خودشان، در این بازه 2 ساعته، فرزندان خود را به مدرسه ببرند یا بفرستند.
در چنین شرایطی، اکثریت دانش آموزان، بعد از خواب کافی، ساعت 9 به مدرسه می رسند و آن دسته از دانش آموزان که به لحاظ خانوادگی باید زودتر از خانه خارج شوند، زودتر به مدرسه می روند.

مدرسه نیز برای این دانش آموزان باید تمهیداتی داشته باشد؛ از استراحت در نمازخانه و گپ و گفت با معلمان تا بازی های مختلف و رفع اشکال و ... ؛ برنامه رسمی آموزشی اما از همان ساعت 9 یا 9:30 آغاز می شود.

با اجرای این برنامه، اکثریت بچه ها خواب کافی بر مبنای ساعت بیولوژیک خود دریافت می کنند و گروه دیگری که ناچار هستند زودتر به مدرسه بروند، در ابتدای حضور در مدرسه که ذهن شان آمادگی کامل یادگیری ندارد، مشغول فعالیت های سازنده تری می شوند.

این منطقی نیست که چون نمی توان همه بچه ها را ساعت 9 به مدرسه ببریم، پس باید همه شان را ساعت 7 راهی مدرسه کنیم! بهتر است پروژه نجات را درباره هر تعداد که بتوانیم، اجرا کنیم.

* اگر مدارس را دیر شروع کنند، باید دیر هم تمام کنند و بچه ها مجبورند ساعات زیادتری از بعد از ظهر را در کلاس بمانند؛ این کار، آنها را خسته تر می کند.

- نقد وارد شده درست است. برای حل این مشکل، باید مشکل بزرگتری را از بین برد و آن حجم بالای برنامه های درسی روزانه است.
باید به ویژه در دوران ابتدایی از حجم مطالب درسی و ساعات حضور در مدرسه کاست (حتی اگر تغییری در ساعت آغاز به کار مدارس ندهند).
این باور غلطی است که فکر کنیم بچه هایمان هر چه بیشتر سر کلاس باشند، انسان های موفق تری خواهند شد!

* برخی از مدارس دو شیفته هستند؛ اگر شیفت صبح با تاخیر شروع شود، شیفت بعد از ظهر، خیلی دیر تمام می شود.

- اگر اصلاح ساختاری شود و طول کلاس ها کوتاه شود، این مشکل حل می شود ولی تا آن موقع - که به نظر پروسه ای طولانی است - می توان در مدارس دو شیفته، ساعات کاری مدارس را تغییر نداد یا کمی تغییر داد.
قرار نیست به خاطر وجود درصد اندکی مدارس دو شیفته، مدارس یک شیفته را نیز از دستاورد علمی تأخیر در ساعت آغاز به کار مدارس، محروم کرد. همان طور که گفتیم عقل حکم می کند که پروژه نجات را درباره هر تعداد که بتوانیم، اجرا کنیم.

عصر ایران همچنان این بحث را باز نگه می دارد و منتظر دیدگاه های مخالف و موافق است تا از رهگذر این همفکری عمومی، افق های وسیع تری پیش روی همه ما والدین، معلمان و مسؤولان آموزش و پرورش قرار گیرد.

به فکر بچه هایمان باشیم، آینده آنها و آینده ایرانی که تنها سهم ما از زمین است.