عصر ایران؛ اندیشکده آموزش و پرورش - میلیون ها کودک و نوجوان ایرانی، هر صبح در حالی که آرزو می کنند ای کاش می توانستند کمی بیشتر بخوابند، با آزردگی خاطر به مدرسه می روند. بسیاری از آنها، به ویژه در شهرهای بزرگ، ساعت 6 یا 6.5 صبح بیدار به زحمت از خواب بیدار می شوند تا بتوانند قبل از 7.5 خود را به کلاس برسانند.

اما آیا لزومی دارد بچه ها را از خواب محروم کنیم و اول صبح به مدرسه بکشانیم؟ اصلاً بر چه مبنای علمی باید کلاس های مدارس صبح زود شروع شود؟ آیا جز این است که این رویه، ناشی از نگاه سنتی پادگانی به مدرسه است؟!

فاجعه ای که همه پذیرفته اند: آغاز به کار مدارس قبل از ساعت 8 صبح!

ما به طور جدی مخالف آغاز به کار مدارس در صبح زود هستیم؛ اگر مدارس ما به جای 7.5 صبح، بعد از ساعت 9.5 - 9 آغاز به کار کنند، نه تنها اختلالی در نظام آموزشی رخ نمی دهد، بلکه میزان یادگیری و سلامت کودکان و نوجوانان به طرز آشکاری بالا خواهد رفت.

این ادعایی است که پژوهش های علمی بر آن صحه گذاشته اند. با این حال، آموزش و پرورش ایران که قاعدتاً باید یک دستگاه علم محور باشد، اساساً توجهی به یافته های علمی نمی کند؛ گو این که اساساً علم در این باره سکوت کرده یا تمام علم نزد مدیران آموزش و پرورش ایران است!

تأخیر در آغاز کار مدارس باعث بهبود یادگیری می شود

اگر بخواهیم دستاوردهای علمی در این باره را مرور کنیم می توانیم به مرکز تحقیقات کاربردی و ارتقاء آموزشی دانشگاه مینه سوتای آمریکا اشاره کنیم که به این پرسش قدیمی پاسخ داده است که آیا شروع دیر تر کلاس های آموزشی شیفت صبح مدارس منتج به افزایش عملکرد تحصیلی دانش آموزان خواهد شد؟

محققان این مرکز با بررسی داده های بیش از 9000 دانش آموز از هشت دبیرستان در مینه سوتا، کلرادو و وایومینگ به این نتیجه دست یافتند که تاخیر در آغاز کلاس های صبح مدارس سبب افزایش تمایل به حضور، نمرات بهتر در آزمون ها و به خصوص تست های ریاضی، انگلیسی، مطالعات اجتماعی و همین طور علوم تجربی خواهد شد.
مدارس همچنین شاهد کاهش استرس، سوء مصرف مواد مخدر و علائم افسردگی در دانش آموزان خود بوده اند.

آموزش و پرورش، متهم اصلی اختلال در ساعت بیولوژیکی بدن دانش آموزان

در سال 1998 مری کرکسون، محقق دانشگاه براون (از قدیمی‌ترین و معتبرین دانشگاه‌های آمریکا) بررسی های گسترده خود را روی تعدادی دانش آموز مقطع دهم آغاز کرد و در نهایت با تجمیع نتایج بررسی مشخص شد که بیدار شدن در ساعت 7:20 صبح سبب اختلال در ریتم ساعت بیولوژیکی بدن نوجوانان خواهد شد و آنها در کلاس دچار خواب آلودگی پاتولوژیک می شوند و سطح یادگیری شان پایین می آید.

در واقع ، آموزش و پرورش که دانش آموزان را مجبور به بیداری زودهنگام می کند، متهم اصلی اختلال در ساعت بیولوژیکی فرزندان مان است.

البته این مشکل مختص ایران نیست و هنوز در بسیاری از کشورهای جهان، طبق باور قدیمی که باید آموزش کودکان و نوجوانان را از صبح زود شروع کرد، مدارس شروع زودهنگام دارند.

نوجوانان نمی توانند شب ها زود بخوابند

شاید گفته شود که بهتر است به جای تاخیر انداختن در شروع صبحگاهی مدارس، دانش آموزان را ملزم به زودتر خوابیدن کرد اما تمرکز 4 ساله آکادمی کودکان و نوجوانان آمریکا (سازمانی با عضویت 66000 پزشک و پژوهشگر) بر مسئله ارتباط خواب صبحگاهی و سلامتی دانش آموزان، منتج به کشف نتایج جالبی شده است.

طبق داده های به دست آمده وادار کردن دانش آموزان به خواب شبانه زود تر، آثـار مناسبی بر جای نخواهد گذاشت چرا که آنها در سن تغییرات هورمونی خاص خود هستند و این تغییرات به طور مستقیم بر سیکل خواب و بیداری آن ها تاثیر گذار بوده و سبب می شوند فرد احساس خستگی را دیر تر از رده های سنی میانسال بروز دهد و دیرتر تمایل به خواب داشته باشد.

همچنین بر اساس تحقیقات دانشگاه براون آمریکا "ساعت داخلی بدن و یا همان ساعت بیولوژیکی در رده های سنی کودک و نوجوان که به مدرسه می روند به نحو متفاوتی از سایر افراد عمل می کند. به عنوان مثال نوجوانان نمی توانند همانند افراد مسن شب ها خیلی زود بخوابند و زمان زیادی طول می کشد تا به خواب روند."

بررسی های محقق دیگری به نام "جودی اوون" نیز نشان می دهد که برنامه ریزی بدن اکثر نوجوانان اجازه خواب شبانه زود تر از ساعت 23 را نخواهد داد.

وی می گوید: ما از نوجوانان دانش آموز خود انتظار یادگیری مناسب را داریم اما درست زمانی که سطح هوشیاری آن ها را پایین تر حد ممکن است!

این محقق می افزاید: بیدار شدن از خواب در ساعت 6 یا 7 صبح، منجر به مشکلات جدی در ارتباط با کمبود خواب خواهد شد و یادگیری را تحت الشعاع قرار می دهد.

کم خوابی دانش آموزان و حوادث منجر به جراحت

مدتی قبل نیز لس آنجلس تایمز نتایج یک پژوهش را منتشر کرد که اعلام می داشت: دانش آموزانی که خواب شبانه کافی دریافت نمی کنند حدود دو سوم بیشتر از بقیه دچار آسیب و جراحت خواهند شد.
جالب است بدانید که بیش از 20 درصد این جراحات نیازمند مراجعه به بخش اورژانس بیمارستان ها هستند!
این در حالی است که خواب کافی می تواند منتج به تعادل بهتر، هماهنگی بیشتر چشم ها و همچنین عکس العل های دقیق تر شود.

هوشیاری مغز کودکان و نوجوانان بعد از ساعت 9 صبح

اکثر متخصصین عصب شناسی معتقد هستند که بدن کودکان و نوجوانان در سنین مدرسه برای خواب شبانه در ساعات نزدیک به نیمه شب برنامه ریزی شده است. بدین ترتیب تا ساعت 9.5 - 9 صبح بدن به هوشیاری کامل خود دست نخواهد یافت. این وضعیت در مورد ساعت بیولوژیک بدن خانم ها تا 19 سالگی و برای آقایان تا 21 سالگی برقرار خواهد بود.

جالب اینجاست که در برنامه مدارس، درس هایی مانند ریاضی را در ساعات اولیه صبح تدریس و چنین استدلال می کنند که ذهن در ابتدای صبح آماده تر است؛ حال آن که غلط بودن این گزاره، به لحاظ علمی ثابت شده است و یکی از علل ضعف ریاضی در بین ایرانیان نیز همین است که اکثر آنها در ساعاتی سر کلاس ریاضی نشسته اند که ذهن شان هنوز به آمادگی و هوشیاری کامل نرسیده بود.

آموزش و پرورش ایران به علم اعتنا خواهد کرد؟!

حال از مسؤولان وزارت آموزش و پرورش و شخص وزیر که بسیار سخن از تحول در مدارس می گوید می پرسیم با توجه به نتایج دهها و صدها پژوهش معتبر علمی در جهان، آیا می خواهند همچنان به تقلید از گذشتگان ادامه دهند یا با مبنا قرار دادن علم، ساعت آغاز به کار مدارس یکی دو ساعت به تعویق بیندازند و میلیون ها کودک و نوجوان را از منافع آن بهره مند گردانند؟

منتظر "تحول علم محور" در این خصوص هستیم.
عصر ایران موضوع را پیگیری خواهد کرد.

بعد از تحریر:
شاید گفته شود با تاخیر در آغاز به کار مدارس، تکلیف دانش آموزانی که توسط پدر و مادرهای کارمندشان به مدرسه برده می شود چه می شود؟ عصر ایران در یادداشت بعدی به این سوال پاسخ خواهد داد. شما هم اگر نظری دارید، ارسال کنید.