برج هایی برای کبوترهای ایرانی (+عکس)

برترین ها - در قرن شانزدهم و هفدهم، به خصوص در دوران حکومت صفویه، ایرانیان برج های بسیاری برای کبوترها ساختند.

این کبوترها نه برای گوشتشان بلکه برای فضولاتشان که مردم محلی به عنوان کود برای زمین های طالبی و خیار استفاده می کردند، نگهداری می شدند. صفویان علاقه ی ویژه ای به طالبی داشتند و به مقدار زیادی این میوه را مصرف می کردند.

فضولات کبوترها بهترین کود برای این محصول به حساب می آمده و این برج ها با هدف جذب کردن کبوترها به خود و لانه ساختن درون این برج ها برای جمع آوری فضولاتشان، ساخته شد. ساخته شده با آجر و گچ، این برج ها بعضی از بهترین کبوترخانه های سرتاسر دنیا هستند. در زمان اوج ساخت برج کبوتر، اصفهان حدود سه هزار برج داشته است.

امروزه حدود سیصد برج در گوشه و اطراف حومه به حالت غیر قابل تعمیر افتاده است. کودهای مدرن و شیمیایی باعث بلا استفاده شدن این سازه های باشکوه شده و آنها متروکه در زمین ها رها شده اند درحالی که به خاطر عدم توجه مناسب، روز به روز اوضاع بد تری پیدا می کنند.

برج کبوتر معمولا استوانه ای شکل و با آجر گل خام و گچ شاخته می شود. برج ها از 10 متر تا 22 متر قطر دارند و ارتفاع آنها به 18متر می رسد که تا 14 هزار کبوتر را می توانند در خود جا دهند.

از آن جایی که کبوترها طعمه ی بسیاری از حیوانات هستند، این برج ها به عنوان قلعه هایی غیر قابل نفوذ ساخته می شدند که کبوترها را ازشکارچیان حفظ می کرد. ورودی کوچک این برج ها از ورود پرندگان بزرگ تر مثل شاهین، جغد یا کلاغ جلوگیری می کرد.

طراحی داخل این برج ها از بی نهایت حفره هایی لانه مانند به طور یک دست روی دیوار تشکیل شده است. ابعاد هر حفره حدود 20 در 20 در 28 سانتی متر است که یک زایده برای نشستن کبوتر از گل خشک در ورودی هر کدام از آنها قرار دارد.

دیوارها به داخل شیب دارند، به طوری که فضولات کبوتران مستقیما به داخل مخزن جمع آوری در پایین برج می افتاد تا خشک شود. برج ها هر سال یک مرتبه باز می شدند تا فضولات خارج گردد. در قرن هفدهم هر پنج و نیم کلیوگرم آن، چهار پنی انگستان فروخته می شده است.

طرح شطرنجی حفره ها باعث استفاده مفید از فضا شده، تعداد حفره ها را به حداکثر رسانده در حالی که وزن و هزینه ی ساخته هر برج را به کمترین میزان کاهش داده است.

بعدها دیوارهای داخلی با طاق ها، سقف طاق ضربی و راه پله های مدور تقویت شدند. چوب به ندرت در ساخت این برج ها به کار رفته است و علی رغم رسم دیرینه ی ساخت آنها، هیچ کدام دقیقا مثل دیگری نیست.


پرنده ها برای آمدن به این برج ها آموزش ندیده بودند، بلکه به طور غریزی به خاطر شباهت آنها به صخره ی سنگی و درز و شکاف هایش که کبوتران دوست دارند در آنجا لانه کنند و بچه دار شوند، به این برج ها جذب می شدند.

این برج ها فقط سرپناه آنها بوده و دسته ی پرندگان در روز برای آب و غذا از برج خارج می شدند و در شب به برج باز می گشتند.

فضولات کبوتران بیشتر به عنوان کود استفاده می شد اما آنها همچنین برای نرم کردن چرم در فرایندی به نام خیساندن چرم، در صنعت چرم سازی به کار برده می شدند. از آن مهم تر فضولات،  یکی از مواد اصلی برای ساخت باروت بوده است.

فضولات کبوتران و در نهایت برج های کبوتر، با آمدن مواد شیمیایی برای کشاورزی و دباغی در عمل منسوخ شدند. از سیصد برجی که در اطراف اصفهان امروزه باقی مانده، شصت و پنج تا از آنها ظاهرا بر اساس لیست میراث ملی تحت حفاظت هستند.

 بعضی از آنها همچنان دسته های کوچک کبوتران وحشی را جذب می کنند که بدون در نظر گرفتن سقف ریخته، دیوار های ترک برداشته و در کل ظاهر مخروب برج، در آن ساکن می شوند.