جنوبگان سردترین قاره این کره خاکی است، اما موضوع مهمی که این روزها مطرح شده این است که اگر سوزاندن سوخت‌های فسیلی بی‌وقفه ادامه داشته باشد، پوشش یخی جنوبگان در مدت زمان کوتاهی از بین می‌رود.

بررسی ها و تحقیقات انجام شده حاکی از آن است که با ادامه روند کنونی مصرف سوخت های فسیلی سطح آب دریاها هر سال 3 سانتی متر بالاتر خواهد آمد و به عبارت دیگر سرعت افزایش سطح آب دریاها به 10 برابر کنونی می رسد. براساس نتایج به دست آمده از شبیه سازی تاثیر تغییرات آب و هوایی در آینده، با ادامه روند کنونی مصرف سوخت های فسیلی، صفحات گسترده یخی که جنوبگان را دربرگرفته است، ذوب خواهد شد و چنین رویدادی به تسریع سرعت افزایش سطح آب دریاها منجر خواهد شد.

دانشمندان پیش از این تصور می کردند صفحات یخی گسترده ای که بخش غربی جنوبگان را در برگرفته، پایدار است و هزار سال طول می کشد تا پیامدها و تبعات ناشی از گرمایش جهانی بتواند به آب شدن این توده یخی منجر شود، اما براساس شبیه سازی های جدیدی که بتازگی نتایج آن منتشر شده است، به نظر می رسد صفحات یخی جنوبگان بسیار آسیب پذیر است و در نتیجه تغییرات سطح آب دریاها می تواند از آنچه پیش از این تصور می شد، شدت بیشتری داشته باشد. نکته مهم این است که بشر در ایجاد چنین تغییراتی نقش بسیار مهمی دارد. ریچارد وینکلمن، از استادان فیزیک که اکنون در زمینه طراحی مدل های رایانه ای با موسسه پستدام (Postdam) برای بررسی تاثیرات آب و هوایی همکاری دارد، بر این باور است آنچه امروز بشر در نتیجه انتشار گازهای گلخانه ای بر سر طبیعت می آورد در مدت چند دهه به ایجاد تغییراتی منجر خواهد شد که نسل های آینده باید با پیامدهای آن دست و پنجه نرم کنند.

تغییری بی سابقه در تاریخ تمدن بشر

سفر وینکلمن به جنوبگان این فیزیکدان را به تحقیق درباره ارتباط بین افزایش سطح دی اکسید کربن اتمسفر و کاهش طول عمر توده های یخی که سردترین قاره این کره خاکی را در برگرفته است، علاقه مند کرد. این محقق به منظور کشف اثرات بلندمدت پدیده گرمایش جهانی بر جنوبگان، تصمیم گرفت در یک طرح تحقیقاتی مشترک با دانشمند اقلیم شناس کن کالدیرا، از موسسه علوم کارنگی دانشگاه استنفورد همکاری داشته باشد. این اقلیم شناس پیش از این در مقاله ای که سال 1979 در نیویورک تایمز منتشر شده بود نسبت به وقوع سیل عظیم ناشی از آب شدن یخ های جنوبگان هشدار داده بود. به این ترتیب با استفاده از مدل رایانه ای که از سوی اندی ریدول از محققان دانشگاه بریستول طراحی شده بود، تاثیر افزایش سطح گازهای گلخانه ای بر اتمسفر و اقیانوس ها شبیه سازی شد و تاثیرات ناشی از افزایش دما در نتیجه افزایش میزان آلاینده ها بر صفحات یخی مورد بررسی قرار گرفت.

محققان افزایش انتشار کربن را در محدوده ای از 93 گیگاتن (به عنوان پیامد ناشی از یک دهه مصرف سوخت های فسیلی با سرعت کنونی) تا 12 هزار گیگاتن (براساس مقدار کربن موجود در بقایای کشف و ذخیره شده زغال سنگ، نفت و گاز) در چند قرن آینده مدل سازی کرده اند. یک گیگاتن برابر است با یک میلیارد تن کربن و سوزاندن سوخت های فسیلی با سرعت کنونی به انتشار 10 میلیارد مترمکعب کربن یا 10 گیگاتن کربن منجر می شود که هر سال وارد جو خواهد شد. شبیه سازی ها نشان می دهد اگر 500 گیگاتن کربن دیگر در جو منتشر شود، در هزار سال آینده سطح آب دریاها بیش از یک متر افزایش خواهد یافت. براساس بدترین سناریو محتمل مورد انتظار در این زمینه، اگر در طول چند قرن آینده همه ذخایر سوخت های فسیلی سوزانده شود هر قرن سطح آب دریاها بیش از سه متر افزایش می یابد و به این ترتیب در 10 هزار سال آینده افزایش سطح آب دریاها به 50 متر می رسد. چنین تغییری در طول تاریخ 10 هزار ساله تمدن بشری بی سابقه است و به این ترتیب شهرهای ساحلی مانند نیویورک، هامبورگ، لاگوس، شانگهای، سیدنی و ریودوژانیرو که اکنون سکونتگاه بیش از یک میلیارد نفر از مردم دنیاست، در معرض خطر قرار می گیرند. به این ترتیب می توان گفت هر 10 گیگاتن کربن به حدود 3 سانتی متر افزایش سطح آب دریاها در هزار سال آینده منجر خواهد شد.

سپر محافظتی موجودات در معرض خطر

ساکنان قاره جنوبگان، یعنی پرندگان دریایی، پنگوئن ها و شیرهای دریایی مانند انسان هایی که در حاشیه سواحل اقیانوس ها زندگی می کنند، با پیامدهای ناشی از ذوب شدن توده های یخی مواجه می شوند که نقش سپر محافظتی برای حفظ حیات و زندگی آنها دارد. اگرچه ممکن است بعضی از این حیوانات در باغ وحش هایی در سراسر دنیا ساکن شوند، اما بسیاری از گونه هایی که زندگی آنها به این صفحات یخی وابسته است در هزاره بعدی در معرض خطر انقراض و نابودی قرار می گیرند. در چنین شرایطی استفاده از راهکارهایی مانند ایجاد پوششی از جنس اسید سولفوریک در لایه استراتوسفر به منظور شبیه سازی فرآیند خنک سازی یک آتشفشان نیز کارآمد نخواهد بود. زمانی که توده ها و صفحات یخی ذوب می شوند بازگشت مجدد به چنین شرایطی از نظر طبیعی با محدودیت های بسیاری همراه است.

شاید اکنون خیلی دیر باشد که بخواهیم برای حفظ بخش هایی از ذخیره یخی در غرب جنوبگان چاره ای بیندیشیم. تحقیقات جدید نشان می دهد صفحات یخی از حوضه آموندسن از نقطه غیرقابل بازگشت عبور کرده است. زیرا اقیانوس های گرم به سطح زیرین یخچال های طبیعی راه یافته است. بنابراین حتی اگر دی اکسیدکربن اضافه تری در جو منتشر نشود نیز در چنین شرایطی آب شدن توده های یخی ادامه پیدا خواهد کرد. در نتیجه با ادامه روند ذوب توده های یخی و همچنین عوامل دیگری از کاهش حجم صفحات یخی گرینلند و یخچال های کوهستانی تا گسترش آب های گرم در سطح زیرین توده های یخی، افزایش سطح آب دریاها در روندی کند و تدریجی یا روندی سریع تر در هزاره بعدی اجتناب ناپذیر خواهد بود.

تولید گازهای گلخانه ای متوقف شود

شبیه سازی های بیشتر نشان داده است اگر بیش از یک تریلیون تن کربن به اتمسفر راه پیدا کند نواحی شرقی جنوبگان نیز با بحران مشابهی مواجه خواهد شد. آنچه در این زمینه بیش از هر موضوع دیگر موجب شگفتی محققان شده سرعت ذوب صفحات یخی در نواحی شرقی جنوبگان است. به گفته محققان حدود ده هزار سال طول می کشد تا ورقه بزرگ یخی نیمکره شمالی در پایان عصر یخبندان ذوب شود. بنابراین به نظر می رسد ذوب تدریجی بخش شرقی جنوبگان نیز به یک بازه زمانی ده هزار ساله نیاز داشته باشد. این در حالی است که با توجه به مقدار کربن منتشر شده در جو ممکن است چنین فرآیندی در یک بازه زمانی 200 ساله اتفاق افتد.

اگر بتوان افزایش دمای زمین را در محدود دو درجه سانتی گراد ثابت نگه داشت ـ که تقریبا معادل انتشار 500 گیگاتن کربن بیشتر یا در مجموع یک تریلیون تن کربن است ـ افزایش سطح آب دریاها به بیش از 2 متر می رسد. در بررسی تاثیر چنین سناریوهایی در آینده باید توجه داشته باشیم که اثرات چنین روندی به زیرساخت های بتنی که امروزه انتخاب می شود بستگی دارد. برای مثال هر تصمیمی که برای ساخت یک نیروگاه در فلوریدا گرفته شود در قرن های بعدی در روندی که می تواند مرزهای ساحلی این ایالت را در معرض خطر قرار دهد، نقش تعیین کننده ای خواهد داشت. اجتناب از تولید گازهای گلخانه ای تنها راهکاری است که می تواند بشر را از چنین پیامدهایی مصون نگه دارد.

عقب نشینی از خطوط ساحلی

شبیه سازی ها در زمینه بررسی تغییرات آب و هوایی و پیامدهای آن برای میلیاردها نفر از ساکنان مناطق ساحلی با پیامدهای مهمی همراه خواهد بود. اگر افزایش سطح دریاها در قرن کنونی اندک باشد ساخت دیوارها یا سدهای دریایی از راهکارهای موثر برای مقابله با این پیامد خواهد بود، اما اگر سطح آب دریاها سالانه 3 سانتی متر افزایش پیدا کند در چنین شرایطی دیوار یا سد دریایی نمی تواند با این پیامد مقابله کند و گزینه عقب نشینی از خطوط ساحلی راهکار قابل اطمینان تری خواهد بود.

بحرانی که ذخیره یخی جنوبگان و دیگر توده های یخی در سطح دنیا را تهدید می کند، غیرقابل توقف خواهد بود، مگر این که مردم و دولت ها برای کاهش انتشار دی اکسید کربن در جو همکاری داشته باشند. دی اکسید کربن منتشر شده در جو هزاران سال در جو باقی می ماند و گرما را در خود به دام می اندازد. یک توده یخی در اتاقی گرم در نهایت ذوب خواهد شد. اگر مردم از پیامدها و عواقب گسترده چنین روندی در سطح زمین آگاه باشند بدون تردید سوخت های فسیلی کمتری می سوزانند تا بتوانند این کره خاکی را از هر گونه خطری مصون نگه دارند.

ضخامت لایه های یخی در جنوبگان، اگر از این پس مقدار مصرف منابع سوخت های فسیلی این طور باشد که...

منبع: جام جم