همشهری دانستنیها - مغز اندام مهمی است. مهم ترین اندام بدن. به همین دلیل تحقیق درباره آن همیشه یکی از موضوعات جذاب و در عین حال چالش برانگیز بوده است. نه فقط انسان، که تحقیق درباره مغز همه جانوران همیشه طرفداران و علاقه مندان فراوانی داشته. در این میان، یکی از موضوعات همیشه جذاب و متداول در حوزه های کالبدشناسی (آناتومی) و فرگشت، اندازه مغز است.

اندازه مغز گاه براساس وزن و گاهی براساس حجم (به کمک اسکن ام آر ای حجم جمجمه) تعیین و بیان می شود. گاهی اوقات نیز به جای این عدد ساده، نسبت اندازه مغز به بدن جانور مورد توجه قرار می گیرد. فارغ از روش های مختلف اندازه گیری مغز جانوران، یک سوال همواره مطرح بوده: «رابطه اندازه مغز با هوش چیست؟» بعضی اوقات، بزرگی و سنگینی مغز را دلیل فهم و هوش زیادتر دانسته اند، اما شواهد زیادی در دست است که نشان می دهد سنگینی و سبکی مغز، هیچ اثری در هوش ندارد. نه در زمینه وزن مغز و نه در زمینه حجم آن، انسان به صدر جدول تکیه نمی زند و جانورانی همچون فیل و دلفین بالاتر از آدمی قرار می گیرند.

حتی از منظر نسبت مغز به وزن بدن هم انسان در رتبه نخست نیست و جانورانی مانند موش پوزه دار (شرو) و مورچه های ریز، رتبه بهتری نسبت به انسان دارند. با این وجود کیست که نداند ما موجودات دوپا، به کمک همین هوش برتر خود به اشرف مخلوقات بدل شده ایم. در ادامه، نگاهی انداخته ایم به 10 جانوری که رکورد «وزن مغز» را در دنیا حیوانات در اختیار دارند.

ناوبری در ژرفای تاریک دریا

1- نهنگ عنبر

وزن مغز: 7.5 کیلوگرم

نهنگ عنبر قادر است تا عمق سه کیلومتری زیرآب شیرجه بزند. در تاریکی ژرفای اقیانوس، این حیوان طعمه هایش را به کمک «سونار» (ردیاب صوتی) مکان یابی و ردگیری می کند. برهمین اساس، می توان نتیجه گرفت مغز بزرگ این رکورددار شیرجه دنیا، به احتمال زیاد همانند یک ابزار پیچیده ناوبری عمل می کند. مطالعات روی مغز نهنگ عنبر نشان داده که مراکز بو و مزه در آن، توسعه چندانی پیدا نکرده اند، اما مرکز شنوایی بسیار بزرگ است.

شنوایی نهنگ عنبر به شکلی قابل ملاحظه توسعه یافته که جانور را قادر می کند علائم صوتی را به دقت تجزیه تحلیل کند. بخشی از مغز که در پستانداران وظیفه کنترل دست و پاها را بر عهده دارد، عملا تقلیل یافته که برای جانداری همچون نهنگ، مساله شگفت آوری نیست. بخش مخ (Cerebrum) نیز به معنای واقعی کلمه، بزرگ است و اندازه آن در مقایسه با بقیه مغز، کاملا چشمگیر به نظر می رسد. برای انسان، چنین چیزی به معنای داشتن ضریب هوشی بالاست، اما دانشمندان به درستی نمی دانند این نتیجه گیری در مورد نهنگ های عنبر هم صداق هست یا نه.

به یادسپاری تک تک چاله های آب

2- فیل

وزن مغز: 6.0 کیلوگرم

براساس بسیاری گفته ها و مشاهدات، فیل ها هیچ چیز را فراموش نمی کنند. این جانوران بدون شک حافظه شگفت انگیزی دارند. فیل های پیرتر اغلب نقش رهبر گروه را بازی می کنند، چرا که مسیرهای مهاجرت، موقعیت چاله های آب و ذخایر غذایی را به خاطر سپرده اند، بانک بزرگی از معلومات که در طول زندگی طولانی شان جمع آوری شده است. مثال دیگری از هوش بالای فیل ها، مربوط به خویش آگاهی آن هاست. برخلاف بسیاری موجودات، فیل ها قادرند خودشان را در آینده تشخیص دهند.

نام گذاری فرزندان

3- دلفین بینی بطری

وزن مغز: 1.5 کیلوگرم

دلفین های بینی بطری، زبان پیچیده ای دارند که به کمک آن، یکدیگر را نام گذاری می کنند. آن ها به هر یک از بچه های خود صدای سوت متمایزی را اختصاص می دهند و از همان صدا برای فراخواندن شان استفاده می کنند. بخشی از هشیاری دلفین بینی بطری، برای اهداف فیزیولوژیک همچون تنفس مصرف می شود، کاری که انسان به شکل خودکار انجام می دهد. به همین دلیل، این دلفین ها مجبورند هر بار تنها یکی از نیم کره های مغزشان را در حالت خواب قرار دهند. اندازه گیری امواج مغزی جانور نشان می دهد. وقتی که دلفین یک چشمش را می بندد، فعالیت در یک نیمه مغز جانور کاهی می یابد. پس از سی تا شصت دقیقه، این فرآیند در نیم کره دیگر مغز جانور نیز تکرار می شود.

توانایی ضرب و تقسیم

4- انسان

وزن مغز: 1.3 کیلوگرم

مغز انسان با توانایی ذخیره سازی مقادیر بالایی از داده ها و انجام محاسبات پیچیده، شناخته و توصیف می شود. گرچه مغز آدمی به هیچ عنوان مقام بزرگ ترین را در دنیای جانوران به خود اختصاص نمی دهد، اما بالاترین تعداد سلول های عصبی را دارد. به گفته دانشمندان، این امر می تواند ضریب هوشی بالای انسان را در مقایسه با دیگر پستانداران توضیح دهد. با تمام این اوصاف هنوز بسیاری از فعالیت های مغز انسان به صورت یک راز باقی مانده است.

ناوبری ماهرانه، به راحتی آب خوردن

5- گراز دریایی

وزن مغز: 1.1 کیلوگرم

گرازهای دریایی شناگران و شیرجه روهای فوق العاده ای هستند. این جانوران عاج دار دریانشین می توانند تا عمق دویست متری شیرجه بزنند و به مدت سی دقیقه در همان عمق غوطه ور بمانند. با توجه به اینکه در چنین عمقی نور کمی وجود دارد و تاریکی نسبی بر محیط حکمفرماست، به احتمال فراوان، گراز دریایی بخش عمده ای از ظرفیت مغزی اش را به ناوبری زیرآبی اختصاص می دهد. این کار به جانور کمک می کند با وجود کم بودن نقاط راهنمای تشخیص موقعیت در چنان عمقی، هرگز مسیرش را گم نکند و به سلامت دوباره به خانه اش باز گردد.

راهپیمایی مطمئن در دل بیابان

6- شتر

وزن مغز: 567 گرم

شترها می توانند مسافت های طولانی را در دل چشم اندازهای یکنواخت بیابانی طی کنند، بی آن که تری از گم شدن به خود راه دهند. درنتیجه، جانور باید ظرفیت مغزش را صرف کشف و تشخیص مسیرها کند تا بتواند براساس تغییرات کوچک در جزئیات چشم انداز اطراف، راهش را بیابد.

حفظ رد گروه

7- زرافه

وزن مغز: 680 گرم

زرافه ها موجوداتی اجتماعی اند و به صورت گروهی زندگی می کنند. با این وجود، بیشتر اوقات اعضای گروه به دنبال غذا یا فرار از دست شکارچیان، در چشم برهم زدنی از یکدیگر جدا و به هر سو و جهتی پراکنده می شوند. به همین دلیل، زرافه ها به مغزی نیاز دارند که بتواند ردپا و موقعیت تقریبی دیگر اعضای گروه را به خاطر بسپارد.

نخودمغز در مقایسه با جثه بدن

8- اسب آبی

وزن مغز: 585 گرم

گرچه اسب آبی با مغز نیم کیلویی اش جزو 10 جانور نخست این فهرست قرار می گیرد، اما در مقایسه با وزن چند تنی اش، جانواری نخوذمغز به حساب می آید. به همین دلیل، این حیوان روش زندگی ساده ای دارد که چندان نبازمند فعالیت مغزی نیست. آن ها روزشان را در آب می گذرانند تا بدن شان را خنک نگاه دارند و شب هنگام، به ساحل می آیند تا در علف های کنار رودخانه و دشت چرا کنند.

شاگردی فوق العاده کنجکاو و زرنگ

9- فُک پلنگی

وزن مغز: 545 گرم

مطالعه روی فک های پلنگی در حیات وحش کار بسیار دشواری است، چرا که این جانوران تنها زندگی می کنند و در فواصل دور از هم، پراکنده اند. به همین دلیل بیشتر اطلاعات ما از این جانوران براساس تجربیات تعلیم دهندگان آن ها در اسارت استوار است. براساس یافته های این تعلیم دهندگان، فک های پلنگی جانورانی کنجکاو هستند که با قدرت یادگیری سریع شان، حرکات مربی را به سرعت می آموزند.

تربیت پذیر نجیب

10- اسب

وزن مغز: 535 گرم

اسب ها موجوداتی شدیدا اجتماعی اند که به صورت گروهی زندگی می کنند. در اغلب مواقع، آموزش این جانوران در مقایسه با حیواناتی که زندگی فردی را ترجیح می دهند، ساده تر است. چرا که اسب ها فطرتا تمایل دارند خودشان را به انسان ها نزدیک کنند. اسب ها یکی از تربیت پذیرترین جانوران به شمار می آیند، که شاید به خاطر مغز خوبی باشد که در اختیار دارند. با این وجود، باید به خاطر داشت که حتی آموزش چنین جانور تربیت پذیری نیز نیازمند صبر، پشتکار و البته هوش است.

تماشاخانه