آبان 93/ پدیده مرتضی پاشایی

 عصر ایران- پنج شنبه اول آبان 1393 پیکر آیت الله محمد رضا مهدوی کنی رییس مجلس خبرگان رهبری در جوار ملا علی کنی آرام گرفت.

   دبیر کل جامعه روحانیت مبارز که در آرایش سیاسی ایران به پدر راست سنتی شهرت داشت و با همه اتفاقات تاریخ جمهوری اسلامی از منظر محافظه کاران ارتباط و نسبت داشت، از 14 خرداد ماه به کما رفته و ابتدا در بیمارستان بهمن و سپس بیمارستان قلب شهید رجایی بستری بود و سرانجام در پایان مهر ماه درگذشت.

   آبان 1393 اما بیش از آن که متاثر از تحولات سیاسی باشد تحت تاثیر اتفاقات اجتماعی و فرهنگی بود و تلخ تر از همه موضوع اسید پاشی در اصفهان که تا لحظه تحریر این مطلب و در هشتمین روز از نوروز 1394 نیز هنوز عامل یا عوامل آن بازداشت یا معرفی نشده اند.

  همزمانی این رخداد نفرت انگیز با تصویب طرح حمایت از آمران امر به معروف و ناهیان از منکر در مجلس موجب بروز شایبه ها و حساسیت هایی شد تا جایی که تبلیغات رسمی بر این موضوع تاکید داشت که نباید هیچ ارتباطی بین این دو متصور بود و از جانب گروه های مختلف نیز تقبیح شد.

  با این حال رادیکال ها به انتقاد از رسانه های مستقل هم پرداختند که چرا خبر رسانی درباره اسید پاشی را به گونه ای انجام داده اند تا این ذهنیت در جامعه ایجاد شود.


  بیشترین انتقاد را نیز متوجه خبرگزاری دانشجویان ایران ساختند که تصاویر تجمع معترضان در اصفهان را انعکاس داده بود و به همین خاطر خبرنگاران عکاس ایسنا مدتی را هم در بازداشت به سر بردند.

  در این میان حجت الاسلام محمد تقی رهبر امام جمعه موقت اصفهان در گفت و گویی با نشریه امید جوان ، اسید پاشی را هدایت شده از طرف دشمنان دانست.

  فارغ از موضوع اسیدپاشی طرح امر به معروف در مجلس در کانون بحث و گفت و گو قرار داشت. رییس جمهوری در سخنرانی خود در اجتماع مردم زنجان گفت: «مبادا که منکر تنها دریک موضوع خلاصه شود و دروغ ، تهمت و رشوه یا بورسیه های غیر قانونی و تقلب را منکر نپنداریم و از صبح تا شب تنها یک مساله را منکر مطلق بدانیم در حالی که زن ایرانی عفت دارد و در دنیا به عفت و پاک دامنی مشهور است.»

  منتقدان توافق هسته ای و گفت و گو با آمریکا این بار نتوانستند از مناسبت 13 آبان به مثابه یک فرصت استفاده کنند چون 13 آبان 93 با عاشورای حسینی مقارن شده بود و مراسم مذهبی غلبه داشت.

  پیش از 13 آبان و یک هفته قبل تر هم مجلس شورای اسلامی به وزیر پیشنهادی علوم، تحقیقات و فناوری رای نداده بود و بدین ترتیب، شمار گزینه های رد شده دولت روحانی برای وزارت علوم عملا به 4 تن و رسما به سه نفر رسید. زیرا نوبت اول به جعفر میلی منفرد رای اعتماد ندادند. در مرتبه بعد رای اعتماد خود به رضا فرجی دانا را پس گرفتند. در مرحله سوم همان گونه که رییس جمهوری هم اعلام کرد فشار آوردند  تا جعفر توفیقی را معرفی نکند و سرانجام نوبت به محمود نیلی احمدآبادی رسید که هفتم آبان ماه پشت سد مجلس ماند و رای اعتماد نگرفت.

  تنها 79 نماینده با این گزینه موافقت کردند و 160 نماینده دیگر رای مخالف دادند که یک موفقیت برای فراکسیون پایداری به حساب می آمد.7 رای هم ممتنع بود و محمود نیلی احمد آبادی را هم از گردونه خارج کردند. نکته قابل توجه این که به جای بحث درباره علم و دانشجو یا دانشگاه و استاد بیش از هر کلمه دیگر واژه « فتنه» از صحن علنی مجلس شنیده می شد.
 
  اتفاق دیگر سیاسی کناره گیری محمد هاشمی رفسنجانی عضو موسس کارگزاران سازندگی از این حزب بود. ظاهرا او ترجیح می داد کارگزاران همچنان یک حزب محدود با محوریت خانواده هاشمی باشد و با افزایش شمار اعضای شورای مرکزی و ورود نیروهای تازه مخالف بود. استعفای او اما تاثیر چندانی بر روند فعالیت این حزب برجای نگذاشت و اتفاقا به پوست اندازی کارگزاران کمک کرد.

  محمد هاشمی در حافظه سیاسی ایرانیان اما بیش از کارگزاران و حتی نسبت اخوت با آیت الله هاشمی رفسنجانی با دوران مدیر عاملی و ریاست سازمان صدا و سیما در حیات امام و چند سال بعد از آن شناخته می شود.

  در قانون اساسی 58 صدا و سیما با شورای سرپرستی اداره می شد که مدیر عامل را برمی گزید و در قانون اساسی 68 این شورا حذف و عنوان مدیر عامل به رییس بدل شد که مستقیما مقام رهبری نصب می کرد.

  در آبان 93 محمد سرافراز که در دوران مسوولیت محمد هاشمی وارد صدا و سیما شده بود جای عزت الله ضرغامی را گرفت که بیش از کیفیت به کمیت بها می داد و می پنداشت با تاسیس شبکه های تازه بودجه و مخاطب بیشتر کسب می کند ولی کار به جایی رسید که بودجه هزار میلیارد تومانی نیز برای تامین هزینه های آن و پرداخت حقوق و دستمزد به 40 هزار پرسنل کافی نبود.

  صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در دوران ریاست ضرغامی و خصوصا بعد از سال 88 با رشد بی سابقه کمی گسترده اما به عکس در رقابت با شبکه های ماهواره ای و سایت های اطلاع رسانی اینترنتی با بحران ریزش مخاطب مواجه و به لحاظ سیاسی نیز عملا به تریبون اختصاصی جبهه پایداری بدل شد.

  محمد سرافراز در این چند ماه کوشیده از ریخت و پاش های گذشته بکاهد، شبکه ها را ادغام کند، سریال سازان و مجریان موفق را بازگرداند واز ششمین روز نوروز 94 قرار است شاهد پخش مجموعه ای از مهران مدیری باشیم تا زمینه آشتی بینندگان با تلویزیون را فراهم سازد.در عرصه اطلاع رسانی نیز قدری از لحن پرخاش گرانه گذشته را اصلاح کرده است.

  در این ماه همچنین محمود احمدی نژاد با حضور در مراسم ترحیم مادر معاون اول خود بار دیگر در رسانه ها مطرح شد. خود صاحب عزا - محمد رضا رحیمی - در حاشیه این مراسم خبرنگارانی را که از او درباره فرجام مالی اش می پرسیدند شماتت کرد و گفت: «در فرانسه وقتی فرزند ژاک شیراک رییس جمهوری وقت این کشور خودکشی کرد رسانه های فرانسه از او در این باره نپرسیدند».

  آقای رحیمی اما در نقل این گزارش چند خطا مرتکب شد. اول این که دختر فرانسوا میتران خودکشی کرد نه فرزند ژاک شیراک. دیگر این که تنها در روزهای انتخابات سکوت کردند و بعد تر به این موضوع پرداختند که اگر رسانه ای نمی شد آقای رحیمی هم اطلاع نمی یافت و نکته سوم این بود که تصمیم به سکوت چند روزه به خواست اتحادیه و سندیکای روزنامه نگاران گرفته شد.

   در ایران اما دولت تحت مدیریت محمد رضا رحیمی ساختمان نهاد مدنی روزنامه نگاران را بست.
تنها چند ماه بعد محمد رضا رحیمی روانه زندان شد و محمود احمدی نژاد از او اعلام برائت کرد و دفتر او یاد آور شد  اتهامات معاون اول دولت دهم، مربوط به دوران ریاست  کل دیوان محاسبات است نه دولت دهم و به عبارت دیگر این پیام را منتقل می کرد که رحیمیِ منصوب و منسوب حداد عادل و مجلس هفتم محکوم و محبوس شده نه رحیمیِ منصوب و منسوب احمدی نژاد و دولت دهم.

  در عرصه فرهنگی و هنری کمیسیون فرهنگی مجلس خواستار جلوگیری از اکران 8 فیلم شد و وزیر ارشاد درباره چند فقره عقب نشینی کرد. هر چند که شماری از سینماگران از علی جنتی خواسته بودند از پروانه های نمایش صادر شده دفاع کند . جالب این که در بین امضا کنندگان نام جهانگیر الماسی هم دیده می شد؛ بازیگری که معمولا پای ثابت مراسم رسمی فرهنگی در دولت قبل بود.

  در فضای مجازی و اجتماعی نیز می توان مهم ترین خبر را اعدام ریحانه جباری دانست. دختر جوانی که دکتر سربندی را در خانه اش به قتل رسانده و مدعی بود قصد دفاع در برابر تجاوز را داشته و همین موجب شد فرجام  این پرونده سال ها به درازا بکشد و سرانجام دادگاه نپذیرفت که او از خود دفاع کرده و حکم اعدام ریحانه - که هنگام ارتکاب قتل 19 ساله و در آن زمان 27 ساله بود - به اجرا درآمد.

  با این همه اگر قرار باشد از مهم ترین و خبرساز ترین رخداد در آبان 1393 یاد کنیم هیچ یک از موارد پیش گفته نیست.

  زیرا یک پدیده بر همه رخداد های دیگر سایه انداخت و آن نوع مواجهه نسل جوان با مرگ مرتضی پاشایی خواننده محبوب متولدین دهه 70 به بعد بود که چون در سال آخر و قبل از 30 سالگی با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می کرد در کانون توجه قرار گرفت. جمعه 23 آبان 1393 خبر درگذشت او به سرعت منتشر شد و با استفاده از امکان مدرن «وایبر» سراسر کشور با خبر شدند و در اتفاقی بی سابقه در همه ایران مراسمی برگزار شد. قبل از آن که صدا و سیما اعلام کند یا روزنامه ها بنویسند یا حتی سایت ها اطلاع رسانی کنند همه در فضای وایبر آگاه شده بودند تا مرگ مرتضی پاشایی تنها جنبه هنری و موسیقایی و اجتماعی نداشته باشد و مورد تحلیل استادان علوم ارتباطات هم قرار گیرد.

  هر چند بعدتر یک استاد جامعه شناسی – دکتر یوسف اباذری- این استقبال را نشانه ای از انحطاط و سیاست گریزی در جامعه ایران دانست اما کم نبودند کسانی که معتقد بودند مرتضی پاشایی به نمادی از علاقه جوانان مدرن ایران به سبک متفاوت زندگی و متفاوت از گفتمان رسمی بدل شده بود و راز آن همه توجه را فراتر از بحث موسیقی باید بررسید.

  دو روز بعد هم پیکر خواننده جوان را در یک روز غیر تعطیل ده ها هزار نفر و غالبا دختر و پسر جوان با چشم های گریان و در حال هم خوانی ترانه های او در تهران تشییع کردند. پاره ای روایت ها از صدها هزار نفر نیز حکایت کرد.

 مرتضی پاشایی نه تنها پدیده آبان 93 که یکی از پدیده های سال بود چندان که در فهرست چهره های برگزیده سال گاه پس از محمد جواد ظریف قرار گرفت . وزیری که این روزها در لوزان سوییس برای نهایی کردن توافق هسته ای می کوشد تا سایه منحوس تحریم ها را از سر اقتصاد و زندگی ایران برچیند.

  مرگ خواننده جوان با تحلیل ها و واکنش های مختلف رو به رو شد و صدا و سیما هم کوشید با توجه به تعلقات پدرش خواننده موسیقی پاپ را مصادره کند. در حالی که در شهرهایی که  برخی مقامات غیر دولتی یا گروه های فشار اجازه برگزاری کنسرت نمی دهند گرد هم آمدن به یاد خواننده جوان و فقید یک فرصت اعلام مخالفت با سلیقه آنان به حساب آمد.