محمدعلی هادی (نماینده تهران): ... متأسفانه مسؤولین و غیرمسؤولین در ایران، نمایندگان و غیرنمایندگان در اظهارنظرشان در رابطه با مسائل خارجی کمترین توجهی به حساسیت مسائل سیاست خارجی ندارند و لذا گاهی نطق‌ها برای مردم مشکلات زیادی را به وجود آورده است. یکی از نطق‌های قبل از دستور را که من به آن اعتراض کردم، نطق جناب آقای حجازی بود ... اگر جنابعالی مطلب مستندی دارید و هر نماینده هم مطلب مستندی دارد، اول مطلب مستند را بدهد به آن کسی که در این مملکت در رابطه با آن مطلب مسؤولیت دارد. مطالب را نباید قبل از اینکه پخته بشود و روی آن تصمیم‌گیری بشود، فورا ما بیاییم و در مجلس بگوییم. بهتر است که این مستنداتشان را آقای حجازی در اختیار مقامات مسؤول قرار می‌دادند، چون هر چقدر ما تماس گرفتیم دیدیم که این مقامات مسؤول در این زمینه چیزی ندارند ... بایستی با امام صحبت بشود، با رئیس‌جمهور صحبت بشود، با وزارت خارجه، با آقای نخست‌وزیر و تصمیم گرفته بشود، نه اینکه ما در اینجا اظهارنظری بکنیم که به دنبال آن اظهارنظر سفارت شوروی به تلاطم بیفتد و از صبح تا شب به هیأت رئیسه تلفن کند. بعد هم یک اعلامیه توهین‌آمیزی علیه این جمهوری بدهد. ما باید حساسیت مسائل خارجی را درک کنیم.

حسن آیت (نماینده اصفهان): این مجلس که یک مجلس فرمایشی نیست. آقای هادی این حرف‌ها چیست که شما می‌زنید؟

محمدعلی هادی: آقای آیت، شما هم لطفا دخالت نکنید. بعد صحبت کنید. ما نمی‌گوییم مجلس فرمایشی. ما می‌گوییم اول بروید و مسائل را به آن کسی که می‌بایستی بگویید با او مطرح کنید و حل کنید و بعد نتیجه‌اش را بیایید و اینجا بگویید.

فؤاد کریمی (نماینده اهواز): همه نمایندگان در مقابل ملت مسؤول هستند. شما هم یک مقام مسؤول هستید. مگر شما مقام مسؤول نیستید؟ نمایندگان در مقابل ملت در تمام امور مسؤول هستند.

محمدعلی هادی: در رابطه با صحبت‌های جناب آقای خاچاطوریان (نماینده ارامنه که علیه دولت ترکیه سخن گفته بود) که در رابطه با تمامیت ارضی یک کشوری بود که ما با آن کشور روابط حسنه داریم. اگر چنانچه در پارلمان ترکیه یک مقام رسمی ترکیه، در رابطه با تمامیت ارضی ایران یک کلمه حرف بزند ما در همین نطق‌ها یا در جایی دیگر چقدر علیه آنها صحبت می‌کنیم؟ برادر، ما الان درگیر با جنگ عراق هستیم، الحمدلله با پیروزی انقلاب اسلامی ایران تمام اکثریت ایران و اقلیت‌هایی که در ایران هستند به حقوق و آزادی‌های انسانی و اسلامی رسیده‌اند. حالا ما دوباره بیاییم و در این مسائل یک مسائل جدیدی را مطرح کنیم به نام مسأله ارمنستان و باز حساسیت ترکیه را تحریک کنیم.

یک کمی به این جمهوری اسلامی رحم کنید، این نطق‌های قبل از دستور که در رابطه با سیاست خارجی است تأثیر منفی بسیاری دارد. هر نطقی می‌تواند روابط ما را با یک کشوری به هم بزند. ما می‌گوییم نه شرقی، نه غربی، ولی معنای نه شرقی و نه غربی این نیست که ما اعلام جنگ بکنیم ... چه خوب است که در این کشور هماهنگی وجود داشته باشد، نه اینکه وزارت خارجه یک سازی بزند و این مجلس هم یک سازی بزند. به نظر من این به هیچ‌وجه درست نیست.

فخرالدین حجازی (نماینده اول مردم تهران): با تشکر از آقای هادی که ایشان متولی مجلس شدند و ایشان دارای یک تخصص کاملی در امور خارجی کشور هستند، البته فعالیت‌هایی هم که کرده اند که وزیر خارجه بشوند ولی متأسفانه هنوز موفق نشده‌اند (خنده نمایندگان) و این اعتراضاتی را هم که می‌فرمایند برای این است که آقایان نمایندگان بفهمند که ایشان در امور وزارت خارجه تخصص دارند و ایشان را ان‌شاءالله به این پست انتخاب بکنند. صحبت در این است که بنده هر وقت راجع به مسائل خارجی حرف زدم، ایشان به بنده پریده‌اند چون بنده را مظلوم‌ترین فرد تشخیص داده‌اند. آن روز هم که بنده گفتم چرا موشک‌های فراک ۷ شوروی، دزفول را دارد ویران می‌کند، باز فرمودند که تو داری روابط ما را با شوروی به هم می‌زنی. بعد آن روز هم که بنده گفتم که دلایل مستندی دارم که در کشورهای همجوار علیه کشور اسلامی اقداماتی می‌شود، باز به بنده پریدند که تو داری روابط را به هم می‌زنی. من نمی‌دانم که چه باید بکنم؟ اگر ما مطالبمان را در مجلس نگوییم پس به چه کسی بگوییم؟

ایشان گفتند که به مقامات دولتی باید این حرف‌ها را بزنیم. ما که اصلا وزارت خارجه‌ای نداریم. با اینکه این مجلس تصویب کرده است که آقای رجایی سرپرستی را به عهده بگیرند، هنوز این مسأله حل نشده است. قبل از آقای رجایی هم وزیر خارجه‌ای نبوده است. بنده از خارج هم آمده‌ام و دلایلی هم داشته‌ام و اخباری هم داشته‌ام و وزارت خارجه‌ای وجود نداشته است که بگویم. مسائل دیگری بوده است که به آقای بهزاد نبوی تلفن کردم و گفتم بابا من از خارج آمده‌ام و حرف حساب دارم، یا من بیایم به اطاق تو یا تو به خانه ما بیا، یا من بیایم به خانه تو، یا تو بیا به مجلس، من درد دارم، من حرف‌هایی دارم، من اطلاعاتی دارم. آقای بهزاد نبوی اصلا حاضر نشده است و اصلا مثل اینکه ما مداد هستیم (خنده نمایندگان) بنده اینجا صاف و پوست‌کنده می‌گویم که هر چه اطلاعات داشته باشم به شرط اینکه مستند باشد می‌آیم و در مجلس می‌گویم چون این مقامات اینجور هستند. چرا آقای بهزاد نبوی نیامد که حرف من را بشنود؟ چرا الان در رأس وزارت خارجه ما که از حساس‌ترین وزارتخانه‌هاست کسی نیست؟ و این جریانات هم مستند است، بنده سندش را به آقای رئیس مجلس می‌گویم. بعد آقای دکتر (ابراهیم) یزدی می‌گویند که چک کن که از کجا رسیده است. بنده چک هم کرده‌ام و درست است که بنده مثل آقای دکتر یزدی 17 سال در امور دیپلماسی وارد نبوده‌ام. من یک معلم هستم ولی در هر صورت چک‌شده هم هست و مطمئن باشید.

ما هر مسأله‌ای که راجع به ایران و خارج باشد می‌گوییم. این دیپلمات‌ها آدم های قالتاقی هستند. باور بفرمایید آقای کاردار سفارت انگلیس به حضور آقای رئیس مجلس می‌آید و می‌گوید «بله، آن مسأله گروگان‌ها تمام شده است و حالا با هم دوست باشیم.» کجا ما دوست باشیم؟ مارگارت تاچر الان دارد در خلیج فارس علیه ما توطئه می‌کند.

... باید توجه کنید که آقای هادی تخصص در امور وزارت خارجه دارند و ایشان را وزیر خارجه کنید تا از اینجا برود و ما از شر ایشان راحت بشویم (خنده نمایندگان) مسائلی هم که هست بنده در اینجا طرح می‌کنم و حتما هم خواهم گفت کشورهای همجوار هم که با ما روابط خیلی خوب دارند بعضی‌هایش مسائل دیپلماسی ظاهری است و در بطن اینها نمی توانند با انقلاب اسلامی هماهنگ بشوند. به حضرت عباس نمی‌توانند با ما هماهنگ بشوند.

پس از مقداری جر و بحث، نوبت به نطق پیش از دستور مرحوم شهید محمد منتظری رسید.

محمد منتظری (نماینده نجف‌آباد): ... متأسفانه شرایطی پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران پیش آمد که عناصری خواستند قاطعیت انقلابی، گرفته بشود و اعمال قدرت در مقابل عوامل خارجی و قدرت‌های بزرگ بین‌المللی اعمال نشود. همیشه ما با ضد انقلاب در جنگ هستیم و با ابرقدرت‌ها هم در جنگ هستیم، اعم از شرق و غرب. اگر ابتکار و قاطعیت در دست ما باشد می‌توانیم ضد انقلاب را هر چه سریع‌تر و بیشتر نابود بکنیم اما اگر ابتکار را از دست ما گرفتند، ضد انقلاب جوانان ما را و بهترین اشخاص ما را در تهران، در کردستان، در خوزستان و در سراسر کشور از بین می‌برند. بنابراین عدم قاطعیت و از دست دادن ابتکار، مساوی با این همه جنایت می‌شود که هم‌اکنون شاهد بسیاری از آنها هستیم.

... یکی از مسائلی که اکنون در کشور می‌گذرد مسأله محاکمه عباس امیرانتظام است که جو درست می‌کنند و شرایطی را به وجود می‌آورند که طرف آزاد بشود. رفته‌اند صحبت کرده‌اند که زن و بچه دارد، رحم بکنید طرف را زود آزاد بکنید. کسی که اسرار انقلاب اسلامی و امام امت را در اختیار سفارت آمریکا گذاشته است و مرتب در رابطه بوده است، چه قبل از پیروزی انقلاب چه پس از پیروزی انقلاب، این را برایش کار بکنیم که زود آزاد بشود و اعمال قاطعیت نشود.

این را بدانید که دادگاه امیرانتظام یکی از صحنه‌های جنگ اسلام و آمریکا است. به حکم «اشداء علی الکفار» اگر ما از هم‌اکنون قاطعیت خودمان را به خرج ندهیم و در مقابل آمریکا کوتاه بیاییم این را احتمال بدهید که پس از یک سال دانشجویان مسلمان پیرو خط امام را می‌برند در آنجا محاکمه می‌کنند که اصلا چرا سفارت آمریکا را اشغال کردید؟ من نمی‌فهمم این چه مسخره‌بازی در کشور است.

من یک سندی دارم ... نامه‌ای است که آقای عباس امیرانتظام امضاء کرده است. (منتظری نامه‌ای را می‌خواند که در دولت موقت، امیرانتظام از بازرگان می‌خواهد با درخواست سفارتخانه‌های آمریکا و انگلیس، اجازه خروج از مرز هوایی کشور به اتباع آنها داده شود) پس از چهار روز که از انقلاب گذشته است هر چه ضد انقلاب بوده و هر چه مستشاران خارجی بوده و همه عوامل جنایت وکشتار در این کشور به دست عباس امیرانتظام و سیاست آقای مهندس بازرگان از این کشور خارج شدند ...

فقط عباس امیرانتظام نیست که باید محاکمه بشود، باید افراد زیادی در این کشور محاکمه بشوند و بعضی‌هایشان هم در این مجلس حضور دارند و متأسفانه در این کشور کارشکنی می‌کنند، بروید و ببینید.

عده‌ای از نمایندگان: احسنت، احسنت.

هاشمی رفسنجانی (رئیس): وقتتان تمام است.

یکی از نمایندگان: چه کسی در این مجلس است؟ اسم ببرید.

منتظری: آقای دکتر یزدی و آقای صباغیان و امثال اینها که در این کشور ...

رئیس: وقتتان تمام است.

مهدی بازرگان (نماینده تهران): طبق مادة ۶۶ من تذکر آیین‌نامه‌ای دارم.

رئیس: آقایان می‌آیند پشت تریبون چیزی را می‌گویند و بعد وقت مجلس با ماده ۶۶ و این‌جور چیزها دائما گرفته می‌شود. آقای مهندس بازرگان بفرمایید.

معین‌فر (نماینده تهران): برنامه از پیش تهیه شده است.

کیاوش (نماینده اهواز): توسط شماست آقا.

بازرگان: بسم الله الرحمن الرحیم.

معین‌فر (خطاب به کیاوش): خفه شو،خفه شو، مردکه کودن، خفه شو.

رئیس: آقای معین‌فر اهانت نکنید.

عابدین‌زاده: به خاطر توهینی که آقای معین‌فر کردند جلسه را ترک می‌کنم.

کیاوش: بنده هم به عنوان اعتراض جلسه را ترک می‌کنم.

(در این موقع عده‌ای از نمایندگان به عنوان اعتراض جلسه را ترک کردند)

رئیس: آقای معین‌فر اهانت نکنید و از آقایان هم خواهش می‌کنم بفرمایید بنشینید. ایشان (بازرگان) دیگر صحبت نمی‌کنند (همهمه نمایندگان).

آقامحمدی (نماینده همدان): ایشان به همه نمایندگان توهین کردند، شما هیچ چیز نمی‌گویید.

رئیس: من به ایشان اعتراض کردم (همهمه نمایندگان) آقایانی که جلسه را به خاطر اهانت آقای معین‌فر ترک کردند خواهش می‌کنم برگردند چون جلسه ادامه دارد.

منوچهر متکی (نماینده کردکوی): این اهانت باید رسیدگی بشود.

رئیس: خوب رسیدگی می‌شود. آقای متکی کسی که به او اهانت‌ شده شکایت بکند. توبیخ هست و چند جلسه محرومیت از شرکت در جلسه. این کار بدی بود. من ایشان را توبیخ می‌کنم ولی به آقایان هم بگویید به جلسه برگردند.

احمدسلامتیان (نماینده اصفهان): آقای هاشمی این توهین نیست که آقای رهامی می‌گویند که اینها نماینده آمریکا هستند در این مجلس؟

رئیس: آن هم توهین است.

سلامتیان: آقای هاشمی! این چه وضعی است؟ هر کس در این مجلس صدایش درآید بلافاصله متهم می‌شود که آمریکایی است. این چه توهینی است که با آن می‌خواهند جلوی هر اعتراضی را بگیرند؟

یکی از نمایندگان: خفه شو بنشین.

مهدی کروبی (نماینده الیگودرز): آقای هاشمی! با این جوسازی‌ها نمی‌شود مسائل مطرح نشود. مسائل باید دقیقا مطرح شود. باید پرونده آقای معین‌فر رو بیاید و روابطش با ساواک. خدا لعنت کند کسانی را که آن موقع که پرونده ایشان مطرح بود نگذاشتند رسیدگی کنیم.

محمد منتظری: این عکس‌ها را ملاحظه کنید، مربوط به آقای صباغیان است.

هاشم صباغیان (نماینده تهران): کارهایی که چپی‌ها کردند حالا شما می‌کنید. تمام پرونده‌ها باید رسیدگی شود. این درخواست من است. اگر مردانگی دارید بیایید رسیدگی کنید. امام گفته‌اند پرونده همه را مجددا رسیدگی کنید.

(زنگ رئیس)

رئیس: جلسه برای تنفس 10 دقیقه تعطیل می‌شود.

(ساعت 8:40 جلسه به عنوان تنفس تعطیل و مجددا ساعت 9:10 به ریاست آقای هاشمی رفسنجانی تشکیل شد)

رئیس: بسم الله الرحمن الرحیم. جلسه برای ادامه کار، رسمی است و پیش از اینکه وارد ادامه کار مجلس بشویم، همانطور که ملاحظه فرمودید، سخنرانان قبل از دستور مطالبی را مطرح کردند که لااقل از نظر من ضرورتی نداشت ولی مدیر مجلس نمی‌تواند دخالت بکند و بگوید شما الان این حرف را نزن، مگر اینکه بعد یک‌قدری روشن‌تر بشود که مصلحت نیست. برای آقایان حق هست چون اسمشان برده شد. آقای مهندس بازرگان، آقای صباغیان، آقای یزدی، طبق آیین‌نامه که حرفشان را بزنند اما من از آقای مهندس بازرگان که شروع کردند و بعد جلسه به دلیلی که ملاحظه فرمودید قطع شد، تقاضا کردم که به من اجازه بدهند برای اداره مجلس و شرایطی که الان می‌بینیم این حقشان را محفوظ بدارم، حق آقایان محفوظ باشد. وقتی که جو جلسه آرام شد، در یک شرایط مناسبی از این حق استفاده کنند و ضمنا آقایانی که در جریان قرار گرفتند ما دعوتشان می‌کنیم از آنها خواهش می‌کنیم تشریف بیاورند و در یک جلسه خصوصی که بعدا وقتش را اعلام می‌کنیم به مسائلی که اینجا مطرح شد رسیدگی کنیم و نتیجه را به دوستان نماینده و مجلس گزارش خواهیم داد.

... تذکری که من خودم می‌خواستم بدهم این بود که برادران می‌بینید که دشمنان انقلاب یا افراد فریب‌خورده‌ای که شاید بعضی‌هایشان به آن معنا دشمنان انقلاب هم نباشند، الان تشنج می‌خواهند. متأسفانه حرکت امروز مجلس، خودش در جهتی بود که ناخواسته آنها را خوشحال می‌کند که ما امیدواریم با حسن نیت و درایت و شعور جمع، خودمان باعث نشویم که آنها را راضی و خشنود بکنیم.

محمد خامنه‌ای (نماینده مشهد): آقای هاشمی، مسأله به این سادگی نیست. من می‌خواهم عرض کنم امنیت در مجلس نداریم. جریان دیروز...

رئیس: چرا شما اجازه نمی‌دهید من کارم را تمام کنم؟ شما وقتی که حرف رئیس مجلس را قطع می‌کنید چه توقعی دارید که مجلس اداره بشود؟ خواهش می‌کنم اجازه بدهید من بتوانم بر مجلس مسلط باشم و ممکن است من هم اشتباه بکنم در اینکه نگذارم الان کسی حرف بزند اما در مجموع تسلط من بهتر است و بهتر می‌توانم مجلس را اداره بکنم. اینجا نبض کشور است و باید کنترل بشود. اگر در کانون کنترل نبض، ما بخواهیم نوسانات را زیاد بکنیم، قدرت کنترل کم می‌شود. من می‌خواستم اینجا از مسؤولان قضایی و امنیتی کشور بخواهم که حساسیت موقف را، حساسیت زمان را توجه داشته باشند و اجازه ندهند که ما ناخواسته به جایی کشیده بشویم که نمی‌خواهیم کشیده بشویم ...