سالم‌ترین شیوه پخت برنج

آرمان: در کشورهای مختلف یک نوع غله به عنوان قوت غالب مصرف می‌شود که قسمت عمده کالری مورد نیاز روزانه را تأمین می‌کند؛ در ایران، گندم و برنج؛ در انگلستان، سیب‌زمینی و در ایتالیا، ذرت. بنابراین اگر فردی روزانه به ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ کیلوکالری انرژی نیاز دارد، ۵۵ تا ۶۰ درصد انرژی مورد نیاز را باید با مصرف انواع غلات تأمین کند.

غلات یکی از مهم‌ترین گروه‌های اصلی غذایی هستند که باید انواع مختلف آن مانند نان، برنج، ماکارونی، ذرت و... در برنامه غذایی همه افراد به خصوص کودکان و نوجوانان که در سنین رشد هستند، گنجانده شود.

این ماده غذایی سرشار از نشاسته و ویتامین‌های گروه B است که در متابولیسم بدن دخالت دارد. بعد از ۶ ماه رشد و تکامل کودک، شیر مادر با وجود ارزش غذایی و ترکیب‌های مفیدی که دارد، قادر به تأمین نیازهای رشدی کودک نیست زیرا علاوه بر اینکه انرژی کمتری دارد، آهن کافی را هم به بدن نمی‌رساند.
 
از این رو، برنج اولین گروه از غلات است که به صورت پودر برنج یا فرنی در برنامه غذایی کودک گنجانده می‌شود. البته مهم‌ترین نکته از نظر تغذیه‌ای، این است که ترجیحاً غلات مصرفی از دانه کامل تهیه شده باشند زیرا در سلامت همه افراد به خصوص گروه‌های آسیب‌پذیر اینکه با مصرف روزانه مواد غذایی، تعادل بین املاحی که در تعادل آب و الکترولیت نقش دارند، (به خصوص سدیم و پتاسیم) برقرار شود، از نظر فیزیولوژیک مهم است.

دانه غلات، حاوی سدیم است و پوسته آن پتاسیم دارد، بنابراین واضح است که اگر پوسته غلات دور ریخته شود یا بیشترین سهم مصرفی غلات بدون سبوس یا آرد باشد، مقدار زیادی سدیم دریافت می‌شود که می‌تواند باعث اختلال در تعادل الکترولیت‌ها و در نهایت منجر به پرفشاری خون و در درازمدت بروز بیماری‌های قلبی – عروقی شود. از این رو باید در برنامه غذایی کودکان بهترین نوع غلات را که از دانه کامل تهیه شده‌اند، گنجاند.

اگر غلات با حبوبات مصرف شود، از عالی‌ترین منابع تأمین‌کننده پروتئین، ریزمغذی‌ها و در نهایت رشد مناسب در کودکان خواهد بود زیرا علاوه بر فیبر و سبوس، حاوی عناصر دو ظرفیتی، آهن، منیزیم و روی هم است. برنج قهوه‌ای یکی از بهترین انواع غلات است که متأسفانه در کشور ما بسیار کم تولید و مصرف می‌شود.

برنج قهوه‌ای حاوی فیبر محلول بالا و شاخص نمایه گلایسمی‌ پایین است. نمایه گلایسمی‌در مورد غلات، شاخصی است که سرعت هضم و جذب نشاسته در دستگاه گوارش را نشان می‌دهد و هر چقدر نمایه گلایسمی‌غلات بالاتر باشد، نشاسته در بدن زودتر هضم و جذب و به قند تبدیل خواهد شد.

به این ترتیب غلات بدون سبوس یا غلاتی که از آرد تصفیه‌شده تهیه شده‌اند، در مقایسه با غلات سبوس‌دار، نمایه گلایسمی‌ بالاتری دارند و با مصرف آنها میزان قندخون در فاصله زمانی کوتاهی بالا می‌رود که برای سلامت مفید نیست.

بیشتر خانواده‌ها با این تصور که آبکش کردن برنج باعث کم شدن نشاسته موجود در آن می‌شود، برنج را آبکش می‌کنند در حالی که این تصور کاملاً غلط است و با آبکش کردن برنج، قسمت قابل‌توجهی از فیبر محلول در آن از بین می‌رود و ارزش غذایی‌اش کم می‌شود.

۵ نکته‌ مهم

برنج از جمله غلات مغذی و پرمصرف دنیاست. این ماده غذایی حاوی کربوهیدرات‌های پیچیده است؛ کربوهیدرات‌های ساده و پیچیده بخش بزرگی از رژیم غذایی هر فردی را تشکیل می‌دهند. البته برای حفظ ارزش غذایی این غله، باید به نحوه پخت آن توجه کرد که دراینجا به ۵ مورد در این‌باره اشاره می‌کنیم:

۱- برای پخت برنج آن را آبکش نکنید، زیرا تمام ویتامین‌های محلول در آب با آبکش کردن حذف می‌شوند. در واقع مهم‌ترین ارزش تغذیه‌ای خوراکی‌هایی مانند برنج و نان، ویتامین‌های گروه B است که برای سوخت‌وساز کربوهیدرات‌ها مورد نیاز هستند. این ویتامین‌ها به دلیل اینکه محلول در آب هستند وقتی طی حرارت زیاد در آب می‌جوشند در آب حل و با آبکش کردن برنج، دور ریخته می‌شوند و در نهایت برنج مصرفی اگرچه دارای مواد نشاسته‌ای است اما فاقد ویتامین‌هایی است که باعث سوخت‌وساز ترکیب‌های فوق و آزاد شدن انرژی‌شان می‌شود.

۲- معمولاً اضافه کردن نمک هنگام خیس کردن برنج، تأثیری در افزایش یا کاهش ارزش غذایی آن ندارد اما نباید فراموش کرد مصرف زیاد نمک مانند سم است و باعث بروز بیماری‌هایی نظیر فشارخون بالا و پوکی استخوان می‌شود.

۳- میزان کالری برنج به روغنی که در طبخ آن استفاده می‌شود، بستگی دارد. میزان کالری ۱۰۰ گرم برنج که بدون روغن پخته می‌شود، نسبت به ۱۰۰ گرم نان، کمتر است اما وقتی برای پخت به آن روغن اضافه شود، میزان کالری افزایش می‌یابد. در ضمن، یک قاشق غذاخوری برنج شفته، تقریباً معادل ۵/۱ قاشق غذاخوری برنج دانه‌دانه بوده و طبیعی است که کالری آن در واحد حجم، بیشتر باشد.

۴- اگرچه خوردن غذاهای پوره شده به دلیل هضم راحت برای سالمندانی که مشکل جویدن دارند یا کودکانی که به آنها غذای کمکی داده می‌شود، مناسب است اما نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که وقتی مواد غذایی حاوی کربوهیدرات مانند برنج، ماکارونی و نان در اثر طبخ طولانی مدت «له» یا «شفته» می‌شوند، سرعت آزاد شدن قند (گلوکز) از ترکیب‌های نشاسته‌ای افزایش می‌یابد و به اصطلاح نمایه گلایسمی‌شان بالا می‌رود.
 
به عبارت ساده‌تر، ترکیب نشاسته‌ای در بدن به سرعت به قند ساده تبدیل می‌شود و در نتیجه پاسخ انسولین بدن هم افزایش می‌یابد که در نهایت باعث بروز مشکلات متابولیکی خواهد شد. بنابراین مصرف برنج شفتها له‌شده در سالمندانی که در معرض ابتلا به مشکلات متابولیسمی‌ هستند، توصیه نمی‌شود و بهتر است مدت زمان پخت مواد غذایی نظیر برنج طولانی نباشد.

۵- اگر از روغن‌های جامد یا مایع برای پخت برنج استفاده می‌کنید، بهتر است بدانید که مناسب‌ترین روغن‌ها، روغن‌های مایع گیاهی هستند که در میان آنها روغن زیتون بهترین است. به این شرط که بعد از پخت برنج به آن اضافه شود.