نقش سلنیوم (Se) در بدن

سلنيوم يكي از املاح معدني كمياب و ضروري براي بدن مي باشد. سلنيوم به عنوان يك جزء مهم پراكسيدازگلوتاتيون شناخته شده است. در يك رژيم غذايي مناسب ، غلظت سلنيوم در بافت هاي مختلف ثابت مي ماند. بيشترين غلظت آن در كبد و كليه مي باشد.

دفع كليوي مهمترين روش حذف سلنيوم از بدن مي باشد.مقدار اندكي از سلنيوم از راه مدفوع دفع مي شود.اشكال غير آلي سلنيوم شامل سديم سلنات (sodium selenate) و سديم سلنيت (sodium selenite) مي باشد.

سلنیوم (الهه ماه)

·      عنصری کمیاب در طبیعت
·      نام خود را از واژه یو نانی Selene به معنای الهه ماه گرفته است.
·      بیشتر منابع غذایی فقیر از سلنیوم می باشد.
·      میانگین حداقل نیاز روزانه:60میکروگرم در روز

سلنیوم آلی

·      به فرم سلنو آمینو مانند سلنو متیونین وجود دارد.
·      بطور فعال از مسیرها ی اسید های آمینه جذب می شود .
·      بیشتر سلنیوم آلی در بدن حفظ می شود.
·      بافتهای بدن سلنیوم آلی را برای مواقع ضروری مثل استرس ذخیره می کنند.
·      سلنیوم آلی به شکل مفید در بدن حفظ می شود.

سلنیوم معدنی

·      به فرم نمک معدنی وجود دارد.
·      از روده کو چک جذب می شود.
·      اغلب سلنیوم معدنی مصرف شده از بدن دفع می شود.
·      تنها مقدار کمی از سلنیوم معدنی به سمت پروتئین بدن راه می یابند.
·      سلنیوم معدنی خیلی کم در بدن حفظ می شود.

عملکرد

- بيشتر پروتئين هاي حاوي سلنيوم داراي عملكرد آنزيمي مي باشند (سلنوپروتئين).
- سلنيوم نقش شناخته شده ايي در سيستم آنزيمي پراكسيداز گلوتاتيون (GPx) دارد. سيستم GPx ، سيستم دفاعي عمده ی آنتي اكسيدانی در بدن مي باشد.
- آنزيم هاي آنتي اكسيداني وابسته به سلنيوم آسيب هاي ناشي از مشتقات واكنشي اكسيژن مانند پراكسيد هيدروژن را كاهش مي دهد.
- سلنيوم به فلزات متصل مي شود و خطرات آنها را كاهش مي دهد.

- وجود سلنیم (Se) در خون مادر از ورود سم به بدن جنین جلوگیری می‌کند. محققان فنلاندی در دانشگاه کیوپیو ، با بررسی نمونه‌های خون زنان باردار به این نتیجه رسیده‌اند که ماده سلنیم موجود در خون آنان ، در حفاظت از جنین در برابر فلزات سمی سنگین ، مثل کادمیم که در دود سیگار یافت می‌شود، موثر است. این محققان در آزمایشهای خود مشاهده کردند که مقدار سلنیم موجود در بند ناف که مستقیما به بدن جنین وارد می‌شود، بیش از میزان این ماده در بدن خود زنان باردار است و با بالا رفتن میزان یک ماده سمی نظیر کادمیم در بند ناف ، بر میزان سلنیم نیز افزوده می‌شود.

این امر حکایت از آن دارد که بندناف ، سلنیم بیشتری را از بدن مادر جذب می‌کند، تا کادمیمی را که در آستانه ورود به بدن جنین است، پاک کند. محققان فنلاندی در مطالعه روی زنان حامله در استونی مشاهده کرده‌اند، آن دسته از خانمهای بارداری که در غذای مصرفی آنها ، مقدار سلنیم کمتر از حد متعارف است، در ماههای آخر بارداری تراز این ماده در خونشان تا حدود 15 درصد افت می‌کند.

فوائد غذایی و درمانی سلنیوم

1- باروری

سلنیوم برای باروری مردان اهمیت دارد زیرا در بیوسنتز تستوسترون وتکامل طبیعی اسپرماتوزوئید لازم می باشد. مطالعات اخیر وجود دو ترکیب سلنو پروتئینی خاص را در اسپرم به اثبات رسانده است. یکی از آنها گلوتاتیون پراکسیداز می باشد که در هسته اسپرم می باشد که کاربرد ساختاری وآنزیماتیک دارد.

2- سیستم ایمنی

مکمل های سلنیوم، از  RNAدر برابر آسیب های اکسیداتیو محافظت می کنند ، همچنین سلنیوم یک نقش کلیدی در عملکرد سیستم ایمنی دارد زیرا تعداد رسپتو رهای اینترلوکین (2-IL) را در سطح سلولهای T افزایش می دهد. سلولهای T پاتو ژنهای مهاجم را از بین می برند.

3- آرتریت

سلنیوم علاوه بر اینکه یک آنتی اکسیدان می باشد، یک عامل ضد التهاب نیز می باشد. بررسی روی بیماران مبتلا به آرتریت روماتیسمی نشان داده است که میزان سلنیوم خون آنها کاهش یافته است.

4- مغز

سلنیوم در ساخت یک ماده شیمیایی در مغز به نام نوروترانسمیتر نقش مهمی ایفا می کند و با کمبود سلنیوم خطر جنون و ضعف افزایش می یابد.

طبق مطالعات انجام شده ، افت عملکرد مغز در افراد بالای 65 سال با کمبود سلنیوم در رژیم غذایی دو برابر بیشتر است. کمبود سلنیوم با بیماریهای پارکینسون وآلزایمر نیز مرتبط است. بر اساس گزارشی، بیماران مبتلا به آلزایمر که روزانه از مکمل های سلنیوم مصرف می کردند، پیشرفت بیماری در آنها کند شده بود.

5- آب مروارید

سلنیوم می تواند چشم ها را در برابر بیماری آب مروارید محافظت کند.

6- خلق و خو

کمبود سلنیوم می تواند منجر به افسردگی، بی حوصلگی، اضطراب و پرخاشگری گردد.

7- پیری

سلنیوم بعنوان یک آنتی اکسیدان روند پیری را کند می کند. طبق یک تئوری علت پیری از بین رفتن سلولهای سالم توسط رادیکالهای آزاد می باشد و اگر بدن به اندازه کافی آنتی اکسیدان تولید نکند، آسیب ها روی هم انباشته شده وروند پیری سرعت می گیرد.

8- بیماریهای قلبی

سلنیوم خطر بیماریهای قلبی را کاهش می دهد. رگهای خونی آسیب دیده مستعد تشکیل پلاک کلسترول ولخته شدن می باشد که بتدریج می تواند موجب حملات قلبی شود. سلنیوم بعنوان یک آنتی اکسیدان ضمن اکسیداسیون لیپوپروتئینهای با دانسیته کم (LDL) رگهای خونی را از آسیبهای ناشی از آن حفظ می کند.

9- پیشگیری از سرطان

طبق مطالعات انجام شده مصرف سلنیوم در پیشگیری از سرطان اثرات مثبتی را نشان داده است. مکمل های سلنیوم خطر سرطان ریه را تا 46%، سرطان کولون راتا 58% و سرطان پرو ستات را تا 63% و تمام انواع سرطانها را 37%کاهش می دهد.

همچنین میزان مرگ و میر ناشی از سرطان را تا 50% کاهش می دهد.

10- نقش کلیدی عنصر سلنیوم در کار غده تیروئید

پژوهشکده بین‌المللى دانشگاه برلین در آلمان، مدتى است که مشغول تحقیق بر روى عوامل موثر در بروز کم‌ کارى غده تیرویید است. این گروه در آخرین مقاله خود در سال ۲۰۰۵ میلادی عنوان می‌کند که کم کاری غده تیرویید پیامد یک اختلال ژنتیکی است. در این تحقیق چهار کودک از دو خانواده متفاوت و از دو نقطه مختلف دنیا بررسى شده‌اند. دو کودک از خانواده‌اى درعربستان سعودى و دو کودک از خانوده‌اى در ایرلند. این کودکان همگی مبتلا به کم کاری تیرویید بوده‌اند. بررسی و تحقیق ژنتیکی که روی این کودکان انجام گرفته است نشان می‌دهد یک اشکال ژنتیکى میان این کودکان مشترک است. این اشکال کوچک ژنتیکى سبب مى‌شود که میزان عنصر سلنیوم در خون کاهش یابد و این کمبود با کم کار شدن غده تیرویید ارتباط مستقیم دارد.

سلنیوم عنصر مهمى است که میزان آن در بدن هر فرد تنها در حدود ده تا پانزده میلى‌گرم است. اما همین مقدار بسیار ناچیز نقش موثرى در کنترل مهمترین فعالیت‌هاى بدنى برعهده دارد. کمبود سلنیوم قدرت دفاعى بدن را کاهش مى‌دهد و موجب ضعف کار عضلات قلبى مى‌شود که خطر ابتلا به سکته را افزایش مى‌دهد. ریزش شدید و یکباره موها نیز از پیامدهاى کمبود این عنصر است. سلنیوم در حبوبات، خشکبار، فرآورده‌هاى لبنى بخصوص پنیر، ماهى و گوشت به وفور یافت مى‌شود.

کمبود سلنیوم مشکلى است که در ارتباط با اختلالات تیروییدى اغلب نادیده گرفته مى‌شود، در حالیکه نقش این عنصر در کنترل فعالیت‌هاى تیروییدى به اندازه عنصر ید مهم است. ید از مواد اولیه‌اى است که در ترکیب هورمون‌هاى تیروییدى شرکت مى‌کند.

پیش از این متخصصان متوجه شده بودند که کم کاری غده تیرویید تا حد زیادی ریشه ژنتیکی دارد . از اینرو پزشکان توصیه مى‌کنند چنانچه یکی از اعضاى فامیل دچار کم‌کاری تیرویید است، بستگان نزدیک او به طور مرتب با آزمایش خون، فاکتورهای هورمونی مربوط به فعالیت غده تیرویید خود را کنترل کنند.

منابع غذائی

در بيشتر كشورها ، غذاهاي گياهي ، منبع عمده سلنيوم بوده و مقدار آن متناسب با  تركيب  خاك  تغيير  مي كند. در ايالات متحده گوشت و نان مهمترين منابع سلنيوم غذايي مي باشند. تخم مرغ ، آجيل برازيل ، جو ، سير ، نان سبوس دار و برنج قهوه ايي از منابع ديگر از منابع ديگر غذايي سلنيوم مي باشند.
 
ماهی و میگو

سلنیم یكی از عناصر ضروری و مهم برای متابولیسم و سیستم ایمنی بدن است كه در حفاظت سلولها  و  بافتهای بدن از رادیكالهای آزاد نقش قابل توجهی دارد. طوریكه این ماده با اثر آنتی اكسیدانی خود نقش چشمگیری در پیشگیری از سرطان دارد  و  همچنین  سلنیم  در  بازسازی  و  ترمیم بخش های تخریب شده DNA نقش مثبتی داشته و در جلوگیری از تأثیر سموم بر  كبد  مؤثر  است. میگو  و  ماهی  به لحاظ دارا بودن سلنیم نسبت به گوشت قرمز و مرغ برتری دارند.مطالعات نشان داده  كه  مصرف  روزانه ۱۲۰ گرم میگو  تقریبا ۸۰ درصد نیاز روزانه سلنیم را تأمین می كند. این عنصر همچنین در جلوگیری از پیری زودرس مؤثر است.

علائم و نشانه های کمبود

- در بيماري كشان  (Keshan) و كاشين - بك (Kashin-Beek) ، كمبود سلنيوم وجود دارد. بيماري كشان، كارديوميوپاتي حاد يا مزمن است كه  عمدتاً  در  اطفال  و  خانم هاي جوان دیده می شود. بيماري كاشين - بك موجب استئوآرتريت شديد مي گردد و در دوران قبل از نوجواني اتفاق مي افتد.
- علايم كمبود سلنيوم شامل درد عضلاني، ضعف، از دست دادن پيگمان مو و پوست  و  سفيد شدن  بستر  ناخن مي باشد.

افراد با نیازهای خاص

- كمبود باليني سلنيوم در بيماراني كه به طور مزمن از راه تغذیه وریدی (TPN) و بدون افزودن سلنيوم ، تغذيه مي شوند ، ديده مي شود.
- بيماراني كه از بي نظمي هاي گوارشي مانند بيماري كرون و سندرم روده ي كوتاه رنج مي برند ، در خطر كمبود سلنيوم هستند.

تداخل داروئی

- كارايي سلنيوم به وسيله ويتامين E و مواد آنتي اكسيدان ديگر ، افزايش مي يابد.
- جذب سلنيوم با مصرف دوز بالاي ويتامين C ، روي و فلزات سنگين كاهش مي يابد.
- داروهاي شيمي درماني مانند سيس پلاتين (Cisplatin) ، ممكن است نياز به سلنيوم را افزايش دهند.

تحقیقات در حال انجام

- سرطان و نقش حفاظتي سلنيوم.
- AIDS و نقش سلنيوم به عنوان شاخص پيشرفت بيماري.
- عملكرد ايمني و اثربخشي سلنيوم.

انواع آنتی اکسیدان ها

بنظر می رسد آنتی اکسیدان ها ی بدست آمده از منابع غذایی اهمیت به  سزایی  در  کنترل  صدمه  وارده  از  سوی رادیکال های آزاد دارند.
هر ماده غذایی بر حسب ساختار و عملکرد آنتی اکسیدانی اش منحصر به فرد است.
ویتامین E  ، ویتامین C، بتاکاروتن ، سلنیم ، املا ح معدنی همچون منگنز و روی همگی جزء آنتی اکسیدان ها ی شناخته شده هستند. همچنین برخی آنزیم ها مانند سوپراکسید دسموتاز ، کاتالاز و گلوتاسیون پراکسیداز نیز بعنوان خط دفاعی اولیه بدن در برابر رادیکال های آزاد عمل می کنند.  

میزان مناسب دریافت آنتی اکسیدان ها

انجمن قلب آمریکا مصرف مکمل های آنتی اکسیدانی را  به افراد توصیه  نمی کند ،  تا  اطلاعات  بیشتری در  این زمینه بدست آید. در عوض پیشنهاد می کند همه سعی کنند روزانه تنوعی  از  غذاها  را  از  همه  گروههای  غذایی اصلی مصرف کنند. بعلاوه ویتامین C ، ویتامین E  ، سلنیم و کاروتنوئید ها یی مانند  بتا کاروتن  را  باید  از  مواد  غذایی و نه از مکمل ها دریافت کرد. پس از بررسی اطلاعات موجود در زمینه اثرات سودمند یامضر آنتی اکسیدان ها محققان به این نتیجه رسیدند که مدرک کافی برای تایید مصرف زیاد این مواد مغذی برای مقابله  با بیماری ها ی حاد ندارند. در واقع آنها هشدار داد ه اند که دز های بشدت بالای آنتی اکسیدان ها ممکن است به  بدن صدمه برسانند و مشکلاتی از جمله اسهال ، خونریزی و احتمال واکنشهای سمی راایجاد کند.

آنتی اکسیدان ها در چه موادی یافت می شوند؟

بهترین منبع دریافت آنتی اکسیدان ها مواد غذایی هستند.

مطالعات نشان می دهند برای حفظ سلامت در وضع ایده آل باید حداقل روزانه پنج وعده میوه وسبزی  بعنوان  بخشی از یک رژیم غذایی متعادل مصرف کرد.

در صورتی که می خواهید مکمل های آنتی اکسیدانی را دریافت کنید حتما با پزشک مشورت کنید.
ویتامین E در روغن های گیاهی ،گردو ، بادام زمینی ، بادام ، زیتون ،آوکادو ،جوانه گندم ، جگر و سبزیجات دارای برگ سبز موجود است.

منابع مناسب ویتامین C شامل  مرکبات  مانند  پرتقال  و گریپ فروت ، بروکلی ، سبزیجات دارای برگ سبز،گوجه فرنگی ، فلفل ، سیب زمینی ، طالبی ، و توت فرنگی هستند.

از مواد غذایی حاوی بتا کاروتن می توان به طالبی ،انبه ، پاپایه ،کدو تنبل ، فلف ،  اسفناج ، کلم ،  و  زردآلو  اشاره کرد.

سلنیم را می توانید در غذاهای دریایی ، مرغ ، برنج قهوه ای ، و نان غلات سبوس دار بیابید.