شرکت خانوادگی یا خانواده شرکتی!

ایجاد کسب وکار خانوادگی بویژه در فضای فرهنگی ایران علیرغم اینکه می تواند (مانند ژاپن) به توسعه اقتصادی کمک نماید اما در حال حاضر عملکردی غیر از این را نشان می دهد که شاید بخش جدی از آن به شیوه مدیریت و بویژه مدیریت منابع انسانی در این گونه شرکت ها بر می گردد.

عصر ایران / مدرسه کار و کسب ؛ دکتر مجید ایرانشاهی* - خانواده یکی از واژگانی است که در فضای کار و کسب ما زیاد شنیده می شود. به نوعی افراد یا می گویند ما یک خانواده هستیم که در اینجا با هم کار می کنیم یا خانواده ای هستیم با هم یک کسب وکار زده ایم و در حال اداره آن هستیم.
در دسته اول که مفصل صحبت می شود و طبیعتا محل کار نمی تواند به عنوان خانواده باشد چرا که روابط خانوادگی در محیط کار برقرار نمی شود و دلایل آن نیز متعدد است اما در این یادداشت کوتاه به گروه دوم یعنی شرکت های خانوادگی و فرصت ها و چالش های مدیریت منابع انسانی را در آن ها بررسی می کنیم.

این گروه از شرکت ها یا توسط پدر یا مادر خانواده تاسیس و فرزندان در آن سمت می گیرند و یا اینکه فرزندان با یکدیگر و یا یکی از آن ها شرکت را ایجاد می کنند و ارتباط کسب و کاری در خانواده شکل می گیرد. ایجاد کسب وکار خانوادگی بویژه در فضای فرهنگی ایران علیرغم اینکه می تواند (مانند ژاپن) به توسعه اقتصادی کمک نماید اما در حال حاضر عملکردی غیر از این را نشان می دهد که شاید بخش جدی از آن به شیوه مدیریت و بویژه مدیریت منابع انسانی در این گونه شرکت ها بر می گردد.

برخی از این موارد که رخ می دهد را در ذیل بدان اشاره می کنیم:

1. رشد ناگهانی بدون ساختار

شرکت های خانوادگی غالبا با توجه به تورم حاکم بر اقتصاد ایران به صورت ناگهانی رشد می نمایند و در حالیکه ساختار کافی و دقیقی را در خود ندارند، رشد را تجربه می کنند. این سبک رشد گاه با هدر روی منابع و بهره وری پایین همراه است.

2. تقسیم نامتوازن وظایف مدیریتی

در شرکت های خانوادگی یا اختیارات تجمیع در اختیار فرد موسس است یا به صورت نامتوزان توزیع می گردد که در هردو نوع چالش دیکتاتوری یا مشارکت ناقص با رویکرد تعارض گونه ایجاد می شود. (درایران معمولا رویکرد واگذاری مدیریت حرفه ای در شرکت های خانوادگی چندان دیده نمی شود).

3. وارثین غیر متعهد

بر خلاف برخی از کشورها شرکت های خانوادگی ما پس از تحویل شدن به وراث تغییر مسیر جدی می دهند و فضایی به دور از توسعه کسب وکار را تجربه می نمایند. به واقع بسیاری از وراث ترجیح می دهند که از در آمدهای گذشته بهره برداری نمایند و یا عدم مدیریت صحیح چرخه کسب و کار متوقف می نمایند.

4. دوری از مدیریت علمی

برخی شرکت ها که در زمان گذشته به وجود می آیند، سبک مدیریت سنتی را با خود همراه می آورند. از جمله در این شرکت ها تصمیم گیرنده یک نفر است و در تمامی جزئیات نظر می دهد و در ظاهر کسب و کار نیز در حال فعالیت می باشد اما با فضایی به دور ازمدیریت علمی!

شرکت های خانوادگی خوب است یا بد؟

به هرترتیب موارد بالا نشان می دهد که برخلاف برندهای برتر خانوادگی در دنیا که توانسته اند به اقتصاد کشورها کمک نمایند در ایران این مدل چندان موثر نبوده است. این در حالیست که توسعه کسب و کارهای خانوادگی به دلیل توسعه سریعتر، فضای هماهنگ تر مدیریت و توانایی تامین مالی بهتر و غیره می تواند برای کشور مفید باشد اما برای ایجاد این فضا می تواند موارد ذیل در فضای کسب وکار کشور صورت پذیرد:

1. پایش و شناسایی کسب وکارهای خانوادگی دارای پتانسل توسعه
شناسایی و پایش کسب وکارهای خانوادگی با قابلیت توسعه توسط سازمان ها و نهادهای ذیربط نظیر صمت، اصناف، شرکت شهرک ها و غیره برای حمایت و مسیر دهی می تواند موثر باشد.

2. برنامه ریزی آموزش های مدیریت حرفه ای کسب و کار

ایجاد فرهنگ آموزش و توسعه آموزشی مدیران کسب وکارهای خانوادگی با رویکرد توسعه پایدار آن ها می تواند بسیار مهم باشد.

3. جانشین پروری مدیریتی و حفظ میراث

برنامه ریزی درست و ایجاد مسیر جانشین پروری با الگوگیری از شرکت های موفق دنیا برای حفظ و توسعه این شرکت ها در کشور می تواند بسیار موثر باشد.

4. توسعه فرهنگ مشاوره برای این شرکت ها

به منظور توسعه کسب وکارها باید فرهنگ پذیرش مشاوره برای ایجاد ساختار قوی برای آن ها افزایش یابد، متاسفانه این فضا در حال حاضر میان این کسب وکارها در کشور چندان به چشم نمی خورد.

القصه اینکه توسعه کسب وکارهای خانوادگی به صورت صحیح با پتانسیل های موجود (حتی با وضعیت اقتصادی نابسامان) در کشور می تواند منجر به بروز شرکت هایی از نظر کارکردی مانند سامسونگ و تویوتا هم گردد که در اقتصاد کشور و توسعه آن نقش ایفا نمایند.

____________________________________________
*دکتر مجید ایرانشاهی
نویسنده و مدرس مدرسه کار و کسب عصر ایران
دکترای مدیریت منابع انسانی
مشاور مدیریت منابع انسانی
مدرس و پژوهشگر مدیریت منابع انسانی
قائم مقام و عضو هیئت مدیره مرکز مشاوره و خدمات کارآفرینی بهینه