ابن‌عباس مجوسی یکی از آن سه پزشک نامدار/ تأثیر طب ملکی بر کتاب قانون ابن‌سینا

علی بن عباس مجوسی در اهواز به دنیا آمد و نزد شیخ ابوماهر موسی بن سیار تحصیل کرد و به پزشک مخصوص امیر آل‌بویه عضدالدوله دیلمی فنا خسرو تبدیل شد. امیر حامی‌ای سخاوتمند و مشتاق دانش پزشکی بود و به‌همین‌علت، ابتدا در شهر شیراز و سپس در بغداد بیمارستان بسیار معروفی به‌نام العضدی را تاسیس کرد و مجوسی در این بیمارستان مشغول کار شد.

به گزارش آنا، جرج آلفرد لئون سارتن، همه‌چیزدان و تاریخ‌دان علم آمریکایی‌بلژیکی از علي بن‌ عباس مجوسي به‌عنوان یکی از سه پزشک مشهور و بزرگ شرق در جهان پزشکی یاد می‌کند و محمد زکریای رازی و ابوعلی‌سینا را دو پزشک دیگر از این سه تن می‌شناسد.

این پزشک زاده اهواز، کتاب طب ملکی (کتاب شاهانه پزشکی) معروف به کامل الصناعة الطبّیة (مرجع جامع فنون پزشکی) را تالیف کرد. کنستانتین آفریقایی یا قسطنطین آفریقی بخش‌هایی از این کتاب را در سال ۱۰۸۷ میلادی به لاتین ترجمه کرد و از آن برای تالیف کتابی باعنوان Liber pantegni بهره گرفت.

استفان انطاکیه‌ای یا استفان پیزایی معروف به استفان فیلسوف کتاب طب ملکی را بار دیگر در سال ۱۱۲۷ میلادی و این‌بار کامل‌تر و جامع‌تر باعنوان Liber Regalis از عربی به لاتین برگرداند و تا زمانی که کتاب قانون پزشکی ابوعلی‌سینا جایگزین شود از این ترجمه در دانشگاه‌های اروپا استفاده می‌شد. این اثر مجوسی به‌خصوص بر دکترین رُجِرو فروگاردو، پزشک و جراح ایتالیایی نیمه دوم سده یازدهم میلادی تاثیری مهم برجای گذاشت.

کتاب شاهانه پزشکی

کتاب طب ملکی ۲۰ فصل را شامل می‌شود که ۱۰ فصل نخست آن از مقالات نظری و ۱۰ فصل بعدی از مقالات عملی پزشکی تشکیل شده و هر موضوعی با مثال‌ها و مشاهدات بالینی همراه است و ازاین‌رو، به‌عنوان یکی از نظام‌مندترین، کاربردی‌ترین و مختصرترین دایره‌المعارف‌های پزشکی شناخته می‌شود.

مجوسی در این کتاب، اخلاق پزشکی و اهمیت رابطه سالم میان طبیب و بیمار را توصیف می‌کند. کتاب طب ملکی جزئیات را به روشی در شرح شیوه‌های علمی ارائه می‌دهد که مشابه تحقیقات زیست‌پزشکی امروزی است. او همچنین در این کتاب به مطالعاتش درباره استفاده از گیاهان دارویی، حیوانات و فرآورده‌های معدنی بومی به‌عنوان درمان اشاره می‌کند.

علوم اعصاب و روان‌شناسی هم در کتاب مرجع جامع فنون پزشکی مورد بحث قرار گرفته است و مجوسی در این کتاب توضیح می‌دهد که چگونه وضعیت فیزیولوژیکی و روانی بیمار می‌تواند بر یکدیگر تاثیر بگذارند.

او ارتباط مهم میان سلامت روان و سلامت جسم را تشخیص داده است، اندازه‌شناسی، بهداشت، رفتار انسانی، جراحی، زایمان، سموم (علائم زهرها و پادزهرهای آنها)، اعتیاد و سوء مصرف مخدرات را مورد بحث قرار داده و اصول سوگند بقراط را تایید کرده است. مجوسی بین بیمارانی که از نظر جسمی و روانی سالم بودند و بیمارانی که سالم نبودند همبستگی پیدا کرد و به این نتیجه رسید که شادی و رضایت می‌تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد.

مجوسی معتقد بود که بدبختی نتیجه غم، ترس، نگرانی و اضطراب بی‌مورد است. او بر گسترش اقدامات بهداشتی برای حفظ سلامت جسم و روان ازجمله تغذیه سالم، استراحت، کار، استحمام و ورزش تاکید می‌کرد و به‌خصوص بر حفظ سلامت ازطریق رژیم غذایی و درمان طبیعی تاکید بیشتری داشت.

همچنین این کتاب اولین اثر پزشکی به زبان عربی است که دستورالعمل‌های دقیقی را درباره جراحی ارائه می‌کند. برای مثال، یکی از عمل‌هایی که مجوسی توصیف می‌کند، درمان آنوریسم است. آنوریسم برآمدگی در نوعی رگ خونی به نام شریان است و از ضعیف‌شدن دیواره آن ناشی می‌شود.

او بیان می‌کند که به دلیل خطر مرگ در اثر از دست‌دادن خون زیاد، باید از جراحی در شریان‌های بزرگ اجتناب شود. (تزریق خون تا قرن بیستم به‌طور گسترده مورد استفاده قرار نمی گرفت). اما برای شریان‌های کوچک‌تر، مجوسی به پزشکان توصیه کرد که گوشت بدن بیمار را باز کنند تا رگ خونی آشکار شود و سپس آن را در دو انتهای آنوریسم با نخ ابریشم ببندند و این روش بسیار مشابه همان کاری است که برای درمان آنوریسم در شریان‌های کوچک تا به امروز استفاده می‌شود.

مجوسی که در این کتاب بخشی را به داروها اختصاص داده است توضیح می‌دهد که بهترین راه برای تعیین تأثیر دارو، آزمایش آن بر افراد سالم و همچنین بیماران و ثبت دقیق نتایج در این دو گروه است. او نظام طبقه‌بندی‌ای‌ را بر‌اساس خواص داروها ارائه و روش‌های تهیه قرص، شربت، پودر، پماد و غیره را شرح می‌دهد.

در ادامه کتاب طب ملکی همان‌طورکه پیشتر اشاره شد مجوسی در فصل‌هایی به رژیم غذایی، ورزش و حتی حمام‌کردن به‌عنوان عوامل اصلی مرتبط با سلامتی می‌پردازد.

منابع مرجع جامع فنون پزشکی

بسیاری از مطالب مرجع جامع فنون پزشکی برپایه متون جالینوس حکیم، پزشک بانفوذ یونانی است که تا زمان حیات مجوسی بیش‌از ۱۰۰ کتاب او به عربی ترجمه شده بود. مجوسی سعی کرد اشتباهات آثار جالینوس را تصحیح کند. او همچنین می‌خواست اطلاعاتی را که جالینوس جمع‌آوری کرده بود به شکلی تنظیم کند که استفاده از آن برای پزشکان آسان باشد.

منبع اصلی دیگر مجوسی، زکریای رازی بود که مشهورترین اثر پزشکی‌اش کتاب الحاوی فی الطب، معروف به الحاوی نام داشت. مجوسی اگرچه به‌وضوح برای کتاب الحاوی ارزش قائل بود، اما از آن انتقاد کرد که به‌خوبی سازماندهی نشده و طولانی است. به‌خصوص که قیمت این کتاب که بیش‌از ۲۳ جلد بود به‌قدری بالا بود که تقریبا هیچ طبیبی توان خریدن نسخه‌ای از آن را نداشت.

کتاب شاهانه پزشکی این مشکلات را حل کرد، زیرا او دانش پزشکی یونان باستان و دانش نوین ‌ایرانی‌عربی را در کتابی واحد و مقرون‌به‌صرفه‌تر سازماندهی کرد. باوجوداین، کتاب او صرفا اثری گردآوری‌شده و مبتنی‌بر کار دیگران نبود. مجوسی مشاهدات خویش را هم در این کتاب آورده است. کتاب طب ملکی بعدها تاثیر عمیقی بر کتاب قانون طب ابن‌سینا می‌گذارد که بسیاری آن را مهم‌ترین کتاب پزشکی سده‌های میانی می‌دانند.

تماشاخانه

شکوه فرش ایرانی از دوره صفوی در اروپا ؛ هیجان مدیر گالری کریستی هنگام تعریف کردن را ببینید (فیلم)

عینک عجیبی که با استفاده از هوش مصنوعی چهره افراد را شناسایی می‌کند (فیلم)

فیلم های دیگر