امکان ثبت نام زهره الهیان؛ راهی که اعظم طالقانی و زهرا شجاعی گشودند

     عصر ایران؛ مهرداد خدیر- هر چند احتمال تأیید صلاحیت و معرفی خانم زهرۀ الهیان کاندیدای اصول‌گرا و ثبت نام شدۀ انتخابات پیش روی ریاست جمهوری در حد صفر است (چرا که شورای نگهبان او را در زمرۀ رجال به شمار نخواهد آورد) اما همین که ثبت‌نام شده یعنی کلمۀ «رجل» در قانون اساسی به معنی مرد نیست یا نمی‌تواند باشد یا قرار بوده باشد و حالا روی‌شان نمی‌شود بگویند هست.

چون ممکن است گفته شود ثبت‌نام مهم نیست و تعیین صلاحیت نهایی مهم است زیرا قبلا هم ثبت نام می‌کردند و تایید نمی‌شدند این یادآوری ضروری است که در دوره‌های قبل امکان ثبت نام برای همه بود ولی در این دوره (برای کاهش کاندیداهایی که تنها به قصد کسب شهرت یا دلایل دیگر به وزارت کشور مراجعه می‌کردند) ابتدا مدارک را بررسی می‌کنند و بعد اجازۀ ورود و ثبت نام می‌دهند تا در نهایت شورای نگهبان مصادیق رجال و مدیر و مدبر را تعیین کند.

   به همین خاطر دربارۀ رد صلاحیت خانم‌ها و مشهورترین‌شان زنده یادان - اعظم طالقانی و زهرا شجاعی- در نهایت مشخص نمی‌شد به خاطر این بوده که چون مرد نیستند تایید نشده اند یا به همان دلایل مردان بوده است.

   طی سه روز اول گذشته (10 و 11 و 12 خرداد و بدون احتساب امروز‌) 72 مرد و 8 زن به ستاد انتخابات وزارت کشور مراجعه کردند اما تنها 17 نفر امکان ثبت نام یافته‌اند و یکی از این 17 نفر خانم زهرۀ الهیان نمایندۀ پیشین مجلس شورای اسلامی است.

   مادام که خانم الهیان ثبت نام نکرده بود این ذهنیت وجود داشت که آن 7 خانم (در سه روز اول) به خاطر زن بودن شرایط ثبت نام نداشته‌اند اما حالا باید از اهتمام مستمر خانم اعظم طالقانی نماینده دورهٔ اول مجلس شورای اسلامی و فرزند آیت‌الله طالقانی و در سال‌های اخیر مرحوم خانم زهرا شجاعی یاد کرد که نه برای ریاست جمهوری که با این هدف ثبت نام می‌کردند که شورای نگهبان پاسخ دهد مراد از رجال در قانون اساسی مردان‌اند یا شخصیت‌های برجسته سیاسی اعم از زن و مرد.

                                                            اعظم طالقانی گفته بود تا زنده ام ثبت نام می کنم تا تکلیف کلمه رجال را روشن کنند

   آنان که معتقدند منظور از رجال، قید مرد بودن است هم به معنی لغوی در زبان عربی ارجاع می‌دادند و هم به مشروح مذاکرات قانون اساسی در سال 58. مخالفان اما یادآور می‌شدند اگر قرار بر قید مرد بود مثل روش رایج در استخدام‌ها قید ذکور می‌گذاشتند یا به صراحت می نوشتند مرد. رجال در فارسی اما معنای موسعی دارد کما این که اگر کسی کتابی درباره رجال سیاسی جهان و تاریخ معاصر بنویسد و روی جلد تصویر خانم‌ها ایندیرا گاندی و مارگارت تاچر و بی نظیر بوتو و آنگلا مرکل نخست وزیران پیشین هند و بریتانیا و پاکستان و آلمان را قرار دهد کسی خرده نخواهد گرفت اینها که زن‌اند و مرد نیستند در حالی که عنوان کتاب درباره رجال است.

   نویسنده این سطور 9 سال قبل به بهانه درگذشت آیت‌الله شیخ ابوالقاسم خزعلی خاطره‌ای شخصی از یگانه دیدار و گفت‌و‌گوی نزدیک با او را که به بهانهٔ غیر سیاسی و در خانه‌اش دست داد روایت کرده که گفته بود از جانب مراجع برجسته تقلید و درباره قانون اساسی در سال ۵۸ سه پیام محرمانه برای امام برد و این که سه دغدغه دارند. اول این که مذهب رسمی در قانون اساسی قید شود. دوم قید مرد بودن و سوم ابهام در قرار دادن دین زرتشت در کنار دو دین ابراهیمی یهود و مسیحیت در حالی که زرتشتیان در زمره ادیان ابراهیمی نیستند و مخالفت ضمنی با نام بردن از زرتشتیان.

   آقای خزعلی می‌گفت امام درباره اولی بی‌درنگ گفت: حتما قید می‌شود. آقایان نگران نباشند. درباره قید مرد بودن تاملی کردند و مشخص بود  هم ملاحظهٔ مراجع را دارند و هم بانوان را خاصه به خاطر مشارکت فعال در انقلاب. بعد گفتند این مورد را به آقای بهشتی (‌نایب رییس و اداره کننده اصلی جلسات مذاکرات مجلس قانون اساسی) بسپارید. نوبت به سومی که رسید گفتند: از خانه شان بروند؟

   بنا بر این کلمه رجال احتمالا با تدبیر دکتر بهشتی به عمد مبهم باقی گذاشته شد تا به مخالفان کاندیداتوری زنان بگویند نوشته‌ایم رجال و به موافقان بگویند رجال زنان را هم دربرمی‌گیرد. 

   این ابهام یا ایهام اما باید یا با تفسیر شورای نگهبان رفع می‌شد (‌مثل اختراع کلمهٔ استصوابی برای نظارت در سال ۷۰ و دو سال بعد از درگذشت امام) یا باید در قانون عادی مصوب مجلس شورای اسلامی این کار را انجام می‌دادند اما به دلایل روشن همه ترجیح می‌دادند رفع ابهام نکنند.

  در این میان زنی که هر دوره ثبت نام کرد و رد صلاحیت شد اعظم طالقانی بود منتها نمی‌گفتند به دلیل زن بودن بلکه می‌گفتند به همان دلیلی که همفکران او مرحوم مهندس سحابی و دکتر یزدی تایید نشده‌اند و ابهام باقی بود.

    بعد از درگذشت خانم طالقانی این راه را خانم شجاعی ادامه داد که از رجال دولت سازندگی و اصلاحات بود اما او هم تایید نمی شد و باز مشخص نمی‌کردند به خاطر زن بودن است یا مثل رد دیگران.

   این که خانم الهیان امکان ثبت نام یافته یعنی شرط ریاست جمهوری مرد بودن نیست و این اتقاق به خاطر تلاش های خانم ها طالقانی و شجاعی است.

   شاید گفته شود او که تایید نمی‌شود و اگر هم تایید شود نامزد نهایی اصول‌گرایان نخواهد شد و اگر هم بشود بخش‌های متنوع جامعه ایرانی را نمایندگی نمی‌کند. بله. اما غرض این بود که سرانجام رسما اعلام شد شرط کاندیداتوری مرد بودن نیست و کلمه رجال به معنی مردان نیست. به معنی شخصیت های برجسته سیاسی است.

                زهرا شجاعی: هدف من رییس‌جمهور شدن نبود. می خواستم شورای نگهبان را وادار کنم اگر رجال به معنای «مردان» است صراحتا اعلام کند  

  

   برای بیان اهمیت موضوع نقل سخنان خانم شجاعی پس از کاندیداتوری در انتخابات سه سال قبل گویاست:

   «یکی از مسائل موجود که طی سال‌های اخیر هم زیاد برجسته شده بود، بحث تفسیر اصل ۱۱۵ قانون اساسی جمهوری اسلامی بود که موضوع «رجل سیاسی» را برای نامزدی مطرح می‌کند که مورد بحث سیاسی و مذهبی بود. با توجه به اطلاعاتی که من نسبت به این قضیه داشتم و توضیحاتی که سرکار خانم منیره گرجی از مجلس خبرگان مطرح کرده بودند و تدبیری که مرحوم آیت‌الله شهید بهشتی انجام داده‌ بودند و به جای قید مشخص «مرد» از کلمه «رجل سیاسی» استفاده شده‌ بود (چون به کار بردن واژه رجال در واقع قابل تفسیر است به معنای اشخاص و این تدبیر ایشان بود) با هدف حل‌ کردن همیشگی این مساله پا به انتخابات گذاشتم. البته این کار به دنبال تلاش‌هایی که خانم اعظم طالقانی در این زمینه کرده بودند و در ادامه بر اساس تصمیم جمعی و گروهی که ما در ائتلاف احزاب زنان اصلاح‌طلب گرفته بودیم و بعد هم در شورای مرکزی مجمع زنان اصلاح‌طلب این موضوع مطرح شد و در نهایت من تصمیم گرفتم که در این رابطه ثبت‌نام بکنم اگرچه برای من مثل روز روشن بود که ردصلاحیت می‌شوم.

    هدف من اما رییس‌جمهور شدن نبود. این بود که شورای نگهبان را وادار کنم در این باره نظر و تفسیر نهایی را مطرح کند که اگر رجال به معنای «مرد» است با شجاعت و صراحت بیان کند و اگر هم تفسیر دیگری دارد، بیان کند و فکر می‌کنم که ما به این هدف خودمان هم رسیدیم. حداقل خودم احساس رضایت دارم، چراکه سخن‌گوی شورای نگهبان و یکی دیگر از اعضای شورای نگهبان اعلام کردند ما هیچ فردی را به دلیل جنسیت در انتخابات ردصلاحیت نمی‌کنیم و بنا بر قول مشهور، من یکی از چهل نفری بودم که پرونده‌ام در شورای نگهبان مورد بررسی قرار گرفت. پس ردصلاحیت من به خاطر زن بودن نبوده و از نظر آنها به خاطر کم تجربگی یا به اصطلاح ناآشنایی و کم آشنایی مثلا به مسائل سیاسی و مذهبی بوده است.»

   جملات آخر را البته خانم شجاعی ( فعال سیاسی اصلاح‌طلب) به طعنه گفت چون هم به لحاظ سیاسی و هم سیاسی و مذهبی یک سر و گردن بالاتر از برخی تایید شده‌ها بود ولی باز جامعه به خود ثبت نام و رد صلاحیت توجه کرد نه توضیحات سخن‌گو در حالی که این بار عبور از خوان ثبت نام اول یعنی اعلام رسمی این امر که رجال به معنی مردان نیست. (هر چند که می‌دانیم خانم الهیان تایید نخواهد شد و اگر هم تایید شود کاندیدای نهایی اصول‌گرایان نخواهد بود و از منظر اجتماعی هم اتفاقا بانوان اصول‌گرا در پاره‌ای امور در قبال زنان گاه سخت‌گیرتر از مردان اصول‌گرایند و مطالبات جامعهٔ زنان ایران بسیار متنوع است).

بیشتر بخوانید:

6 برش از زندگی سیاسی آیت الله خزعلی

اعظم طالقانی؛ خاموشی زنی که از «رجال» بود

زهرا شجاعی ؛ زنی که «زنان» و «بانوان»‌ را جانشین «خواهران» کرد

تماشاخانه

کودکان یتیم در کنگو برای آنکه گرسنه نمانند کرم‌های پرورشی می‌خورند (فیلم)

تولید گچ تحریر از پودر صدف در ژاپن (فیلم)

فیلم های دیگر