عصر ایران - در کنار تعداد انگشت شماری از پستانداران، مانند برخی از نخستین ها، فک فیلی و گراز دریایی، گوزن مانتجک (Muntjac Deer) که به نام گوزن فریادکش نیز شناخته می شود، دارای توانایی جالب توجه ای است و می تواند بخش هایی از بدن خود را باد کند.
گوزن فریادکش پستانداری کوچک و قوی است. این حیوان بومی آسیا، از جمله بخش هایی از هند، چین، تایوان و اندونزی است. همچنین، گوزن فریادکش در انگلیس و ولز نیز یافت می شود. در حال حاضر، 12 گونه شناخته شده در این گروه قرار دارند. گوزن فریادکش هندی شناخته شده ترین و گسترده ترین گونه محسوب شده که خود آن دارای حدود 15 زیرگونه متمایز است.
دوازده گونه گوزن فریادکش شامل موارد زیر می شوند:
گوزن فریادکش هندی
گوزن فریادکش ریوز
گوزن فریادکش پو هوآت
گوزن فریادکش فی
گوزن فریادکش بزرگ
گوزن فریادکش ترونگ سان
گوزن فریادکش سیاه
گوزن فریادکش زرد برونئو
گوزن فریادکش گونگشان
گوزن فریادکش روزولت
گوزن فریادکش برگ
گوزن فریادکش قرمز شمالی
بر اساس تجزیه و تحلیل دی ان ای و شواهد فسیلی، تخمین زده می شود که نخستین گوزن واقعی، که احتمالا شبیه به گوزن فریادکش بوده است، حدود 15 تا 30 میلیون سال پیش از اجداد عاجداران پدید آمده است. عاج ها به تدریج و تقریبا همزمان با تکامل شاخ ها ناپدید شدند، اما گوزن های فریادکش تا به امروز هر دو ویژگی را حفظ کرده اند. آنها احتمالا هفت میلیون سال پیش از انواع دیگر گوزن جدا شدند. گوزن فریادکش از آن زمان تاکنون تقریبا بدون تغییر باقی مانده است، در شرایطی که گوزن های دیگر تنوع زیادی یافته اند.
گوزن فریادکش شاید یکی از عجیب ترین موارد تعداد کروموزوم ها را در کل قلمرو حیوانات داشته باشد. بنابر یک مطالعه علمی، گوزن فریادکش هندی نر فقط هفت جفت کروموزوم دارد ( ماده ها فقط شش جفت کروموزوم دارند) که کمترین تعداد در بین پستانداران محسوب می شود. از سوی دیگر، گوزن فریادکش ریوز دارای 46 جفت کروموزوم، مشابه با انسان، است.
گوزن فریادکش بسیار شبیه به یک گوزن مینیاتوری است. آنها دارای خز کوتاه اما متراکم، سر مثلثی شکل، گوش های بیضی شکل، و پاهای باریک هستند. رنگ گوزن های فریادکش با توجه به فصل از قهوه ای تیره تا زرد متفاوت است و دارای بخش های سفید روی شکم و بخش های سیاه روی صورت خود هستند.
از بارزترین ویژگی های ظاهری گوزن فریادکش، حداقل در نرها، شاخ های کوتاه و دندان های نیش جلو عاج مانند است که از دهان بیرون می زنند. شاخ های این گوزن دارای ساختار ساده تری نسبت به شاخ های انواع دیگر گوزن است. ماده ها به جای شاخ دارای برآمدگی هایی کوچک هستند و جثه آنها نیز به طور کلی نسبت به نرها کوچک تر است.
با توجه به جنسیت و گونه، قد گوزن فریادکش تا شانه به طور معمول بین 15 تا 25 اینچ (38 تا 63.5 سانتیمتر) است که تقریبا هم اندازه یک نژاد سگ با جثه متوسط است. این گوزن حدود 35 کیلوگرم وزن دارد.
یکی دیگر از دلایلی که گوزن فریادکش توجه مردم را به سوی خود جلب می کند، بخش های متورم روی صورت آن است. آنها در واقع نوعی غدد بو هستند و وقتی با هوا پر می شوند، همانند بادکنک باد می کنند. دو مجموعه از این غدد روی صورت گوزن فریادکش وجود دارند. غدد بو پیش چشمی درست جلوی چشم حیوان و غدد جلویی روی پیشانی قرار دارند. در حالت عادی، این غدد چیزی بیشتر از چند برجستگی به نظر نمی رسند، اما ابزاری مهم برای برقراری ارتباط و پیوند بین گوزن های فریادکش محسوب می شوند.
زمانی که این غدد باد می شوند، معجونی شخصی از ترکیبات شیمیایی را ترشح می کنند. این ترکیبات اطلاعاتی درباره جنسیت، سن و وضعیت تولیدمثلی گوزن و همچنین سلامت کلی، بهزیستی و مراتب اجتماعی آن را منتقل می کنند. با مالیدن صورت خود به درخت یا اشیا دیگر، این رایحه مانند یک کارت ویزیت عمل می کند و به موجودات دیگر جنگل پیام حضور گوزن فریادکش را می دهند.
این رفتار به ویژه زمانی که نرها قصد دفاع از قلمرو خود و تسلط بر گوزن های دیگر به منظور جذب جفت را دارند، اهمیت دارد.
گوزن فریادکش همانند گونه های دیگر گوزن دارای غدد بو نه چندان واضح از جمله غدد تارسال و متاتارسال روی پاها و غدد بین انگشتی بین سم پاهای جلو و عقب خود است.
گوزن فریادکش بیشتر زمان روز را به گشت و گذار در میان گیاهان و درختان می گذراند. این حیوان دارای دستگاه گوارش ویژه برای پردازش گیاهان مصرفی است. اما در رژیم غذایی گوزن فریادکش میوه ها، دانه ها، پوست درخت، قارچ ها، تخم پرندگان و حتی لاشه حیوانات نیز دیده می شود. همچنین، گزارش هایی درباره خوردن پرندگان و پستانداران کوچک نیز وجود دارند. به نظر نمی رسد که گوزن فریادکش ترجیحی برای نوع خاصی از غذا داشته باشد.
گوزن های فریادکش در زیستگاه بومی خود در آسیا با تهدیدات متعددی مواجه هستند. تخریب زیستگاه بزرگترین تهدید فعلی است. جنوب شرق آسیا به دلیل مدیریت ضعیف جنگل ها و توسعه بی وقفه، یکی از بالاترین نرخ های جنگل زدایی در جهان را دارد. این امر جمعیت گوزن های فریادکش را محدود کرده و آنها را در معرض شکارچیان قرار می دهد. هزاران سال است که این حیوان برای استفاده از گوشت و پوست آن شکار می شود.
این در شرایطی است که گوزن فریادکش ممکن است نقش زیست محیطی مشابهی با گوزن دم سفید در آمریکای شمالی و گوزن قرمز در اروپا داشته باشد.
از شکارچیان طبیعی گوزن های فریادکش در آسیا می توان به ببرها، پلنگ ها، شغال ها، کروکودیل ها، روباه ها و حتی مارهای پیتون اشاره کرد.
در انگلستان، جایی که شکارچیان کمتری وجود دارند، تعداد گوزن های فریادکش به سرعت افزایش یافته است.
نویسنده: خدیجه جعفری