فرصت هاى گذرا، چالش هاى پايدار

در ارتباط با برجام، فرصت هاى زيادى از دست رفته است. اين غفلت، بدون استثنا به همه طرف هاى اين توافق (البته با سهم هاى متفاوت) از زمان دستيابى به آن بر مى گردد. اين در حالى است كه ديپلماسى از آن جهت به عنوان فن و هنر شناخته شده كه بتواند در محيط متغير بين المللى، دستاوردها را افزون و چالش ها را مديريت كند.

مهدى عليخانى استاد دانشگاه و مدیر دپارتمان عربستان انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا نوشت: در محيط پوياى بين المللي، فرصت ها و تهديدها بسيارند. با اين تفاوت كه فرصت ها برخلاف تهديدها، زودگذرند و با اندكى غفلت از دست مى روند.

زمانى كه دولت ترامپ پيش نويس قطعنامه اى براى تمديد تحريم هاى تسليحاتى ايران در سال ١٣٩٩ / ٢٠٢٠ را به شوراى امنيت ارائه كرد، نتيجه به شدت تحقيرآميز بود. تنها دومينيكن به قطعنامه آمريكا راى مثبت داد. در آن مقطع، عدم همراهى اروپايى ها و خصوصا انگلستان با آمريكا بسيار معنادار بود.

اما حالا در شرايطى كه دستگاه ديپلماسى از مذاكرات سازنده با طرف هاى برجامى براى رفع تحريم ها خبر مى دهد و نماينده ايران در سازمان ملل متحد هم "برجام را بهترین گزینه موجود" توصیف مى كند، اروپايى كه آن زمان در "تحقير سياسى-حقوقى و شكست تاريخى آمريكا در برابر ايران" نقش مهمى داشت، بيشتر متاثر از تحولات جنگ اوكراين در پى حفظ تحريم هاى موشكى ايران برآمده است. تحريم هايى كه مى بايست طبق بندهاى غروب در برجام (كه با قطعنامه ٢٢٣١ شوراى امنيت تاكيدى دوچندان يافته) در ماه مهر / اكتبر سالجارى پايان يابد.

تحقق اين عمل، به منزله يكى از آشكارترين موارد نقض برجام و گامى ديگر در مسير پايان توافقى است كه به ويژه از منظر اروپا به عنوان يكى از بزرگترين دستاوردهاى تاريخ ديپلماسى جهان شناخته مى شد. از جمله بدين جهت كه كشورى بدون جنگ از تهديدهاى خطرناك شش قطعنامه فصل هفتمى شوراى امنيت خارج شده بود.

دولت ترامپ با خروج از برجام و انداختن سنگى در چاه، اروپا به همراه چين و روسيه در عدم پايبندى كامل و انجام تعهدات برجامى شان پس از خروج آمريكا، دولت بايدن با عدم بازگشت به توافق، و مانع تراشي جناحى در برابر اين دستاورد بزرگ در ايران و سپس به تعويق انداختن توافق احتمالى با تحليل هاى گمراه كننده و غلطى چون زمستان سخت و... نشان دادند كه چگونه طرف هاى مختلف با از دست دادن فرصت ها به تصور كسب امتيازات بيشتر، در مسير پايان دادن به اين توافق هسته اى قرار گرفتند. و متاسفانه به نظر مى رسد اين دور غفلت ادامه دارد.