«جرم انگاری تجمع و تصویب قانون قرنطینه» برنامه وزیر پیشنهادی بهداشت برای مهار کرونا

به گزارش ایسنا، در برنامه های ارائه شده دکتر بهرام عین الهی - وزیر پیشنهادی بهداشت، درمان و آموزش پزشکی دولت سیزدهم به مجلس شورای اسلامی تاکید شده که تعهد به اجرای این برنامه ها در بازه های زمانی کوتاه مدت (نهایتا پایان سال نخست) و میان مدت و تا پایان دولت سیزدهم است.

در این برنامه تاکید شده است که منظور از کوتاه مدت تا سه ماه اول وزارت، میان مدت تا ۲ سال اول وزارت و بلند مدت تا پایان دوره ۴ ساله وزارت می باشد.

در برنامه ارایه شده به مجلس شورای اسلامی برای مدیریت همه گیری کووید-۱۹، از سوی بهرام عین الهی تاکید شده که این مداخلات آنی و در اولویت نخست برای کاهش مرگ و میر و ناتوانی براثر همه گیری کووید۱۹  به گونه ای طراحی و از طریق ارتقای مشارکت همه عناصر حاکمیت و بسیج نیروهای توانمند، اجرا و پایش خواهند شد، که نتایج آن ها حداکثر تا ۶ ماه نخست دولت سیزدهم برای مردم ملموس و در بهره مندیشان از خدمات سلامت اثربخش باشد.

در برنامه مدیریت جامع کووید-۱۹ که از سوی بهرام عین الهی به مجلس شورای اسلامی ارایه شده آمده است:
«با توجه به افزایش موارد ابتلا و مرگ و میر ناشی از کووید -۱۹ در کشور و تاثیرات عمیق در ابعاد مختلف سلامت جامعه این برنامه به عنوان اولویت اصلی نظام سلامت بگونه ای تدوین شده
است که در کوتاه مدت در صورت اجرا روند افزایشی ابتلا و مرگ ناشی از بیماری را متوقف کرده و در دراز مدت قادر است سطح ایمنی جمعیتی را افزایش دهد.

هر گونه برنامه ای در سطح ملی به منظور مدیریت کووید -۱۹لازم است شامل حمایت همه جانبه از نظام سلامت، استراتژی ملی برای هماهنگی، مدیریت و فرماندهی واحد، برنامه ریزی، طراحی
زنجیره و فرایند تامین منابع مورد نیاز از سطح محلی تا بین المللی، بهمراه رصد و نظارت، حمایت عملیاتی از سازمان ها و دستگاه های درگیر و در نهایت تحقیق و نوآوری است.

در انجام این مهم تلاش در جهت جلب مشارکت همگانی، مدیریت اطلاعات، توسعه نظام مراقبت و افزایش ظرفیت نظام سلامت، مدیریت تماس ها، توجه به جنبه های اجتماعی همه گیری، حمایت از گروه های آسیب پذیر، نظارت بر مبادی ورودی و مدیریت تجمعات به منظور پیشگیری از گردش ویروس و تولید وارینت های جدید ویروس، توسعه شبکه آزمایشگاهی و ظرفیت تشخیصی، تدوین پروتکل های ملی مراقبتی و درمانی بطور سرپایی یا بستری، تامین خدمات سلامت پایه و غیر کوویدی برای سایر بیماران و در نهایت واکسیناسیون ملی گسترده و سریع با استفاده از واکسن های داخلی و سایر واکسن های وارداتی به منظور دسترسی به ایمنی جمعیتی و در نهایت برنامه ریزی دقیق برای بازگشایی مدارس و مراکز آموزشی می باشد.

۱- تقویت نقش و کارکرد ستاد ملی مدیریت همه گیری کووید – ۱۹با حضور وزرا و مدیران مرتبط، نمایندگان مجلس، نمایندگانی از قوه قضائیه، نهادهای مذهبی (سازمان تبلیغات اسلامی و شورای هماهنگی حوزه های علمیه) و تعدادی از متخصصین حوزه های مختلف (به پیشنهاد وزیر محترم بهداشت) در سطح ملی و بین المللی با مدیریت ریاست محترم جمهور و/یا معاون اول و با دبیری وزیر بهداشت به منظور فرماندهی و مدیریت واحد کووید – ۱۹ و معرفی سخنگو

۲-  تقویت نقش و کارکرد کمیته علمی- مشورتی (با تشکیل زیر کمیته های تخصصی) متشکل از نخبگان و اندیشمندان از حوزه های تخصصی اقتصاد، سلامت، امنیت، فرهنگ و ...به منظور تصمیم سازی/سیاست سازی و انجام رصد کلان بیماری، ارزیابی مداخلات و سیاست های ملی و بازبینی برنامه ها و مداخلات با استفاده از ظرفیت دانشگاه ها و مراکز علمی و تحقیقاتی بعنوان رصدخانه و دیده بانی ابعاد مختلف کووید و مشارکت در تولید شواهد علمی مورد نیاز برای تصمیم گیری/ تصمیم سازی و سیاست گذاری در ستاد  

۳- تقویت نقش و کارکرد ستاد مدیریت سلامت در کووید ۱۹ در وزارت بهداشت به منظور امکان سنجی توصیه های کمیته علمی، اجرایی کردن مصوبات مرتبط کلان مدیریت و ملی ستاد سلامت در سطح ملی متشکل از کلیه ذینفعان سلامت با شکل گیری کمیته های فرعی 

۴- تقویت نقش و کارکرد ساختار و چارچوب پاسخ ملی به همه گیری از سطح محلی تا سطح ملی (National Response Framework)  با محوریت عالی ترین مقام اجرایی ملی/استانی و دستگاهی بر اساس برنامه ملی آمادگی و پاسخ (با استفاده از شبکه مراکز هدایت عملیات EOC) متناظر کمیته علمی و ستاد سلامت (وجود ۳ کمیته در سطح ملی و متناظر استانی شامل ستاد ملی، ستاد وزارتی و کمیته علمی)

۵-  ارزیابی و پایش مداوم خطرات و تاثیرات ناشی از همه گیری و پیش بینی تاثیرات مختلف بیماری بر ابعاد مختلف جامعه (سلامت جسمی و روانی، فردی و اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و...) توسط نمایندگان دستگاه های مرتبط در سطح ملی و در سطح استانی و نمایندگان سازمان های مردم نهاد علمی شواهد و استاندارد ابزار از استفاده با (Comprehensive and continue risk assessment) با محوریت ستاد ملی و استانی

۶- تدوین مداوم نقشه توزیع جغرافیای همه گیری و رنگ بندی بر اساس نتایج ارزیابی خطر و پیش بینی سناریو های محتمل ملی و استانی توسط کمیته علمی و مشورت

۷- تدوین نقشه راه و برنامه جامع پاسخ ملی و استانی بر اساس سناریوهای محتمل حداقل برای ۲ سال آینده تا دستیابی به وضعیت ایمن و پایدار بصورت نقشه راه

۸- تدوین برنامه پاسخ سریع، برنامه پاسخ عملیاتی در سطح ملی و استانی بر اساس رصد مداوم خطرات و تاثیرات ناشی از پاندمی متناسب با نقشه خطر ملی و استانی

۹- ارزیابی مداوم مداخلات و سیاست های ملی و استانی توسط تیم مستقل علمی (کمیته علمی-مشورتی) و اصلاح مداوم برنامه ها، سیاست ها و مداخلات ملی بر اساس درس آموخته ها

۱۰- ادغام بانک های اطلاعاتی مرتبط و شکل دهی داشبورد واحد اطلاعات سلامت به منظور مدیریت واحد، جامع و شفاف اطلاعات از سطح ملی تا استانی (ادغام بانک های اطلاعاتی و تعیین سطح دسترسی) در دو سطح تخصصی و عمومی

۱۱- برنامه ریزی در خصوص اعمال، اصلاح یا برداشتن محدودیت های اجتماعی(لاک دان و...) بر اساس ارزیابی مداوم شرایط در سطوح ملی و استانی؛ مبتنی بر شاخص های مرتبط: شدت و قدرت انتقال بیماری، تعداد و روند موارد ابتلای روزانه و ابتلای کل، تعداد موارد بستری، مراجعه کنندگان به مراکز سرپایی و بستری، میزان پوشش واکسیناسیون، جمعیت گروه های آسیب پذیر، ظرفیت پاسخ نظام سلامت و پیش بینی و ارزیابی تاثیرات این مداخلات بر سلامت، رفاه و جنبه های اجتماعی زندگی مردم. این محدودیت ها می تواند در شرایط اوج بیماری (قرمز) منجر به قرنطینه کامل تا بازگشا یی محدود باشد. نظارت و مشارکت نیروهای مسلح و سازمان های نظارتی در این مهم در طول دوره محدودیت ضروری است. از طرفی هماهنگی کلیه دستگاه ها در اعمال محدودیت بسیار مهم است.

۱۲- استخراج تبیین و با بازگشایی شاخص های استفاده از تجارب ملی و بین المللی و تدوین نقشه راه ملی و استانی به منظور بازگشایی هوشمند بر اساس رصد مداوم همه گیری در سطح ملی و استانی (national reopening program)

۱۳- تدوین برنامه جامع حمایت از اقشار و گروه های پذیر آسیب (National Social Protection Program) به اشکال مختلف متناسب با شرایط از پرداخت مستقیم تا معافیت ها و تخصیص وام ها

۱۴ - تفویض اختیار عملیاتی به استانداران و مدیران محلی و سیاستگذاری در سطح ملی

۱۵- بازبینی، تبیین و اطلاع رسانی برنامه ملی به منظور تسریع واکسیناسیون همگانی:

- حمایت از تولید واکسن های داخلی و اخذ مجوزهای بین المللی

-  تامین مالی ویژه برای واکسیناسیون کووید با بکارگیری تمام ظرفیتهای عمومی و خصوصی کشور

-  تامین حداکثری واکسن های تایید شده خارجی بر اساس نیاز

- کمک به منظور تامین سبد واکسن های متفاوت جهت گروه های مختلف بر اساس سند ملی

-  تلاش جهت تجاری کردن واکسن های داخلی و ورود به بازارهای جهانی

- استفاده از ظرفیت مشارکت عمومی و نیروهای مسلح بر اساس تجارب ملی و بین المللی به منظور تسریع در واکسیناسیون همگانی

-  تدوین برنامه های استانی واکسیناسیون بر اساس سند ملی و با در نظر گرفتن شرایط محلی

-  اطلاع رسانی و شفاف سازی در خصوص فرایند تولید واکسن های موجود و فرایند تاثیرگذاری واکسن توسط متخصصین از طریق رسانه ها و فضای مجازی

- تدوین و اطلاع رسانی برنامه ملی و استانی واکسیناسیون و نظارت دقیق بر توزیع واکسن با رعایت زنجیره سرد

- افزایش درک خطر مردم با آموزش مداوم در خصوص بیماری و تاثیرات آن و نقش واکسیناسیون و رعایت فاصله گذاری اجتماعی در قطع زنجیره بیماری

- مدیریت و جلوگیری از نشر اخبار ضد و نقیض و شایعات و پاسخ سریع و شفاف به رویدادها و اخبار منفی محتمل منتسب به واکسن و مدیریت بیماری

- تزریق رسانه ای واکسن به افراد سرشناس و با نفوذ برای جلب اطمینان افکار عمومی

- تلاش جهت تهیه شیوه نامه بر اساس سند ملی برای دسترسی افراد پرخطرتر و گروه های آسیب پذیر به واکسن و اطلاع رسانی گسترده برنامه ریزی دقیق جهت اجرای برنامه

- برنامه ریزیهای مناسب جهت واکسیناسیون گسترده و دسترسی همگانی به واکسن

- جلب مشارکت اجتماعی و سازمان ها ی مردم نهاد در توزیع عادلانه واکسن و مدیریت جریان های واکسن هراسی و ضد واکسن

- تشکیل کمیته ملی تامین واکسن با بهره گیری از توان بخش خصوصی واجد شرایط و سفارتخانه ها برای واردات واکسن

- اطلاع رسانی دقیق وشفاف در رابطه با چگونگی توزیع عادلانه واکسن

- پایش و نظارت بر تاثیرات سوء و عوارض واکسن ها

۱۶- برنامه جامع ارتقای اعتماد اجتماعی با اطلاع رسانی و شفافیت فرایند مدیریت بیماری و افزایش مشارکت اجتماعی در کلیه برنامه ها

۱۷- برنامه ریزی عملیاتی و اقدامات به منظور افزایش عدالت و کاهش نابرابری های اجتماعی در همه گیری کووید-۱۹ خصوصاً دسترسی به خدمات بهداشتی، و درمانی مراقبتی، تشخیصی، توانبخشی برای مراقبت و واکسن (تامین سالمندان، معلولین و گروه های آسیب پذیر در منزل با کمک نیرو های بسیجی و داوطلب محلی با نظارت مراکز بهداشتی و درمانی)

۱۸- آموزش مداوم مدیران و مردم بر اساس شواهد علمی مرتبط و قابل اعتماد در خصوص فرایند و واکسیناسیون توانبخشی، تشخیص، درمان، مراقبت در منزل با استفاده از همه ظرفیت های رسانه ای

 ۱۹- اشتراک تجارب محلی و ملی در سطح بین الملل

۲۰ - بهره گیری از ظرفیت مردمی به ویژه بسیج، نیروهای مسلح، روحانیون، سمن ها، خیرین و داوطلبان سلامت در کلیه سطوح برنامه

۲۱- اصلاح و بازبینی نظام مراقبت، توسعه و تقویت سیستم هشدار اولیه در همه گیری و نظارت قاطعانه بر مداخلات  و سیاست های ملی و محلی

۲۲ - اصلاح و بازبینی برنامه های مرتبط با قطع زنجیره انتقال، کاهش مواجهه عموم مردم با ویروس خصوصا سالمندان و گروه های آسیب پذیر، مدیریت اطلاعات، حمایت از گروه های آسیب پذیر، کاهش مرگ و میر ناشی از کلیه عوامل و کاهش نابرابری در دسترسی به کلیه خدمات مورد نیاز از جمله واکسیناسیون

۲۳ - برنامه ریزی در جهت اجرای صحیح اصول فاصله گذاری اجتماعی/فیزیکی تا دستیابی به وضعیت ایمن و پایدار در جامعه (با توصیه کمیته علمی و مشورتی) و نظارت دقیق بر اجرای آنها با در نظر گرفتن تنبیهات و جرایم متناسب

۲۴- بیماریابی فعال و هوشمند به منظور پیشگیری از گسترش بیماری به معنی اطمینان از تشخیص بموقع کلیه موارد بیماری (با بروز علائم و یا تشخیص آزمایشگاهی) تا بهبود کامل، ایزوله کردن بیماران و ارائه اطلاعات و مراقبتهای لازم، همزمان شناسایی کلیه تماس ها، قرنطینه و پایش وضعیت سلامت وعلایم کلیه تماس ها برای این منظور توسعه ظرفیت تست و بیماریابی رایگان در دسترس قرار گرفتن تست خصوصا در مناطق کم برخوردار و برای کلیه گروه های مردم، دسترسی گسترده به تست سریع آنتی ژن و PCR و پوشش بیمه ای تست ها

۲۵- مدیریت هوشمند محدودیت سفرها با تاکید بر مسافرت به شهرهای سیاحتی و زیارتی (خصوصاً در ایام تعطیلات) با اعمال ضمانت های اجرایی و عملیاتی با استفاده از ظرفیت های قضایی، انتظامی و نظامی

۲۶_ جرم انگاری و اعمال ممنوعیت هرگونه تردد و حضور در هرگونه تجمع انسانی برای مبتلایان

۲۷- توسعه ظرفیت مراکز بهداشتی و درمانی، مراکز خدمات سرپایی و مراقبت در منزل

۲۸_ تصویب قانون جامع قرنطینه در مجلس شورای اسلامی

۲۹- توسعه و فعال سازی طرح شهید قاسم سلیمانی متناسب با شرایط کشور

۳۰- تدوین و اجرای برنامه جامع سلامت روانی – اجتماعی در پاندمی و دوره های پس از پاندمی

در ادامه این برنامه، وزیر پیشنهادی بهداشت توصیه هایی را برای مدیریت جامع کووید در سطح داشته است که عبارتند از:

 توصیه های محوری در سطح ملی برای مدیریت جامع کووید-۱۹

۱- هماهنگی، برنامه ریزی، تامین منابع مالی و پایش برنامه

• راه اندازی و توسعه شبکه مراکز هدایت عملیات، ادغام بانک های اطلاعاتی و تعیین سطح دسترسی، ارزیابی مداوم و جامع خطر و تاثیرات بیماری با روش علمی ومشارکت کلیه ذی نفعان، پیش بینی و استخراج سناریوهای محتمل، تدوین برنامه پاسخ سریع و برنامه پاسخ عملیاتی

• ارزیابی مداوم برنامه ها و مداخلات ملی با مشارکت دانشگاه ها و مراکز علمی و توسط کمیته علمی - مشورتی

• اولویت بندی تامین و توزیع منابع بر اساس میزان تاثیر و اثربخشی مداخلات و برنامه های ملی

• ارزیابی مداوم ظرفیت و منابع موجود و نقشه توزیع منابع در سطح کشور

• اشتراک مداوم دانش و تجارب بین کلیه ذی نفعان

۲- ارتباطات خطر، مشارکت عمومی و مدیریت اطلاعات و شایعات، اطلاعات متناقض

• راه اندازی مرجع ملی اطلاع رسانی و مدیریت شایعات و پاسخ به سوالهای پر تکرار با سخنگوی واحد در ستاد ملی، ستاد وزارتی و کمیته علمی و متناظر استانی

• لزوم جلب مشارکت مردم و افزایش اعتماد اجتماعی به منظور تبعیت از توصیه های بهداشتی و تامین نیاز های پایه مردم

• تدوین برنامه جامع حمایت اجتماعی از گروه های آسیب پذیر، خصوصا برای افراد کم برخوردار و مشاغل کوچک به اشکال مختلف

• رصد مداوم عوامل اجتماعی تاثیرگذار بر سلامت و تاثیرات اجتماعی بیماری در گروه های مختلف بوسیله رصدخانه ملی اجتماعی

• جلب مشارکت همگانی و سازمان های مردم نهاد، بسیج، روحانیون در واکسیناسیون، مدیریت تماس ها، مراقبت در منزل و مراقبت از سالمندان و گروه های آسیب پذیر

.جلب مشارکت همگانی در پذیرش و رعایت توصیه های بهداشتی و فاصله گذاری اجتماعی

• تامین اطلاعات مورد نیاز مردم از کانال معتبر و بطور منظم توسط چهره های شناخته شده و قابل اعتماد
 

۳-  توسعه سیستم مراقبت، ارزیابی های اپیدمیولوژیک، مدیریت تماس ها و سازگار کردن توصیه های بهداشتی با شرایط اجتماعی

• توسعه نظام مراقبت از بیماری و تقویت ظرفیت حوزه سلامت به منظور تشخیص به موقع، درمان موارد مثبت، پیگیری و قرنطینه تماس ها، و سازگار کردن مداخلات مرتبط با شرایط اجتماعی و فرهنگی که می توان در سطح کلان زنجیره انتقال را قطع نماید.

• مدیریت هوشمند داده های اپیدمیولوژیک بیماری، دریافت اطلاعات موثق از ظرفیت نظام سلامت و آگاهی از فاکتورهای خطر و آسیب پذیری ها شواهد لازم برای تدوین توصیه ها و مداخلات ملی را فراهم می کند.

• تصمیم گیری در خصوص اعمال، اصلاح یا برداشتن محدودیت های اجتماعی (لاک دان و...) لازمست بر اساس ارزیابی مداوم شرایط در سطح محلی و ملی صورت گیرد. شاخص های مرتبط برای این تصمیمات شامل: شدت و قدرت انتقال بیماری، تعداد موارد ابتلای روزانه و ابتلای کل، تعداد موارد بستری، مراجعه کنندگان به مراکز سرپایی و بستری، ظرفیت نظام سلامت و پیش بینی و ارزیابی تاثیرات این مداخلات بر سلامت، رفاه و جنبه های اجتماعی زندگی مردم باشد. این محدودیت ها می تواند در شرایط اوج بیماری (قرمز) منجر به قرنطینه کامل تا بازگشایی محدود باشد. نظارت و مشارکت نیرو های مسلح و سازمان های نظارتی در این مهم در طول دوره محدودیت ضروری است. از طرفی هماهنگی کلیه دستگاه ها در اعمال محدودیت بسیار مهم است.

• پیشگیری از گسترش بیماری به معنی اطمینان از تشخیص به موقع کلیه موارد بیماری، ایزوله کردن بیماران، و ارائه اطلاعات و مراقبت های لازم، همزمان شناسایی کلیه تماس ها، قرنطینه و پایش وضعیت سلامت وعلایم کلیه تماس ها برای این منظور توسعه ظرفیت تست و بیماریابی رایگان در دسترس قرار گرفتن تست خصوصا در مناطق کم برخوردار و برای کلیه گروه های مردم

. قرنطینه و قطع زنجیره بیماری و تشخیص واریانت های جدید بسیار حایز اهمیت است

 • مدیریت تمام موارد ابتلا، شناسایی منبع عفونت و پایش تماس ها به منظور فهم الگوی انتقال و تدوین الگوی پایش بعد از واکسیناسیون بسیار حیاتی است

۴- مدیریت مبادی ورودی ملی و استانی، سفر های ملی و بین المللی، مدیریت تجمعات انبوه

 •  به منظور کاهش خطرات احتمالی لازمست به مسافرین توصیه شود که بطور دایم علایم و نشانه های بیماری را در خود پایش کنند. علاوه بر این لازمست در مبادی ورودی ملی و استانی و مرزهای کشور نظام مراقبت و مدیریت موارد مستقر شود. البته بر اساس ارزیابی خطر لازمست در مبادی ورودی امکان ایزوله، ارائه خدمات مراقبتی و درمانی و قرنطینه تماس ها وجود داشته باشد.

•  تجمعات انبوه و تعاملات انسانی تاثیر مطلوبی بر سلامت روان و رفاه مردم داشته و در نهایت بر بهبود اقتصاد و سرمایه اجتماعی تاثیر انکار ناپذیری دارد. ولی صدور
هر گونه مجوز برای تجمعات لازمست با ارزیابی دقیق خطر به منظور پیش بینی خطرات احتمالی تجمع و ظرفیت های موجود برای مدیریت و کاهش خطرات صورت گیرد.

•  با توجه به متغیر بودن خطر لازمست ارزیابی خطر البته با مشارکت خود متولیان و مردم محلی بطور مداوم صورت گرفته و نتایج آن بطور شفاف در اختیار مردم و متولیان قرار گیرد. این امر می تواند ضمن بهبود اعتماد اجتماعی میزان مشارکت را هم افزایش می دهد.

•  مدیریت سفرهای داخلی و خارجی خصوصا از مناطق پر خطر یا به مناطق پر خطر باید بطور هماهنگ در سطح محلی و ملی لازمست صورت گیرد.

۵- حفظ و ارتقای ظرفیت آزمایشگاهی و تشخیصی

. توسعه خدمات آزمایشگاهی به منظور انجام تست بطور گسترده در دسترس و رایگان اساس مدیریت بیماری است. تست اساس تشخیص موارد و مدیریت خوشه هاست که به دنبال تشخیص بلافاصله می توان موارد را ایزوله کرد و تماس ها را نیز قرنطینه و درنهایت زنجیره انتقال را می توان قطع کرد. دسترسی به تست سریع آنتی ژن و PCR لازمست به طور گستره و پوشش بیمه ای تست ها لازمست فراهم شود.

• البته باید امکانات لازم به منظور تشخیص واریانت های جدید در کشور نیز فراهم گردد.

۶-  پیشگیری و کنترل بیماری، حفاظت از کارکنان نظام سلامت

•  تامین ایمنی و سلامت مردم و کارکنان نظام سلامت و حفاظت از منابع نظام سلامت از اولویت های مدیریت اپیدمی است.

• به منظور پیشگیری و مدیرت بیماری لازمست برنامه ملی تدوین و با فواصل زمانی مشخص بروزرسانی شود.

۷-  مدیریت موارد بیماری، اقدامات و خدمات مراقبتی، درمانی و بالینی

•  تظاهرات بالینی کووید بطور دائم در حال تغییر است. از کل مبتلایان ۸۰ درصد دارای علائم خفیف و متوسط و ۱۵ درصد علایم شدید را تجربه می کنند و نیازمند مراقبت های تنفسی هستند و ۵ درصد هم شرایط بسیار بدی را تجربه می کنند و نیازمند خدمات مراقبت ویژه هستند. این گروه مشکلات شدید تنفسی، شوک سپتیک و... را تجربه می کنند.

•  شواهد علمی عدیده ای وجود دارد که نشان دهنده عوارض ماندگار و دراز مدت این بیماری است از جمله خستگی، اختلالات شناختی که نه تنها مبتلایان به نوع شدید بیماری بلکه مبتلایان به نوع خفیف و متوسط را نیز درگیر خواهد کرد. این عوارض در افراد زیادی مانع بازگشت آنها به زندگی قبل از بیماری می شود.

•  توسعه ظرفیت نظام سلامت و خصوصاً ظرفیت خدمات توانبخشی از ضروریات است.

۸ - حمایت عملیاتی و پشتیبانی و اصلاح زنجیره تامین

•  اثربخشی تخصیص منابع مالی حمایتی و جاری بر اساس شرایط بیماری در سطح محلی و ملی به اشکال مختلف بیشتر خواهد شد. افزایش منابع، توزیع عادلانه، تامین و ذخیره اقلام استراتژیک بر اساس ارزیابی مداوم خطر و پرداخت به موقع و کافی پرسنل و کارکنان نظام سلامت از اولویت های این شرایط است. تامین زنجیره سرد در فرایند واکسیناسیون از ضروریات خصوصا در مناطق کم برخوردار است. با توجه به تغییر نیازها در مناطق مختلف لازمست ظرفیت لازم برای تامین منابع در اسرع وقت ایجاد گردد.

۹-  تامین خدمات سلامت پایه برای مردم

•  توسعه ظرفیت نظام سلامت در این شرایط دارای فوائد کوتاه مدت و دراز مدت است و میتواند ظرفیت نظام سلامت را به استانداردهای منطقه ای و بین المللی نزدیک کند. تامین
خدمات سلامت غیر کوویدی مورد نیاز مردم از ضروریات شرایط فعلی است.

۱۰ -واکسیناسیون

•  تامین واکسن از منابع داخلی و منابع معتبر و تایید شده خارجی در اسرع وقت و انجام سریع و گسترده واکسیناسیون راه حل مهم و اصلی کنترل اپیدمی و اولویت اول ملی است.

•  تامین واکسن به تنهایی کافی نیست مدیریت توزیع و انجام واکسیناسیون با رعایت زنجیره سرد و مشارکت آحاد مردم، روحانیون، سازمان های مردم نهاد و... باید در اولویت قرار گیرد.
پایش مداوم واکسیناسیون و افراد واکسینه شده نیز باید برنامه ریزی شود. در کنار واکسیناسیون رعایت توصیه های بهداشتی و فاصله گذاری اجتماعی نیز باید مورد نظر باشد.