به طور کلی تومور مارکرها، مارکرهای توموری یا همان نشانگرهای تومور کاربردهای مختلفی از غربالگری و نظارت بر پاسخ درمانی گرفته تا احتمال عود مجدد و پیشبینی موفقیت در مداوا را بر عهده خواهند داشت.

عصر ایران؛ دکتر رکسانا دانیالی - بر اساس گزارشی از انجمن سرطان آمریکا که مربوط به سال 2012 است، در همین بازه زمانی یک ساله این کشور با 22280 مورد ابتلای جدید و همینطور 15500 مرگ ناشی از بدخیمی های تخمدان رو به رو بوده است. شاید متعجب شوید اما این بیماری مهم ترین علت مرگ و میر در میان سرطان های جیناکولوژیک (مربوط به بانوان) و همینطور 5 امین دلیل مرگ ناشی از سرطان بین زنان محسوب می شود. از طرفی برخلاف سرطان سینه که پیشرفت های چشمگیری در زمینه تشخیص زودهنگام آن در مراحل اولیه و نجات جان بیماران به عمل آمده است، زنان زیادی در سراسر دنیا در اثر ابتلا به سرطان تخمدان از بین می روند چرا که معمولا مراحل ابتدایی بیماری علائم مشخصی ندارد و آزمایش غربالگری 100 درصدی نیز برای آن به اثبات نرسیده است.

امروزه تعداد محدودی از مارکرهای توموری برای تشخیص هرچه زودتر سرطان تخمدان توسط سازمان غذا و دارو آمریکا معرفی شده اند که هر یک رنج نرمال و مشخصات خاص خود را دارند. به طور کلی تومور مارکرها، مارکرهای توموری یا همان نشانگرهای تومور کاربردهای مختلفی از غربالگری و نظارت بر پاسخ درمانی گرفته تا احتمال عود مجدد و پیشبینی موفقیت در مداوا را بر عهده خواهند داشت. در ادامه نگاه دقیق تری به دو مورد از مهم ترین این دسته مارکرها و تاثیر آنها بر نمره ROMA خواهیم داشت.

CA125: نشانگر پر کاربرد

CA125 که تحت عنوان موسین 16 (MUC16) نیز شناخته شده، یک آنتی ژن گلیکوپروتئینی در سطح سلول است و به طور معمول در بافت هایی مانند تخمدان، لوله های رحمی، صفاق، پریکارد، روده بزرگ، کلیه و معده بیان می شود. این مارکر زیستی به عنوان یک فاکتور کمک کننده در تشخیص کارسینومای اپیتلیال (بافت پوششی) تخمدان عود کننده و یا باقی مانده در بیمارانی که تحت خط اول درمان قرار گرفته اند هم استفاده می شود.

حدود 80 درصد از بانوان مبتلا به سرطان تخمدان دارای سطوح افزایش یافته از CA125 هستند. با این حال بزرگترین مشکل مارکر مذکور حساسیت ضعیف آن در مراحل اولیه بیماری است. برای مثال این حساسیت در مرحله 1 تنها 50 درصد گزارش شده است. حساسیت در مراحل دوم و یا بالاتر حدودا 90 درصد برآورد می شود. علاوه بر این CA125 فاقد اختصاصیت کافی است. زیرا سطح آن در سرطان های غیر جیناکولوژیک از جمله سرطان کولون و لوزالمعده و انواع شرایط خوش خیم مثل آندومتریوز، فیبروم رحم، بیماری های التهابی لگن، نارسایی قلبی و کلیوی نیز بالا می رود. حتی ممکن است سطح CA125 در 1 درصد از زنان سالم هم افزایش یابد. در مجموع سطوح CA-125 از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما در اکثریت افراد سطح طبیعی آن زیر U/ml 35 در نظر گرفته می شود. بنابراین نقطه ی حد (cut off) برای افراد سالم، 35 خواهد بود.

HE4: جدیدترین نشانگر سرمی

پروتئین 4 اپیدیدیم انسانی یا همان HE4 به خانواده پروتئین های whey acidic four-disulfide core (به اختصار WFDC) تعلق دارد. محققان در ابتدا این مارکر زیستی را در اپیتلیوم اپیدیدیم دیستال شناسایی و تصور کردند که یک مهارکننده پروتئاز با تاثیر مستقیم در بلوغ اسپرم ها محسوب می شود. با این حال تا به امروز عملکرد بیولویکی دقیق HE4 شناسایی نشده است. از طرفی دیده شده که مارکر مورد نظر در غشای بافت های تناسلی نرمال زنان و مجاری تنفسی هم بیان می شود.

اولین گزارش مبتنی بر معرفی HE4 به عنوان یک مارکر زیستی سرمی قدرتمند برای سرطان تخمدان، در سال 2003 منتشر شد. مشخص شده که سطح HE4 در بیش از نیمی از بیماران مبتلا به سرطان تخمدان که سطوح سرمی بالایی از CA125 ندارند، دستخوش افزایش شده است. بنابراین ترکیب مارکرهای CA125 و HE4 می تواند سبب بهبود بخشی به حساسیت کلی آزمایش شود. همچنین HE4 به تنهایی بیشترین میزان حساسیت معادل 72.9 درصد با اختصاصیت 95 درصد را نشان داده است. سطح نرمال HE4 برای بانوان پیش از دوران یائسگی کمتر از 70 pmol/l و برای بانوان پس از دوران یائسگی کمتر از 140 pmol/l گزارش شده است.

در نهایت می توان گفت که HE4 بهترین مارکر برای تشخیص سرطان تخمدان در مرحله 1 بیماری به شمار می رود. ترکیب این مارکر با CA125 نیز به شناسایی دقیق تر ریسک ابتلا به بدخیمی تخمدان کمک خواهد کرد.

نمره ROMA چیست؟

ROMA یا الگوریتم ریسک بدخیمی تخمدان با استفاده از دو مارکر زیستی CA125 و HE4 بانوان را پیش از یائسگی و پس از آن به دو گروه پر خطر و کم خطر دسته بندی می کند.

در بانوانی که هنوز یائسه نشده اند، نمره ROMA کمتر از 11.4 نشانگر ریسک پایین ابتلا به سرطان تخمدان در آنها محسوب می شود. متقابلا نمره ROMA بیش از این عدد بر ریسک بالا دلالت دارد. در خصوص بانوان یائسه عدد 11.4 به 29.9 تبدیل می شود. زیر 29.9 ریسک پایین و بیش از آن ریسک بالا تلقی خواهد شد.

محاسبه نمره ROMA با استفاده از دو مارکر CA125 و HE4 نیازمند جایگذاری در فرمول و بهره گیری از ریاضیات است. در لینک زیر با وارد کردن اعداد مربوط به دو مارکر مذکور و وضعیت یائسگی می توان به سادگی به نمره ROMA دست یافت:

https://diagnostics.roche.com/global/en/article-listing/roma-calculator.html

مجموعا خطر ابتلا به سرطان تخمدان زیاد نیست اما همین احتمال با افزایش سن بالاتر می رودو توصیه می شود که بانوان به عوامل تاثیرگذار بر این روند توجه داشته باشند و تا جای امکان با فاکتورهای منفی آشنا شوند:

- نازایی

- تاریخچه خانوادگی سرطان سینه

- تاریخچه خانوادگی سرطان تخمدان یا رحم

- سابقه ابتلا به سرطان روده بزرگ

- مصرف دائمی غذاهای پرچرب

- افزایش سن (معمولا زنان بالاتر از 55 سال در ریسک ابتلای بیشتری قرار دارند)

- آندومتریوز

- نداشتن فرزند

---------------------------------------------------------------------------

بیشتر بخوانید: