۱۵ آبان ۱۴۰۳
به روز شده در: ۱۵ آبان ۱۴۰۳ - ۱۸:۰۸
فیلم بیشتر »»
کد خبر ۷۶۷۲۶۶
تعداد نظرات: ۱۵ نظر
تاریخ انتشار: ۲۰:۲۳ - ۰۶-۱۱-۱۳۹۹
کد ۷۶۷۲۶۶
انتشار: ۲۰:۲۳ - ۰۶-۱۱-۱۳۹۹
جرعه ای از اقیانوس فرهنگ و ادبیات ایران – 6

غوغای موسیقی کلمات؛ دیدی آن قهقهۀ کبک خرامان حافظ؟

کشف موسیقی درون اشعار بسیار لذت بخش است و به جای این که بپرسیم معنی آن چیست می توانیم از موسیقی آنها لذت ببریم.

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- بعد از چند مطلب سیاسی سنگین به کمی آرامش نیاز داریم و دوباره سراغ فرهنگ و ادبیات ایران می‌رویم.

این بار اما به موضوعی می‌پردازم که هر چند اهل فن، آشنایند ولی چه بسا دیگران از آن غفلت کنند یا از این منظر نگاه نکرده باشند.

به این شعر مشهور حافظ توجه کنید:

دیدی آن قهقهۀ کبک خرامان حافظ
که زِ سرپنجۀ شاهین قضا غافل بود؟

معنی آن روشن است و اشاره به غفلت و نخوت آدمی دارد که درست وقتی خود را برتر می‌پندارد گرفتار موقعیتی تازه می‌شود و بالاترین مصداق آن هم مرگ است که رییس و مرئوس و پادشاه و رعیت و ثروتمند و فقیر را درمی‌گیرد.

از این یادآوری اما مراد دیگری دارم. لَختی از مفهوم شعر و منظور شاعر خلاص شویم و ببینیم چه موسیقی کلماتی به راه انداخته است یا اصطلاحا توزیع حروف:

دیدی: حرف «د» دوبار و صدای «ی» نیز دو بار.

قهقهه: حرف «ق» دو بار و حرف «ه» هم دوبار. ( "ه" آخر را حساب نمی‌کنم چون وقتی خوانده می‌شود به صدای «ی» تبدیل می‌شود).

کبک: باز دو بار حرف «ک». «د» دو بار، «ی» دو بار، «ق» دو بار، «ه» هم دو بار. «ان» در «خرامان» هم با « آن» اولی هم آوا.

صدای «ز» را هم در مصرع دوم تکرار می‌کند و در مجموع: حافظ، زِ، قضا.

(‌در فارسی ما هر چهار شکل «ز، ذ، ض، ظ» را یک جور تلفظ می‌کنیم - همان که بچه های دبستانی را بیچاره می کند!- در حالی که در عربی "حافظ" و "قضا" مانند هم تلفظ نمی‌شوند و تلفظ «ذ» هم به «د» نزدیک است. همان‌گونه که به «خضیره»، «خدیرا» می‌گویند که البته هیچ نسبتی با این نویسنده ندارد!).

در مصراع اول صدای «ه» را می‌شنویم و در مصراع دوم هم با کلمۀ «شاهین» کامل می‌شود و البته "قضا" و "غافل" و حرف «ف» در غافل که با «ف» در "حافظ" هم‌آواست.

نمی‌خواهم به جای لذت از شعر این نکات را کشف کنید. به عکس می‌خواهم از این موسیقی بیشتر لذت ببرید. منحصر به حافظ هم نیست.

منوچهری دامغانی م‌گوید:

خیزید و خز آرید که هنگامِ خزان است
باد خُنَک از جانبِ خوارزم، وزان است

ببینید چه موجی با دو حرف «خ» و «ز» به راه انداخته است: خ، ز، خ، ز، خ، ز. در مصراع دوم هم: خ، ز، خ، ز

استاد این کار در شعر معاصر احمد شاملوست:

به هنگامی که هر سپیده به صدای هم آواز دوازده گلوله سوراخ می شود...

به صدای حروف "ه" ، "س" و «ز» دقت کنید.

سهراب سپهری هم گاهی خواسته از این فن استفاده کند: و صدای متلاشی شدن شیشۀ شادی در شب... (حرف "َش" و انگار صدای شکسته شدن شیشه را می‌شنویم).

شاهران برجستۀ ما شیفتۀ موسیقی بودند و چون موسیقی در بیشتر ادوار، ممنوع یا حرام یا محدود بوده  یا این که امکان فراگیری آن فراخ نبوده است این هنر را در شعر خود می‌ریخته‌اند.

در تاریخ معاصر هم این علاقه چنان بود که هوشنگ ابتهاج (سایه) سال‌ها رییس موسیقی رادیو بود.

حرف سایه پیش آمد. گرچه زادروز او ششم اسفند است اما بیتی هم از او و با موسیقی و رقص حرف «ش» و «ت»:

شاد و شکفته در شبِ جشنِ تولدت
تو بیست شمع خواهی افروخت تابناک....

کشف موسیقی درون اشعار بسیار لذت بخش است و به جای این که بپرسیم معنی آن چیست (کاری که در مدرسه‌ها و در این سیستم آموزشی ضد ذوق می‌کنند) از موسیقی آنها لذت ببریم.

به صدای آهنگین ( ت/ ط) در این شعر قیصر امین‌پور توجه کنید:

قطار می‌رود
تو می‌روی
تمام ایستگاه می‌رود
و من چقدر ساده‌ام که سال‌های سال، در انتظار این قطارِ رفته
ایستاده‌ام
و همچنان
به نرده‌های ایستگاهِ رفته تکیه داده‌ام...

یک بار دیگر این شعر را با تأکید بر صدای «ت» - چه در قالب حرف «ت» و چه حرف «ط» - بخوانید.

اگر این چند سطر سبب شود پس از این به موسیقی درونی اشعار بیشتر توجه کنیم مقصود حاصل است! 

-- ----------------------------------------

بیشتر بخوانید: ( 5 نوشتۀ پیشین)

*1. تو داد و دهش کن، فریدون تویی!

*2. سیرتِ دوست داشتن، صورتِ دوست داشته ‌شدن

*3.ایوان مداین را آیینۀ عبرت دان!

*4.میر جلال‌الدین کزازی؛ فردوسی بی ردا و دستار!

*5. دوم بهمن؛ جشن بهمن‌گان؟

ارسال به دوستان
انتشار یافته: ۱۵
در انتظار بررسی: ۲
غیر قابل انتشار: ۰
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۲۰:۳۷ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۶
1
22
مرسی. لذت بردیم. همین طوره موسیقی رو ممنوع کردن از شعر سردرآورد. ایرانی راهش رو پیدا می کنه. ایرانی متفاوته. به ظاهر تن می ده اما کار خودش رو می کنه!
ناشناس
Germany
۲۱:۱۴ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۶
0
15
فوق العاده بود. ممنون
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۲۱:۱۸ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۶
0
13
شعر و ادبیات همیشه بهم آرامش میده
علیرضا
Iran (Islamic Republic of)
۲۱:۳۶ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۶
0
11
عالی بود لذت بردم
Amir
Iran (Islamic Republic of)
۲۱:۳۹ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۶
0
21
نیز ابیات زیر:
شاه شمشاد قدان خسرو شیرین دهنان
که به مژگان‌ شکند قلب همه صف شکنان

سرو چمان من چرا میل چمن نمی‌کند
همدم گل نمی‌شود یاد سمن نمی‌کند

اشارت ها درست و راست بود، اما بشارت ها
ببخشا، گر غبارآلود راه و شوخگینم، غار
درخشان چشمه پیش چشم من خورشید
فروزان آتشم را باد خاموشید

چه می گویی که بی گه شد، سحر شد، بامداد آمد
فریبت می دهد، بر آسمان این سرخی بعد از سحرگه نیست
حریفا! گوش سرما برده است این یادگار سیلی سرد زمستان است
مسافر
Iran (Islamic Republic of)
۲۲:۰۷ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۶
0
8
با سلام ؛ بحث موسیقی در شعر خیلی جذاب است اما از اهمیت والای معنا و مفهوم در شعر نمی کاهد.
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۲۲:۴۵ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۶
0
8
از بیت فوق العاده زیر هم غافل نشید

این مُشت گلی که گشته خشت سَرِ خُم
میخواره عاقبت به خیری بوده است
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۰:۱۳ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۷
0
12
همون "واج آرایی" کتاب های درسی ماست...
شما با قصد آشنایی عوام با زیبایی های ادبیات این مطلب رو نوشتید، من از جانب خودم بگم که کنکور و کتاب های تست کاری رو با ما کرد که هنوز هم وقتی دارم حتی یک موسیقی زیر زمینی امروزی رو گوش میدم؛ ناخودآگاه ذهنم 6 تا آرایه ادبی و 4 تا نکته دستوری ازش در میاره!
ولی باز هم صنایع ادبی لفظی همیشه برای من لذت بخش بودند، مثلاً این بیت از لسان الغیب رو خیلی دوست دارم:
سرو چمان من چرا میل چمن نمیکند/همدم گل نمی شود یاد سمن نمیکند
که مرتبط با مطلب هم هست...
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۰:۱۴ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۷
0
6
کاش بیشتر توضیح میدادید. خیلی موضوع جذابی یه
عصر ایران در این نوشته ها تنها به اشارتی کفایت می شود. طبیعتا باید در کتاب ها دنبال کنید. تنها جرعه ای از اقیانوس است.
محمد
United States of America
۰۷:۰۰ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۷
2
1
خیلی ممنون از مطلبتان.
اما لطفا در مورد هر موضوعی مطلب ننویسید و به اهلش بسپارید.
از نظرات و خاطرات و اطلاعات سیاسی شما بهره مند هستیم.
مهدی
Iran (Islamic Republic of)
۰۸:۴۷ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۷
0
0
آیا سرویس سیاسی با فرهنگی یه کمی تفاوت داره؟ ... گرچه شخصا مدیای عصرایران رو خیلی وقته دنبال میکنم و نویسنده مطلب بالا رو استاد میدونم ولی
ناشناس
Iran (Islamic Republic of)
۰۹:۵۱ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۷
0
4
بسیار جالب و عالی بود
آرش
Iran (Islamic Republic of)
۱۴:۰۱ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۷
0
2
دست مریزاد جناب خدیر عزیز
صالح
Iran (Islamic Republic of)
۱۴:۵۹ - ۱۳۹۹/۱۱/۰۷
0
2
ممنون یاد شعری افتادم ،{آنکه راز داند _ داند که شادی ،شادی کشاند }واین یک واقعیت است که به هرچه فکر کنیم موارد مشابهش تو ذهنمان زنده میشه .
اتحادیه کسب و کارهای مجازی در آستانه انحلال؛ آینده کسب و کارهای آنلاین در هاله‌ای از ابهام طارمی در ترکیب ثابت اینتر مقابل آرسنال جایزه ادبی ۱۰ یورویی که نویسنده را ثروتمند می‌کند تاج: بازگشت میزبانی تیم‌های ایرانی به پروازهای بین‌المللی گره خورده است جانشین فرمانده کل سپاه: مردم منتظر پاسخ به جنایت صهیونیست‌ها باشند لاوروف: آمریکا آماده قطع روابط با روسیه نیست دیدار عراقچی با نخست وزیر پاکستان اختلاف بر سر عزل مدیران مبارزه با پولشویی؛ بانک مرکزی و مرکز اطلاعات مالی در مقابل هم تصادف مرگبار چهار تریلی در محور سیرجان - بندرعباس؛ یک کشته و چهار مصدوم سید محمدرضا طاهری از شاگردان شهریار درگذشت صدیقی: عملیات وعده صادق 3 قطعا انجام می‌شود حمله موشکی سنگین به پایگاه آمریکایی‌ها در سوریه؛ ناکامی سامانه‌های دفاعی آمریکا مشاوران ترامپ: نسبت به تعداد آرای خاموش تردید داریم و منتظر نتیجه‌ایم ضرغامی: دیروز اطلاعات مهمی درباره هوش مصنوعی دریافت کردم/ مسئله‌ ما هنوز فیلترینگ است! عمو حسن برنامه گل یا پوچ بازیگر شد