داستان یک جنگ باستانی در جیرفت (فیلم)

کیفیت پایین:

کیفیت خوب:

عصر ایران؛ محسن ظهوری ـ جیرفت یکی از مهم‌ترین تمدن‌های کهن بشری است. جایی که در گورستان آن اشیاء شگفت‌انگیز و ارزشمندی کشف شد. روی برخی از آن‌ها نقوشی وجود دارد که داستانی بسیار کهن را یادآور می‌شود؛ داستانی متعلق به تمدنی دیگر در عراق. ماجرای این نقوش باستانی را در این قسمت از «ایران به روایت آثار» می‌بینید.

«ایران به روایت آثار» مجموعه‌ گزارشی ویدئویی است که هر هفته شنبه‌ها و سه‌شنبه‌ها در عصر ایران منتشر می‌شود. از آن‌جا که شنبه هفته بعد به دلیل شهادت امام‌رضا تعطیل رسمی است، قسمت سی و دوم این مجموعه را می‌توانید روز سه‌شنبه ۲۹ مهرماه ببینید.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در قسمت قبل منتشر شد:

ایران به روایت آثار؛ قسمت سی‌ام: کارگاه نمایش

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

«اِتَنَ» (اِتانا) پادشاه شهر باستانی «کیش» بود؛ شهری مهم در تمدن سومریان که حالا خرابه‌هایش در جنوب بغداد است. او می‌خواست صاحب فرزند پسری شود؛ جانشینی برای سلطنتش. اسطوره این شاه با مار و عقابی آغاز می‌شود که به «اوتو» خدای خورشید در فرهنگ سومریان قول داده‌اند دوست بمانند، اما عقاب بچه‌های مار را می‌خورد و مارِ دل‌شکسته قصد انتقام می‌گیرد. «اوتو» خدای خورشید به او می‌گوید به شکم گاو مرده‌ای برود تا وقتی عقاب قصد خوردن گاو را داشت، او را نیش بزند. همین هم می‌شود و عقاب با پرهای ریخته به چاهی سقوط می‌کند. «اِتَنَ» (اِتانا) پادشاه سومری عقاب را می‌بیند و شرط درمانش را بر این می‌گذارد تا او را به آسمان ببرد؛ به‌سوی گیاه زایایی و زندگی و باروری. پس عقاب درمان می‌شود و شاه را بر پشت خود به آسمان می‌برد.

تصویر پرواز شاه «اِتَنَ» همراه با عقاب، بر مُهرهای دوره «اَکدی» که پس از سومریان ظهور کردند، دیده می‌شود. متنِ داستان این شاه عقاب‌سوار هم در الواحی گلی به‌ ما رسیده از تمدن کهن بابل که در مرکز عراق امروز ساکن بودند. تمدنی جدیدتر از سومریانِ پنج‌هزار ساله. از نقش گاو و عقاب هم تنها یک ظرف به دست آمده که از دوره‌‌ای قدیمی‌تر از سومریان یعنی دوره پیشاتاریخی «عُبید» است. پس چرا از این اسطوره هیچ نقش یا کتیبه‌ای از خود تمدن سومریان یافت نشده؟

اینجاست که داستان ما از عراق به سمت ایران می‌آید؛ به جنوب استان کرمان و حوالی شهر جیرفت. جایی که آثاری از تمدنی بسیار کهن در آن یافت شد؛ تمدنی پنج‌هزار ساله و هم‌عرض سومریان؛ شاید هم قدیمی‌تر حتی.

در گورستان این تمدن ظرفی یافت شده با نقش گاوی که بر پشت افتاده و انگار مرده که عقابی هم بر بالای او در پرواز است. نقشی شبیه به همان اسطوره سومری که بعدها اَکَدی‌ها آن را در مُهرهای خود نقش زدند. اما چرا باید این نقش در جیرفت باشد؟ «یوسف مجیدزاده» باستان‌شناسی که محوطه‌های باستانی جیرفت به سرپرستی او کاوش شده، معتقد است که منشأ داستان شاه «اِتَنَ» می‌تواند از جیرفت باشد، چرا که نقش‌های گاو، عقاب و مار به دفعات در جیرفت دیده می‌شود. در جیرفت ظروف بسیاری دیده شده با تصویر گاوی که ماری دورش پیچیده یا جنگ بین مار و عقاب. همه یادآور قصه‌ شاه «اِتَنَ» که از دشمنی مار و عقاب بهره برد و به آسمان پرواز کرد. نقش درختی مقدس که احتمالا درخت زندگی است هم در جیرفت به دفعات تکرار شده که البته داستان مفصل و جداگانه‌ای دارد.

البته در کنار نقوش گاو و مار و عقاب در جیرفت که شبیه به داستان شاه «اِتَنَ» در سومر است، نقوش دیگری هم به چشم می‌خورد؛ مثل جانوران که در کنار عقاب و گاو ایستاده‌اند یا پرنده‌هایی که در نقش‌های دیگر در گوشه‌های ظروف دیده می‌شوند.

می‌توان حدس زد که اگر اسطوره شاه «اِتَنَ» از جیرفت به سومر رفته باشد، احتمالا در اینجا پر و پیمان‌تر از چیزی بوده که بعدها در الواح گلی بابلی آمده. شاید هم داستانی که نقوش آن را در تمدن جیرفت می‌بینیم، با اسطوره شاه «اِتَنَ» متفاوت است و برای همین در نقش‌های دیگری مار را در نبرد با جانوران دیگر و همچین در مواجهه با انسانی شاخدار می‌بینیم.

تمام این احتمالات فعلا حدس‌هایی اولیه است؛ احتمالاتی از یک باستان‌شناس که سال‌های زیادی درباره تمدن‌های کهن کار کرده. کاوش‌های بیشتر در حوزه «هلیل‌رود» استان کرمان که به تمدن جیرفت معروف شده، می‌تواند رازهای بیشتری را برای ما آشکار کند. البته اگر غارتگران می‌گذاشتند، زودتر به نتیجه می‌رسیدیم. کسانی که به جان یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی ایران افتادند و اتفاقی بسیار غم‌‌انگیز و تلخ‌ را رقم زدند. قصه تلخ آن‌ها را در قسمت بعدی «ایران به روایت آثار» خواهید دید.

بیشتر بخوانید:

استاندار کرمان: پول استان را بدهند ما از دولت پولی نمی خواهیم

تماشاخانه

هیجان و جنون یکی از پرفرازونشیب‌ترین روزهای خرید / بلک فرایدی یا جمعه سیاه چطور به وجود آمد؟ (فیلم)

شکوه فرش ایرانی از دوره صفوی در اروپا ؛ هیجان مدیر گالری کریستی هنگام تعریف کردن را ببینید (فیلم)

فیلم های دیگر