مانا؛ تمدنی فراموش شده در ایران (فیلم)

قسمت سوم مجموعه «ایران به روایت آثار» درباره آجرهای منقوشی است که در آذربایجان‌غربی از تمدن کهن و فراموش‌شده «مانا» به دست آمده است.

عصر ایران؛ محسن ظهوری ـ تپه قلایچی واقع در شمال‌شرق شهرستان بوکان، گنجینه مهمی از تاریخ ایران را در دل خود دارد. گنجینه‌ای که هنوز هم پس از چندهزار سال، از دیدن‌شان شگفت‌زده می‌شوید. قسمت سوم مجموعه «ایران به روایت آثار» درباره آجرهای لعابدار قلایچی است.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

در قسمت قبل منتشر شد:

ایران به روایت آثار؛ قسمت دوم: ساتور کشف‌رود

درست در میانه جنگ‌های خونین بین دو حکومت آشور و اورارتو در سه هزار سال پیش، «ایرانزو» پیشوای کاردان قبایل مانایی، قلمروی خود را گسترش داد و حکومت اقوام مانا را در جنوب دریاچه ارومیه بنیان گذاشت. حکومت آن‌ها تا چند دهه در میان کشمکش‌ها و جنگ‌ها دوام آورد تا نهایتا از میان برداشته شد؛ آشوری‌ها که سال‌ها مستعمره‌اش کرده بودند و مادها سرانجام آن را ضمیمه خود کردند.

حالا آن‌چه از این حکومت به یادگار مانده، خیره‌کننده است؛ نشان مردمی هنرمند و صاحب فن. به‌خصوص آجرهای لعابدار منقوشی که «اسماعیل یغمایی» باستان‌شناس پیشکسوت ایران سال ۱۳۶۴ در تپه قلایچی از دل خاک بیرون آورد. جایی در شمال‌شرق شهرستان بوکان در آذربایجان‌غربی.

هنر آجرکاری در میان اقوام ایران باستان و بین‌النهرین سابقه‌ای دیرینه دارد، اما آجر‌های مانایی نشان از هنر و صنعتی یگانه می‌دهد. وقتی کشف شدند، تلفیق رنگ‌ها و طرح دقیق نقوش روی این آجر‌ها، پژوهشگران را حیرت‌زده کرد. آجرهایی با طرح‌ها و رنگ‌های گوناگون که روزگاری دیوار بنایی را منقوش کرده بودند که حالا پس از ۹ فصل کاوش، مجموعه ساختمانی از خاک بیرون آمده با دروازه ورودی، حیاط‌های سنگ فرش، تالار ستون‌دار و تعدادی صُفه در اطراف تالار که نشان می‌دهد اینجا برای مانایی‌ها اهمیت زیادی داشته. برخی پژوهشگران با وجود مکان‌های یافت شده دیگری از ماناها در زیویه، حسنلو و رَبَط، این احتمال را داده‌اند که «قلایچی» همان شهر باستانی «ایزیرتو» یعنی پایتخت ماناها بوده. همان‌جایی که حدود ۴۰۰ آجر لعابدارش آوازه جهان شد.

آجر‌هایی با نقوش متنوع هندسی، گیاهی، حیوانی، اساطیری و انسانی که فرم‌ها و رنگ‌های بسیاری در طراحی‌شان به کار رفته و نشان از خلاقیت هنرمندان آن دوره دارد. مثلا رنگ‌ قرمزِ متمایل به قهوه‌ای در تنِ یک بز کوهی که در کنار پس‌زمینه‌ای زرد و آبی قرار گرفته تا چشم بیننده به جانور خیره شود. هنرمند، نقوش را تنها با گذاشتن رنگ‌ها به‌وجود نیاورده و با خط‌های سیاهی نقش را ترسیم کرده است.

ماناها امروز حکومت کمتر شناخته‌شده‌ای هستند که آن‌چه از آن‌ها می‌دانیم محصول کاوش‌هایی است که انجام گرفته. پیش از این کاوش‌ها، بسیاری از آجر‌های ارزشمند قلایچی در اوایل دهه شصت به سرقت رفت و معماری نیایشگاه آن‌ها هم بر اثر کندوکاوهای غیرقانونی آسیب دید. اما هنوز هم می‌توان با انجام مطالعات و کاوش‌های فراگیرتر دانسته‌های خود را از این حکومت باستانی بیشتر کنیم.

همه قسمت های ایران به روایت آثار را اینجا ببنید.

کانال عصر ایران در تلگرام