محقق و پژوهشگر فرهنگ عامه یزد از «اردشیر خاضع» به عنوان یکی از مشاهیر نامی یزد یاد کرد که در سیراب کردن تشنگان زبان و ادبیّات فارسی در هندوستان نقش موثری ایفا کرده است.

«حسین مسرت» در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا یکی از مشاهیر نامی یزد را روانشاد «اردشیر خاضع» از نیکمردان زرتشتی این استان خواند و گفت: او فرزند «خدارحم» و متخلّص به «خاضع» بود که در سال ۱۲۸۰ هجری شمسی در قریه‌ی اله‌آباد رستاق یزد به دنیا آمد و پس از پایان تحصیلات ابتدایی به کار کشاورزی پرداخت و در سال ۱۳۰۶ هجری شمسی بنا به دلایلی راهی هندوستان شد و در آن‌جا مشغول کار ‌شد.

وی افزود: خاضع به واسطه‌ی عشقی که به کتاب و مطالعه داشت و چون خودش هم طبع شعری داشت، اقدام به تأسیس یک کتاب‌فروشی به نام خاضع در شهر بمبئی کرد و با همتی که داشت، چنان که دکتر «محمّد دبیرسیاقی» هم در مقدّمه‌ی تذکره‌ی سخنوران یزد آورده است؛ «کتاب‌های بسیاری را از ایران به آنجا می‌برد و تشنگان زبان و ادبیّات فارسی که در هند، همیشه زیاد بودند و خوراک خوبی برای دانشگاه‌های هند به‌ ویژه دانشگاه‌هایی که کرسی زبان فارسی داشتند، تأمین می‌کرد.من با چند نفر از استادان هندی که صحبت می‌کردم، می‌گفتند ما بیشتر وقت‌ها دست نیاز به سوی خاضع دراز می‌کردیم و او همیشه بهترین کتاب‌ها را سعی می‌کرد از ایران بیاورد.»

این پژوهشگر برجسته‌ی یزدی با بیان این که خاضع همّت دیگری هم داشت، در این باره خاطرنشان کرد: دکتر «ذبیح الله صفا» در کتاب «حماسه‌سرایی‌ در ایران» و جاهای دیگر از اهتمام خاضع به چاپ کتاب‌ها اشاره کرده است؛ مانند «سام نامۀ خواجوی کرمانی»، «تذکرۀ نتایج الافکار» قدرت‌الله گوپاموی هندی و کتاب‌های زیادی که مشخّص است ناشرش کتاب‌فروشی خاضع است.

وی ادامه داد: این همتی که ایشان داشت و زبان فارسی و این قند فارسی را به هند برد، قابل ستایش است، ضمن این که خود وی هم موفّق شد در طول حیاتش کتاب‌هایی همچون «تذکرۀ سخنوران یزد» که کتاب معروفی است و کسانی که با شرح حال شعرای یزد سر و کار دارند، با این کتاب آشنایی دارند.

وی در مورد کتاب «تذکرۀ سخنوران یزد» نیز اظهار کرد: با وجود کاستی‌هایی که این کتاب دارد، باز هم بهترین منبع است و حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ نفر از شعرای یزد را معرّفی می‌کنند. البته بعضی از این‌ها شاعر نیستند، ولی به هر حال او همّت کرده است.

مسرت در پایان از دیگر کتاب‌های این فرهیخته‌ی یزدی به «دیوان خاضع» در دو جلد، «خاطرات اردشیر خاضع» و «تاریخچۀ اله آباد رستاق» که همه‌ی این‌ها را در هند چاپ کرده است، اشاره کرد و گفت: اردشیر خاضع در سال ۱۳۶۶ هجری شمسی در بمبئی درگذشت و خوشبختانه بعد از وی، پسرش در بمبئی کار کتابفروشی را ادامه داد و بعد از او نیز نوه‌‌اش الان مدیر کتابفروشی است و خوشبختانه به همین طریق، این کتاب‌فروشی به حیات خودش در هند ادامه می‌دهد.