سواد زندگی؛ توسعه توانمندی های فردی؛ سید محمد مهدی شهیدی- در دو ماه اخیر بواسطه همه‌گیری بیماری کرونا و خانه‌نشینی ناشی از قرنطینه اغلب ما تنش‌های زیادی را تجربه کرده‌ایم. وجود این تنش‌ها در هر یک از ما تأثیرات متفاوتی بر جا می‌گذارد. برخی رنجیده خاطر می‌شوند و احساس خستگی، بی حوصلگی، خشم و پرخاشگری می‌کنند یا افسرده می‌شوند و انگیزه های عادی‌شان را برای کار و زندگی روزمره از دست می‌دهند. حتی ممکن است خوابشان مختل شود یا از انجام درست کارهای روزانه باز بمانند.

برخی هم انگار از این تنش ها نیرویی مضاعف گرفته باشند با قدرت بیشتری امور روزانه شان را سر و سامان می دهند. آنها هنگام مواجه با استرس ناشی از تنش و مشکلات عقب نشینی نمی‌کنند و به جای احساس عجز و ناتوانی، شرایط را کنترل می‌کنند و مشکلات را فرصتی برای رشد می‌دانند و نه تهدید و درصدد حل آن ها بر‌می‌آیند و به دیگران نیز رسیدگی می‌کنند.

اما چرا برخی در شرایط تنش و استرس سرسخت‌تر و به اصطلاح "پوست کلفت" هستند و برخی دیگر به اصطلاح وا می‌دهند یا می‌برند.

کشف سرسختی (تاب‌آوری)

در سال 1979 مدیران شرکت ایلینویز بل تلفن (IBT)اقدام به تغییر و بازسازی قوانین و شرایط سازمان کردند و در نتیجه تعداد زیادی از کارکنان دچار عوارض استرس ناشی از تغییرات از قبیل حمله های قلبی، سرطان، خودکشی، اضطراب و افسردگی، اعتیاد به الکل و دارو شدند و تعداد کمی حدود یک سوم هم با این شرایط سازگار شده و حتی رشد و پیشرفت کردند.

دکتر سالواتر مدی (Dr.Salvatore Maddi)روانشناس تحصیل کرده دانشگاه هاروارد کمبریج به همراه سوزان کوباسا (Suzanne C.kobasa) طی ۱۲ سال آزمایش و تحقیق بر روی کارکنان شرکت ایلینویز بل تلفن (IBT) به این نتیجه رسیدند که آن دسته از کارکنانی که توانسته بودند از این تغییرات سازمانی و تنش ناشی از آن جان سالم به در بردند دارای شخصیت سرسخت‌ (تاب‌آور) یا به اصطلاح پوست کلفت بودند.

نتیجه سال ها تحقیق، آزمایش، مطالعه و مصاحبه های دکتر مدی و کوباسا روی گروه های متعددی از سربازان، مدیران، ورزشکاران و دانشجویان که در قالب کتابی با نام سرسختی* (Hardiness) این است:

"کسانی که تغییر را در شرایط تنش به عنوان چالش مثبت در نظر می‌گیرند و نسبت به تغییر ایده‌ها نگرش مثبت دارند، احساس اعتماد به نفس و توانایی بیشتری دارند و به دنبال حل مشکلات هستند و نه اجتناب از آنها و کمتر دچار بیماری فیزیکی و روحی می‌شوند."

سرسختی (تاب‌آوری) چه فایده‌هایی دارد

سرسختی(تاب آوری) مانند سپری از ما در شرایط پرتنش و سخت و استرس زا محافظت می‌کند. باعث رشد و پرورش شخصیت فرد و انعطاف پذیری و بازیابی می شود.

سرسختی ترکیبی از مکانیزم های شناختی، رفتاری و فرآیندهای بیولوژیکی است و از این رو موجب جسارت افراد برای روبه رو شدن با شرایط پرتنش و استرس‌زا می شود.

افراد تاب‌آور فعال تر و هدفمندترند و با علاقه و هیجان زندگی می کنند. آنها قدرت انتخاب دارند و مسئولیت زندگی خود را به عهده می گیرند.

آنها وقتی در زندگی با موقعیت های استرس‌زا روبرو می‌شوند آن را نه انکار می‌کنند و نه با خشونت با آن مواجه می شوند بلکه می‌پذیرند.

تاب‌آوری قدرت جایگزینی افکار و روش های تفکر مثبت را به جای تفکر منفی به فرد می دهد و موجب می‌شود افراد بتوانند هیجان، تعارض و تنش را مدیریت کنند.

خبر خوب آنکه این صفت در همه افراد قابل ایجاد، آموزش و ارتقاء است و هرچند بهترین زمان آن دوران کودکی و از طریق حمایت والدین و معلمان و تشویق آن ها برای حل مشکلات است اما در بزرگسالی نیز می توان با شناخت و تمرین انسان سرسخت و تاب‌آور شد.

10 توصیه برای تاب‌آوری در بحران‌ها

در ادامه 10 شیوه برای ایجاد و افزایش استقامت و تاب آوری به هنگام مواجهه با مشکلات و شرایط سخت که از سوی انجمن روانشناسی امریکا پیشنهاد می شود، ارائه شده است. این موارد را می‌توانید برای خود و هم برای نزدیکان به کار گیرید.

1. با اطرافیانمان رابطه برقرار کنیم: حفظ روابط خوب با اعضای خانواده و دوستان، عامل مهمی در تاب آوری است. به این دلیل برای کمک به خود و افراد باید رابطه خوبی را با دیگران برای افزایش سطح تاب آوری ایجاد کرد.

2. موقعیت های بحرانی را همیشگی ندانیم: شیب و فرازهای زندگی غیرقابل اجتناب هستند. هر کسی ممکن است لحظات دشواری را تجربه کند. ما نمی توانیم این حقیقت را تغییر دهیم. به هر حال می توانیم شیوه هایی را که چنین موقعیت هایی را دریافت، یا تفسیر می کنیم و به آنها پاسخ می دهیم، تغییر دهیم. لحظه ای که موقعیت های نامطلوب زندگی را به صورت مسائلی برطرف نشدنی می بینیم، گام های مثبتی را که قادریم برداریم، محدود می کنیم.

3. بپذیریم که تغییر در زندگی غیرقابل اجتناب است: تنها واقعیت در زندگی این است که هر چیزی تغییر می‌کند. گاهی اوقات ما قادر نیستیم به دلیل بعضی موقعیت های نامطلوب زندگی، به اهداف خود دست یابیم. پذیرش موقعیت هایی که مت نمی توانیم آنها را تغییر دهیم و تمرکز بر شرایطی که می تواند تغییر کند گام مهمی در جهت تاب آوری شخصی است.

4. هدف گذاری کنید: داشتن هدف در زندگی و توانمندی برای هدف گذاری، شاخص مهمی در تاب آوری است. فردی که هدف گذاری را به زندگی خود ضمیمه می کند، جهت گیری آینده خود را افزایش می دهد و می تواند به زمانِ شخصی ساختار دهد. وقتی که اهدافی را تعیین می کنیم برای تحقق آنها کار خواهیم کرد. تلاش برای این منظور و دستاورد آن، منبعی برای خشنودی و رضایت ما خواهد بود. لازم است توجه داشته باشیم که هدف گذاری باید ملموس و گام به گام باشد.

5. قاطعانه عمل کنید: برخی افراد هنگامی که با مساله ای مواجهه می شوند ممکن است منفعل باقی بمانند در انتظار اینکه مسائل خودشان حل شوند. این نوع برخورد با مسائل، شاخصی از عدم تاب آوری است. در مقابل، توانمندی برای عمل جسورانه در موقعیت های نامطلوب به منظور حل مسائل می تواند شاخصی از تاب آوری باشد. پس اگر فکر می کنید کاری را باید انجام دهید بی محابا اقدام کنید و به خود اعتماد داشته باشید.

6. باور داشته باشید که بحران ها فرصت‌هایی برای خودکاوی هستند: افرادی که در زندگی با بحران مواجهه نمی شود، فرصتی برای شناخت خود ندارند. مسائل و مشکلات فرصت هایی برای خود-کاوی هستند. اگر مسائل را به صورت فرصت هایی برای خود-کاوی بینید، تاب آوریتان در بحران ها افزوده می شود

7. همواره به خود نگاه مثبتی داشته باشید: دارا بودن اعتماد به نفس و اعتماد به قابلیت های شخصی خود شاخصی از تاب آوری است. قبل از سعی برای حل موفقیت امیز مسائل، فرد بایستی به توانایی خود برای انجام آن باور داشته باشد. شخصی بدون این باور نمی تواند گام های ضروری را برای حل مسائل بردارد.

8. دورنمای موقعیت ها و مسائل را تاریخی تجسم کنید: اگر فردی که با موقعیت های نامطلوب زندگی مواجه می شود، آنها را با دورنمایی مختصر ارزیابی کند، این موقعیت های مشکل ممکن است بزرگتر از آنچه هستند به نظر بیایند. به این دلیل ارزیابی موقعیت های مساله در دورنمایی گسترده، شاخص مهم تاب آوری است. افرادی که می توانند مسائل را در بافتی تاریخی ببینند، می توانند مساله را به طور واقع بینانه تری درک کنند بدون اینکه بار هیجانی قوی آن را بر دوش کشند. حفظ دورنمایی گسترده از موقعیت مساله و مقابله با آنها در بافتی تاریخی اثرات منفی را که مساله برای شخص در پی دارد، کاهش خواهد داد.

9. خوش بین باشید: حفظ نقطه نظر خوش بینانه به مسائل، شاخص مهمی در تاب آوری است. افراد خوش بین انتظار دارند که چیزهای خوب اتفاق افتد، در حالی که افراد بدبین می ترسند که اتفاق های بدی رخ دهد.

10. مراقب خود باشید: مراقب خود بودن شاخص مهمی از تاب آوری است. این مراقبت می تواند با حساسیت نسبت به هیجانها و نیازهای شخصی خود، صرف زمان برای خود، حفظ سلامت جسمانی و مشارکت در فعالیت هایی که از آن لذت می برید، مشخص شود. فردی که می تواند خود را به لحاظ جسمانی و روانشناختی متناسب نگه دارد، کوشش و اشتیاق بیشتری را برای حل مسائل نشان خواهد داد.

* کتاب سرسختی (بهره گیری از شرایط استرس زا در جهت رشد تاب آوری) Hardiness (Turning Stressful Circumstances into Resilient Growth) را میتوانید از اینجا تهیه کنید.

**سواد زندگی، مدرسه آموزش های دانش پایه و کاربردی عصر ایران