گزارش مجمع جهانی اقتصاد درباره شکاف جنسیتی، نخستین بار در سال ۲۰۰۶ برای ارائه تصویری از شکاف‌های مبتنی بر جنسیت و روند تغییرات آن در طول زمان ارائه شد. این گزارش سالانه شاخص جهانی شکاف جنسیتی ۲۰۲۰ یک نمای کلی از وضعیت فعلی شکاف جنسیتی جهانی و تلاش‌ها و بینش‌ها برای کاهش این شکاف را تحت چهار شاخص ارائه می‌دهد، اما وضعیت ایران در گزارش اخیر مجمع جهانی اقتصاد در حوزه شکاف جنسیتی چگونه است؟

به گزارش ایرنا، بر اساس نتایج این گزارش، ایران جزو ۱۴۸ کشور جهان در شاخص جهانی شکاف جنسیتی بوده که عملکرد آن نسبت به سال قبل، ۶ پله تضعیف شده است. ایران در زیرشاخص‌های بهداشت و بقا و دستیابی به امکانات آموزشی، کمترین شکاف جنسیتی و در زیرشاخص‌های توانمندسازی سیاسی و فرصت و مشارکت اقتصادی بیشترین شکاف جنسیتی را دارد.

مطابق نتایج گزارش اخیر مجمع جهانی اقتصاد، فاصله جنسیتی در جهان نسبت به سال گذشته اندکی کاهش یافته است، اما برای رسیدن به برابری کامل و با فرض حفظ سرعت فعلی، به ۹۹.۵ سال زمان نیاز است.

شاخص شکاف جنسیتی چیست و چگونه تعریف می‌شود؟

مهیار خانجانی، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه علامه طباطبایی درباره این گزارش به ایرناپلاس می‌گوید: شاخص جهانی جنسی یک شاخص مقایسه‌ای میان دو جنس است که برای اولین بار در سال ۲۰۰۶ توسط انجمن جهانی اقتصاد معرفی شده است. این شاخص تفاوت‌های میان دو جنس را در چهار بعد سیاسی، اقتصادی، آموزش و بهداشت بررسی می‌کند. اهمیت این شاخص در کنار دقت عمل بالا و اعتباری که در میان شاخص‌های جهانی دارد، به دلیل کیفیت اندازه‌گیری آن یعنی اندازه گرفتن فاصله میان زنان و مردان در ابعاد یاد شده است.

شاخص‌های مورد بررسی مجمع جهانی اقتصاد برای تهیه این گزارش، شامل مشارکت اقتصادی و فرصت‌ها، دستاوردهای آموزشی، سلامت و بقا و توانمندسازی سیاسی است. رتبه کشورها بر اساس این شاخص‌ها این امکان را ایجاد می‌کند که در سطح جهان و منطقه و بر مبنای گروه‌های متفاوت اقتصادی، مقایسه‌ای میان کشورهای مختلف صورت گیرد. این شاخص‌ها همچنین برای ایجاد آگاهی جهانی درباره چالش‌هایی که شکاف جنسیتی تعیین شده و همچنین امکاناتی که به دنبال کاهش شکاف جنسیتی پدید می‌آید، مشخص شده‌اند. روش تحقیقی و تحلیل آماری این گزارش با این هدف طراحی شده تا ابزارهایی مؤثر برای کاهش شکاف جنسیتی به‌دست آید. این روش‌ها از زمان آغاز تدوین این گزارش در سال ۲۰۰۶ تاکنون ثابت مانده است.

کنگو، عراق، عمان، سیرالئون و توگو هم اضافه شدند

خانجانی توضیح می‌دهد: یافته‌های گزارش سال ۲۰۱۸ مجمع جهانی اقتصاد درباره شکاف جنسیتی نشان می‌دهد که در سطح جهانی میانگین شکاف جنسیتی برابر با ۰.۶۸ درصد است، که در سال گذشته بهبودی ناچیزی یافته است. به عبارت دیگر، تا به امروز هنوز شکاف جنسیتی ۰.۳۲ درصدی وجود دارد. در ۸۹ کشور از ۱۴۴ کشور، میانگین روند مثبت امسال و سال گذشته بهبود یافته است. امسال در میان ۱۴۹ کشور تحت پوشش این گزارش، پنج کشور تازه وارد هم حضور دارند: کنگو، عراق، عمان، سیرالئون و توگو. در میان آنها سیرالئون در رتبه ۱۱۴ قرار دارد. سایر کشورهای تازه وارد رتبه پایین‌تری دارند. بنابراین با افزایش این پنج کشور در مجموع گزارش نسبت به سال قبل تغییراتی در رتبه کشورها ایجاد کرده است.

زنان تقریباً یک‌پنجم مردان درآمد دارند

وی می‌افزاید: بر اساس این گزارش، بیشترین دستاورد جمهوری اسلامی ایران در راستای کاهش شکاف جنسیتی در حوزه آموزش، به‌ویژه در مقطع ابتدایی و بهداشت معرفی شده است. به گفته خانجانی، بررسی وضعیت شاخص‌های ایران در گزارش سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد که ایران در شاخص کلی مشارکت اقتصادی زنان با رتبه ۱۴۷ و در زیر شاخص‌ها همچون مشارکت در بازار کار رتبه ۱۴۸، در کسب مناصب مدیریتی رتبه ۱۱۵ و کسب مشاغل تخصصی رتبه ۱۲۰ در جمع کشورهایی با شکاف بالای جنسیتی در حوزه اقتصاد را به خود اختصاص داده است. بررسی دیگر شاخص‌های اقتصادی در این بخش نشان می‌دهد که ایران از نظر میزان کسب درآمد زنان نسبت به درآمد مردان، در جایگاه ۱۴۹ قرار دارد، بر اساس این گزارش، زنان تقریباً یک‌پنجم مردان درآمد دارند.

تحصیلات ابتدایی؛ بهترین وضعیت شاخص‌های آموزشی

این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: دومین مؤلفه شاخص مربوط به دستاوردهای آموزشی است که از طریق چهار مؤلفه نرخ باسوادی زنان نسبت به مردان، نرخ زنان نسبت به مردان در ثبت‌نام آموزش ابتدایی، آموزش متوسطه و آموزش عالی محاسبه می‌شود. بر اساس گزارش سال ۲۰۲۰، ایران از نظر شاخص آموزش به رتبه ۱۱۸، از نظر نرخ باسوادی به رتبه ۱۱۲ و در شاخص تحصیلات ابتدایی و متوسطه به ترتیب به رتبه ۱۰۹ و ۱۱۵ دست یافته است. از نظر تحصیلات دانشگاهی نیز رتبه ۱۱۴ را کسب کرده است. در مجموع شاخص‌های آموزشی بهترین وضعیت، مربوط به تحصیلات ابتدایی است.

وی با اشاره به سومین مؤلفه یعنی سلامت و بقا که با استفاده از دو مؤلفه نسبت جنسی تعداد دختران نسبت به پسران در بدو تولد و امید زندگی سالمِ مردان و زنان مورد بررسی قرار گرفته است، ادامه می‌دهد: بر اساس این گزارش، ایران از نظر رتبه کلی در رتبه ۱۳۰، نسبت جنسی رتبه یک و در امید زندگی در رتبه ۱۳۹ قرار دارد. خانجانی با اشاره به مؤلفه مشارکت سیاسی که به شکاف جنسیتی در بالاترین سطوح تصمیم‌گیری سیاسی و از طریق بررسی نسبت زنان به مردان در مؤلفه‌های موقعیت وزارتی، جایگاه پارلمانی و سنوات در اختیار داشتن مهم‌ترین مقام اجرایی (رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر و ریاست دولت) در ۵۰ سال گذشته، تعیین می‌شود، تأکید می‌کند: بررسی این شاخص در گزارش سال ۲۰۲۰ نشان می‌دهد ایران رتبه کلی ۱۴۵ را کسب کرده و در شاخص‌هایی همچون حضور زنان در پارلمان رتبه ۱۱۴، در مناصب وزارتی رتبه ۱۳۲ و در شاخص مناصب مهم اجرایی رتبه ۷۳ را کسب کرده است.

شاخص شکاف جنسیتی؛ نابرابری‌های بین دو جنس در دسترسی چهار مؤلفه مذکور

خانجانی تشریح می‌کند: قبل از هر تحلیل و نتیجه‌گیری باید در نظر داشت که شاخص شکاف جنسیتی به نابرابری‌های بین دو جنس در دسترسی به هر یک از این چهار مؤلفه می‌پردازد و کشورهایی که موفق شوند در طول سال کاهش بیشتری در این فاصله جنسیتی ایجاد کنند از رتبه بالاتری برخوردار می‌شوند؛ البته در محاسبه این شاخص ضریب مشارکت سیاسی و اقتصادی از دو مؤلفه آموزش و سلامت بالاتر است، به‌طور مثال کشور رواندا در حال حاضر در رتبه ۹ جهان از نظر کاهش شکاف جنسیتی قرار دارد. بررسی رتبه‌های چهار مؤلفه این کشور نشان می‌دهد که در دستاوردهای آموزشی رتبه ۱۱۴، در مشارکت اقتصادی رتبه ۷۹، در سلامت رتبه ۹۰ و در سیاست رتبه چهار را دارد.

وی ادامه می‌دهد: برای مثال، این کشور در سه شاخص دیگر در مجموع ۷۰ کشور اول دنیا قرار ندارد، اما به دلیل اینکه در شاخص مشارکت سیاسی که بالاترین ضریب را در محاسبه این شاخص دارد، رتبه بالاتری کسب کرده است، در مجموع ۱۰ کشور اول دنیا قرار گرفته است. لازم به ذکر است که سهم زنان در مجلس و وزرای کابینه در رواندا بیش از ۵۰ درصد است. علت بالاتر بودن ضریب مشارکت سیاسی این است که بیشترین شکاف جنسیتی در جهان در این حوزه است و بنابراین کاهش آن اهمیت زیادتر و ضریب بالاتری دارد.

شکاف عمیق جنسیتی در حوزه سیاست

خانجانی می‌گوید: با این مقدمه بهتر می‌توانیم درک کنیم که چرا ایران در مجموع کشورهای دنیا با بالاترین شکاف جنسیتی قرار دارد. سهم زنان در پارلمان با نرخ ۵.۹ درصد و رتبه ۱۴۴ و در موقعیت‌های وزارتی با نرخ ۶.۵ درصدی و رتبه ۱۳۲ که حکایت از سهم کم زنان را دارد، بیانگر شکاف عمیق جنسیتی در حوزه سیاست است و همین باعث می‌شود ایران نتواند در این شاخص رشد داشته باشد. کشورهای مختلف دنیا استراتژی‌های مختلفی برای کاهش شکاف جنسیتی در سیاست دارند که اختصاص سهمیه جنسیتی در پارلمان (مثل عربستان، عراق، افغانستان) یا اختصاص سهمیه جنسیتی در لیست کاندیداها توسط احزاب (مثل ترکیه) رایج‌ترین شیوه است، اما هنوز در کشور ما این شیوه‌ها مورد پذیرش و استقبال قرار نگرفته و تا زمانی که سهم زنان در این حوزه افزایش نداشته باشد، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم رتبه ایران تغییر جدی را تجربه کند.

حضور کمرنگ زنان در بازار کار

وی توضیح می‌دهد: در مشارکت اقتصادی نیز رتبه ۱۴۷ را کسب کرده‌ایم که دلیل مهم آن حضور کمرنگ زنان در بازار کار (۱۷.۹ درصد) و نابرابری جنسیتی در میزان درآمد (درآمد زنان در طول سال یک‌پنجم مردان) است. کشورها در حوزه اقتصاد با استفاده از استراتژی‌هایی همچون ترغیب زنان به حضور در بخش‌های مختلف اقتصادی مانند کارآفرینی و توسعه کسب و کارهای خُرد، هدفمندسازی استخدام دانش‌آموختگان زن (مثل هند و مالزی)، کاهش نرخ‌های مالیاتی برای کسب و کارهایی که زنان راه‌اندازی می‌کنند، در مسیر کاهش شکاف جنسیتی تلاش می‌کنند. لازم به ذکر است در کشور ما شیوه‌های جمع‌آوری اطلاعات مربوط به مشارکت اقتصادی زنان نیازمند توجه جدی است و علاوه بر این، سهم زنان در اقتصاد غیررسمی بسیار بالاست و به همین دلیل، با وجود حضور آنان در اقتصاد، مشارکت آنان محاسبه نمی‌شود.

برقراری عدالت و برابری اجتماعی

مجمع جهانی اقتصاد می‌گوید: در حالی که این برآوردها سرعت پیشرفت در جهت دستیابی به برابری جنسیتی را نشان می‌دهد، سیاست‌گذاران و سایر گروه‌های مؤثر می‌توانند این پروسه را تسریع کنند. یک مشوق قدرتمند برای چنین سیاستی علاوه بر برقراری عدالت و برابری اجتماعی، بازده اقتصادی بیشتر و بهره‌مندی از سرمایه انسانی متنوع است.

تماشاخانه