عصرایران؛ مجله تصویری سلاح- توپ خودکششی یکی از انواع توپ های جنگی است که به منظور جا به جایی از یک خودروی اختصاصی استفاده می کند و برخلاف "توپ های کششی" وابسته به یک خودروی حامل مجزا نیست. SU-122 نیز یکی از همین دسته توپ های خودکششی است که طی جنگ جهانی دوم مورد بهره برداری قرار گرفت. عدد 122 که در نام گذاری این مجموعه به چشم می خورد، مربوط به کالیبر سیستم تسلیحاتی اصلی (هویتزر 122 میلی متری M-30S) است. هویتزر نیز گونه ای از ادوات توپخانه ای است که یک سری از ویژگی های توپ جنگی و خمپاره را به صورت ترکیبی به همراه دارد. شاسی مد نظر در ساخت این مجموعه، تانک متوسط T-34 بوده است.

طراحی و توسعه

فرماندهی نیروهای شوروی پس از مشاهده موفقیت نسخه آلمانی از توپخانه های خودکششی تحت عنوان Sturmgeschütz III، به این توپ های جنگی علاقه مند شد. توپ های خودکششی مزایای متعددی نسبت به تانک های معمول مجهز به برجک داشتند. نخستین مزیت آنها هزینه پایین تر تولید به علت عدم حضور برجک بود. از جمله دیگر خصوصیات آنها می توان به فضای عملیاتی بیشتر، امکان تجهیز به تسلیحات بزرگتر و همچنین قوی تر اشاره کرد. البته همچنان هم تانک های برجک دار برای رویارویی نزدیک با دشمن گزینه بهتری به شمار می روند. بدین ترتیب در آوریل سال 1942 از دفاتر طراحی مختلف خواسته شد که چندین توپخانه خودکششی با تسلیحات متنوع ارائه دهند. در این میان سلاح هایی مانند ZiS-3 با کالیبر 76.2 میلی متر و هویتزرهای 122 میلی متری M-30 برای پشتیبانی پیاده نظام و همینطور هویتزرهای 152 میلی متری ML-20 برای حمله به پایگاه های دشمن دیده می شد.

در ادامه پروتوتایپی مسلح با هویتزر 122 میلی متری ساخته شد که روی شاسی Sturmgeschütz III آلمانی نصب شده بود. تنها 10 دستگاه از این مجموعه تکمیل و تولید آن پس از گمانه زنی هایی که مبنی بر عدم موفقیت پروتوتایپ صورت گرفت، به طور کلی متوقف شد. همزمان با این پروژه، روند توسعه سلاح ضد تانک اس پی جی بر تانک متوسط T-34 نیز در جریان بود. اما در هر صورت شاسی T-34 منتخب استفاده از تفنگ 76.2 میلی متری F-34 بوده است. لازم به ذکر است که در تابستان سال 1942، شاسی دیگری به نام U-34 نیز توسعه یافت (توسط کارخانه UZTM) که در واقع یک شکارچی تانک با تسلیحات مشابه T-34 به شمار می رفت اما فاقد برجک بود. این وسیله نقلیه در مقایسه با T-34 نقاط تمایز بسیاری داشت که مهم ترین آنها شامل ارتفاع پایین تر 70 سانتی متری، وزن سبک تر 2 تنی و پوشش زرهی ضخیم تر است. با این وجود U-34 هیچ گاه وارد فاز تولید انبوه خود نشد.

در نهایت تولید اولین سری از توپ خودکششی SU-122 پس از آزمایش های متعدد روی پروتوتایپ های پیشنهادی، کلید خورد. SU-122 اصلاحات مختلفی را شامل می شد که از میان آنها می توان به شیب کمتر پوشش زرهی جلوی خودرو برای سهولت بیشتر در ساخت، تغییرات محل استقرار خدمه و قفسه های مربوط به مهمات و طراحی پریسکوپ برای فرمانده اشاره کرد. نخستین مجموعه تولیدی پیش از سال 1943 تکمیل شد. در واقع ساخت SU-122 با 27 دستگاه خودرو در دسامبر سال 1942 آغاز شد که تمام این تعداد نیز متعلق به همان دوره یک ماهه هستند. برنامه اصلی تولید پیش از اقدام مذکور، بر اساس ساخت 100 دستگاه در هر ماه مقرر شده بود. تولید تا تابستان سال 1944 ادامه یافت که در آن زمان مجموعا 1،150 دستگاه SU-122 آماده خدمت بودند.

انواع

SU-122 هیچ مدل دیگری ندارد که وارد خط تولید انبوه شده باشد. شاسی T-34 نیز مدت ها بعد به عنوان بخشی از توپ خودکششی SU-85 به رسمیت شناخته شد (SU-85 نیز نوعی توپ خودکششی است که نسبت به SU-122 نسخه ای پیشرفته تر و همچنین جدیدتر محسوب می شد)

SU-122M: حتی پس از آن که تولید انبوه SU-122 آغاز شد، طراحی این توپ خودکششی با هدف کاهش هزینه های ساخت مورد بازنگری قرار گرفت. برای مثال متخصصین عرصه نظامی معتقد بودند که سلاح M-30S برای استفاده در این مجموعه چندان مناسب نیست. هویتزر مورد نظر فضای قابل توجهی را اشغال می کرد و به منظور آتش نیازمند همکاری فرمانده و همچنین توپچی به طور مشترک بود. به دلایل مذکور در ژانویه سال 1943، کار با انتخاب هویتزری متفاوت که قادر به رفع انتظارات مطرح باشد، دنبال و بدین ترتیب پروتوتایپ دیگری با نام SU-122M در آوریل سال 1943 ساخته شد. هویتزر M-30S که در کف خودرو نصب شده بود با هویتزر مدرن تر D-11 جایگزین شد. اما در نهایت این پروتوتایپ نیز تولیدی گسترده به همراه نداشت زیرا تصمیم گرفته شد که به جای آن، SU-85 در دستور توسعه قرار گیرد.

SU-122-III: تلاشی دیگر برای اصلاح SU-122، منتج به ترکیب شاسی SU-85 با هویتزر 122 میلی متری D-6 شد. این هویتزر از U-11 سبک تر و کوچک تر بود. البته به دلیل قابلیت های عملیاتی ضعیف ضد تانک، SU-122-III نیز نسخه ای موفق به شمار نرفت. پس از آن طراحی های بعدی روی هویتزرهای خودکششی 122 میلی متری در زمان جنگ، کاملا لغو شد.