در میان چهره های علمی در سراسر جهان شاخصی وجود دارد که میزان ارجاع به مقالات علمی آنان و تعداد این مقالات را نشان می دهد، شاخصی که عدد آن به سختی افزایش می یابد و هرچه عدد آن بزرگتر باشد یعنی ارجاعات جهانی به این مقالات بیشتر بوده است ، این شاخص اچ-ایندکس نام دارد.

به گزارش عصر خبر به نقل از اعتمادآنلاین، اچ-ایندکس ( H index) یک شاخص عددی است و بهره وری و تأثیرگذاری علمی دانشمندان را به صورت کمی نمایش دهد. عدد این شاخص را می توان از پایگاه اسکوپوس به آدرس www.scopus.com استخراج کرد. این شاخص با درنظر گرفتن تعداد مقالات پر استناد افراد و تعداد دفعات استناد شدن آن مقالات توسط دیگران محاسبه شده و از آن می توان برای تأثیر گذاری علمی گروهی از دانشمندان و بررسی میزان علم نافع آنان بهره برد. این شاخص برای محاسبه تأثیرگذاری علمی دانشگاه ها و دانشمندان در سراسر جهان و رتبه بندی های علمی (Ranking) نیز استفاده می شود.

این شاخص معتبر اما عمرچندانی ندارد، در سال 1384یا به عبارتی 2005 میلادی فیزیک دانی به نام Jorge E. Hirsch پیشنهادایجاد آن را ارائه کرد اما خیلی زود دامنه آن گسترش یافت و فراگیر شد.

یکی از ویژگی های اچ ایندکس این است که با استفاده از آن می توان دانشمندان و محققان تأثیر گذار را از افرادی که صرفاً تعداد زیادی مقاله منتشر کرده اند متمایز کرد. این شاخص همچنین برای مقایسه محققانی که دریک حوزه کاری یکسان فعالیت می کنند کاربرد دارد. محاسبه اچ ایندکس توسط پایگاه های اسکوپوس، آی اس آی و گوگل اسکالر برای مقالات انگلیسی زبان و نیز پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) برای مقالات فارسی امکان پذیر شده است. به عبارتی ساده تر زمانی که یک عدد به عنوان اچ -ایندکس فردی اعلام می شود معنایش این است که از آن فرد دست کم برابر همان عدد مقاله علمی وجود دارد که حداقل برابرهمان عدد در سطح جهان به آن ارجاع شده است. مثلا اگر اچ- ایندکس فردی 17 باشد، یعنی آن فرد حداقل17 مقاله علمی منتشر کرده که دست کم به هرکدام از آنها 17 بار در نگارش مقالات معتبر علمی توسط سایر دانشمندان استناد شده است.

ضریب اچ-ایندکس در بسیاری از کشورهای جهان آنچنان اهمیتی یافته که بسیاری از امتیازات و مجوزهای علمی با بررسی عدد آن صادر می شود. مثلا این شاخص تأثیر زیادی درپیشگویی افرادی دارد که بعداً نشان هایی از جمله نوبل دریافت کرده اند. یا به عنوان مثال در کشور آمریکا فیزیکدانان دارای شناسه اچ12 می توانند دانشیار دانشگاه باشند و با شناسه18 می توانند استاد تمام باشند و با 15 تا 20می توانند عضو انجمن فیزیک آمریکا باشند و با بیش از 45می توانند عضو آکادمی ملی علوم در آمریکا شوند.

در ایران گرچه این شاخص اهمیت زیادی دارد اما تا رسیدن به نقطه مطلوب آن فاصله زیادی دیده می شود. در این گزارش شاخص اچ-ایندکس شماری از مقامات علمی و آموزشی سال های اخیرکشور آمده است. این شاخص از منظری دیگر نیز قابل بررسی و توجه است، طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، روسای دانشگاه های بزرگ همچون دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، شریف و ... و همچنین وزیران علمی باید در رشته تخصصی خود دارای وجاهت علمی بالایی باشند که شاخص اچ ایندکس به خوبی می تواند بیانگر میزان وجاهت علمی ایشان باشد. متاسفانه بعضی از مدیران علمی کشور بدون داشتن حداقل شاخص قابل قبول علمی،استاد تمام و یا حتی عضو فرهنگستانهای) آکادمی ( علمی کشور شده اند ! که نشان دهنده ورود پارامتر اولویت بندی های سیاسی و حتی نفوذ این پارامتر در سیستم ارتقا اساتید و برکشیدن افراد فاقد وجاهت علمی در پست های مدیریتی علمی بالای کشور است.

در جدول زیر شاحص اچ-ایندکس 20 نفر از مقامات علمی کشور نشان داده شده است.