کلاف سردرگم تلویزیون اینترنتی در صدا و سیما

عصرایران؛ مسعود برزی - پروانه تلویزیون اینترنتی یا همان آی‌پی‌تی‌وی شاید از معدود مجوزهایی باشد که پس از گذشت بیش از ده سال از مطرح شدن آن هنوز وضعیتش در ایران بلاتکلیف است. با اینکه از ابتدای مطرح شدن موضوع IPTV کش و قوس‌های فراوانی میان وزارتخانه ارتباطات و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با سازمان صدا وسیما بر سر آن شکل گرفت، اما اواخر سال ۹۳ سازمان صدا و سیما با برگزای مزایده‌ای بالاخره عزم جدی خود را برای راه‌اندازی این سرویس نشان داد. اما دیری نپایید که با برکناری اخوان بهابادی به عنوان قائم¬مقام رئیس سازمان صدا و سیما در امور فناوری و رسانه‌های نوین و در ادامه آن، استعفای محمد سرافراز از صدا و سیما، با حضور رئیس جدید این سازمان، قراردادهای صدا و سیما با ۵ شرکت (یا کنسرسیوم) برنده در مزایده نیز به حالت تعلیق درآمده است!

گذری بر تاریخچه تلویزیون اینترنتی در ایران

تاریخچه تلویزیون اینترنتی در ایران بازمی‌گردد به سال‌های ۸۴ و ۸۵، زمانی که مرحوم وفا غفاریان ریاست شرکت مخابرات را بر عهده داشت و آن زمان این سرویس به صورت آزمایشی با خریداری تعدادی دستگاه ستاپ‌باکس انجام شد اما به علت بیماری غفاریان و سپس فوت او در بهمن‌ماه سال ۹۰ این پروژه متوقف شد و پس از آن دوباره از سال ۹۱ از سر گرفته شد. این فعالیت‌ها با همکاری صدا و سیما و شرکت مخابرات در آن زمان صورت می‌گرفت و در پی امضای قرارداد میان سروش‌سیما و مخابرات قرار بود که پروژه آی‌پی‌تی‌وی در تهران و پنج استان دیگر تست شود، اما با توجه به ارائه سرویس آی‌پی‌تی‌وی بر بستر اینترنت، در همان زمان وزارت ارتباطات ادامه فعالیت این پروژه را منوط به دریافت مجوزهای لازم از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی کرد. علیرضا صیدی مدیرعامل شرکت مخابرات استان تهران در مردادماه سال ۹۳ در خصوص آی‌پی‌تی‌وی گفته بود: «سال پیش سازمان تنظیم مقررات به ما دستور داد با هیچ سازمان و شرکتی حتی صدا و سیما در این حوزه همکاری نکنیم تا وقتی که مجوزهای لازم را از سازمان تنظیم مقررات دریافت کنند.»

در همان زمان، کمیسیون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی اصول حاکم بر پروانه ارائه خدمات توزیع محتوای صوت و ویدئو را هم مصوب کرده بود ولی آن پروانه هیچ‌گاه عملی نشد.

اختلاف صدا‌وسیما با وزارت فرهنگ و ارشاد و سردرگمی تولیدکنندگان محتوا

سازمان صدا و سیما و وزارتخانه ارتباطات و فناوری اطلاعات و از سوی دیگر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سه ضلع مثلثی هستند که به نوعی در این حوزه خود را متولی و یا حداقل سهیم می‌دانند. اما در این میان با توجه به نگاه انحصارطلبانه و دور از واقعیت صدا و سیما،‌ این سازمان هر نوع محتوای صوتی و تصویری را مصداق پخش فراگیر (که در قانون اساسی به آن اشاره شده است) می‌داند و از این رو معتقد است هم بحث آی‌پی‌تی‌وی و هم محتواهای ویدئویی و صوتی مبتنی بر OTTها هم در حوزه اختیارات اوست و این موضوع دقیقا اختلاف میان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صدا و سیما است. شاید یکی از مصادیق این اختلاف شکایت صدا و سیما از آپارات است که حتی در برهه‌ای منجر به حذف اپلیکیشن این وب¬سایت از کافه‌بازار شد.

البته آپارات تنها وبسایتی نیست که مورد شکایت صدا‌وسیما واقع شده است. شاتل‌لند هم پروژه‌ای است که ذیل فعالیت‌های شرکت شاتل راه‌اندازی شده و مدیرعامل این مجموعه دو هفته گذشته اعلام کرد: «ارایه خدماتش در حوزه تولید و انتشار محتوا به خاطر شکایت صدا وسیما با مشکلاتی همراه شده است.»

 احمد نخجوانی در توضیح شکایت صدا و سیما از شاتل در این خصوص گفت: «مشکل شاتل در زمینه تولید محتوا بی‌شباهت با مشکل آپارات نیست و این در حالی است که شاتل هیچ کار غیر قانونی انجام نداده و تمام فعالیت‌های محتوایی‌اش بر اساس پروانه¬ محتوای دیجیتال است که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی صادر شده است.

او افزود: «مقامات وزارت ارتباطات قول‌هایی در خصوص به تفاهم رسیدن با صدا و سیما داده‌اند و در این زمینه مذاکراتی نیز انجام شده است اما تاکنون که این گفت‌وگوها نتیجه‌ای نداشته است. ما منطبق با پروانه و قانون پیش رفته‌ایم و اگر قرار است سوء تفاهم‌ها برطرف شود، باید این ماجرا میان وزارت فرهنگ و ارشاد و صدا و سیما حل شود.»

سال گذشته هم‌زمان با صدور پروانه‌‌های اف‌سی‌پی و Servco، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی به نمایندگی از وزارت ارتباطات و طی تفاهمی با وزارت فرهنگ و ارشاد اجازه تولید محتوای صوتی‌-تصویری را نیز برای دریافت‌کنندگان این پروانه‌ها صادر کرد. 

از سوی دیگر هم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم محتواهای قابل انتشار در فضای وب را در حوزه اختیارات و نظارت خود می‌بیند، مجوزهای مربوط به حوزه VOD (ویدئو درخواستی) را این وزراتخانه صادر می‌کند.

تغییر سیاست‌های صدا و سیما با تغییر مدیرانش

با گذشت سالیان سال از مطرح شدن موضوع IPTV و عدم تفاهم این سه دستگاه در قالب یک پروتکل واحد، صدا و سیما نهایتا در اواخر سال ۹۳ اقدام به برگزاری مزایده‌ کرد و از شرکت‌های علاقه‌مند به فعالیت در این حوزه دعوت به عمل آورد. بهمن‌ماه سال ۹۳ مزایده صدا و سیما با حضور ۱۳ شرکت برگزار شد. در همان ابتدا ۲ شرکت انصراف دادند که البته بعدا در قالب کنسرسیومی دیگر در این مزایده شرکت کردند و پس از بررسی‌های سازمان صدا و سیما شش شرکت (یا کنسرسیوم) حذف شدند و در نهایت پنج مجموعه باقی ماندند.

کنسرسیوم‌ متشکل از برهان مبین،‌ مادیران و هماتلکام درکنار کنسرسیوم باران‌تلکام به همراه فناپ، آریاهمراه و سامسونگ، کنسرسیوم توسعه سامانه بهنگام غدیر یا همان آی‌سیما، کنسرسیوم تراشه سبز (شامل پارس‌آنلاین، ‌شاتل، های‌وب و شبکه آفتاب) و ایرانسل پنج برنده این مزایده بودند.

اظهارات رسمی و بعضا غیر‌رسمی هر پنج برنده این مزایده، سنگین بودن کفه ترازوی قرارداد به سمت صدا و سیما را تایید می‌کند که از جمله می‌توان به پرداخت ضمانتی معادل پنج میلیارد تومان و هم‌چنین تعهد آن‌ها برای دستیابی به رقمی معادل ۲ هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان ظرف ۶ سال به عنوان درآمد اشاره کرد. هم‌چنین در بندی از قرارداد، تولید محتوای اختصاصی تولیدی توسط اپراتورهای برنده و حتی محتواهای دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد را منوط به ممیزی سازمان دانسته که این موضوع کار این شرکت‌ها را در عمل بسیار دشوار می‌سازد.

‌ با این حال به نظر می‌رسد علی‌رغم محدودیت‌های فراوانی که صدا و سیما بر طرف‌های قرارداد تحمیل کرده بود، مجموعه‌های نام‌برده حاضر به همکاری با این سازمان هستند و اولین سرویس آی‌پی‌تی‌وی در قالب این قرارداد با نام آیو بهمن‌ماه سال ۹۴ فعالیتش را آغاز کرد. آیو که یکی از زیرمجموعه‌های هلدینگ فناپ به شمار می‌آید به نظر می‌رسد توانست سریع‌تر از چهار مجموعه دیگر بستر فنی خود را مهیا کند و از این بابت از رقبای خود پیشی گرفت.

تبعیض صدا‌وسیما در اعمال سیاست‌هایش

نکته جالبی که در خصوص تلویزیون اینترنتی می‌توان به آن اشاره کرد فعالیت چند ساله تلوبیون است؛ وب-سایتی که گفته می‌شود به یکی از مدیران رده بالای صدا و سیما منتسب است و با اینکه در فهرست شرکت‌های برنده مزایده نیست اما در عمل چند سالی است که محتواهای صدا و سیما را به صورت زنده و آرشیوی منتشر می‌کند.

شهاب جوانمردی مدیرعامل فناپ در این خصوص می‌گوید: «من معتقدم باید یک خط‌کش بگذاریم و همه به قوانین پایبند باشیم و تکلیف خود را بدانیم. ما بقا و حیات‌مان را در نبود بقیه نمی‌بینیم ولی می‌گوییم قوانین شفاف باشد.»

اما این آخر ماجرای پر پیج و خم تلویزیون اینترنتی نیست و با استعفای غیرمنتظره اخوان بهابادی به عنوان قائم¬مقام رئیس سازمان صدا و سیما در امور فناوری و رسانه‌های نوین در دی‌ماه سال گذشته، مسئولیت نوظهور او نیز از ساختار سازمان حذف شد. در ادامه با استعفای محمد سرافراز از ریاست صدا و سیما و حضور رئیس جدید این سازمان، قراردادهای صدا و سیما با ۵ شرکت (یا کنسرسیوم) برنده در مزایده نیز به حالت تعلیق درآمد.

حدود یک ماه پیش مدیرعامل هلدینگ فناپ از لغو تمامی مجوزهای صادره برای اپراتورهای تلویزیون اینترنتی توسط سازمان صدا و سیما خبر داد و اظهار داشت: «این سازمان مجوزهای صادره را کان لم یکن اعلام کرده است.»

شهاب جوانمردی با بیان اینکه پس از حضور رئیس جدید سازمان صدا و سیما سیاست سازمان درباره نحوه کار در سرویس IPTV تغییر کرده است گفت: «در این میان مشکل اساسی معطل ماندن سرمایه¬گذاری بخش خصوصی برای سیاست¬گذاری و تغییر سیاست‌ها است که با توجه به سرمایه‌بر بودن بازار تلویزیون اینترنتی، جذابیت سرمایه‌گذاری را برای سرمایه‌گذاران کاهش می‌دهد و آن‌ها را برای ورود به عرصه‌های جدید این بازار نگران می‌کند.»

در حال حاضر به نظر می‌رسد میان مجموعه‌هایی که می‌خواهند خدمات آی‌پی‌تی‌وی ارائه دهند و صدا و سیما فاصله دیدگاه جدی وجود دارد. از یک سو صدا و سیما با توجه به مساله جدی ریزش مخاطب و همچنین وضعیت بد اقتصادی‌اش نیاز به بازآفرینی را در خود احساس کرده است ولی از سوی دیگر با توجه به سابقه رئیس کنونی صدا و سیما به عنوان متولی پروژه تلویزیون اینترنتی در صدا و سیما، رفتارهایی از جنس انحصارگری و عدم واگذاری این حوزه به خارج از سازمان دیده می‌شود. برخی از کارشناسان معتقد هستند در بهترین حالت بین یک تا یک سال و نیم طول می‌کشد تا قرارداد نهایی صدا و سیما با متقاضیان برنده در مزایده به امضا برسد.