بیماری روده تحریک پذیر چیست؟

بیماری روده تحریک پذیر، بسیار شایع است و حدود 10 تا 20 درصد از افراد جامعه به آن مبتلا هستند. پس از سرما خوردگی، این بیماری، شابع ترین عامل مصرف دارو است. این بیماران بیش از 50 درصد از مراجعه کنندگان به پزشکان متخصص داخلی، گوارش را تشکیل می دهند. گرچه این بیماری شابع است ولی تقریبا یک چهارم بیماران درباره بیماری خود با پزشکان صحبت نمی کنند؛ زیرا باور ندارند که بیماری روده تحریک پذیر یک وضعیت فیزیکی واقعی است و قابل درمان می باشد. تقریبا یک سوم بیماران باور دارند که علایم بیماری آنها با رژیم غذایی مرتبط است به علاوه بسیاری از مردم به خصوص خانم های میانسال و مسن فکر می کنند که یبوست، وضعیت نسبتا طبیعی تری است.

حتی کسانی که از علایم بیماری همراه با یبوست، مثل درد شکم، نفخ یا یبوست مزمن آگاه هستند، اغلب علایم خود را به علل دیگری مثل آنفلوانزا یا بیماری کیسه صفرا نسبت می دهند پزشکان اعتقاد دارند که بیماران با علائم تکرار شونده یبوست باید به پزشک مراجعه کنند تا او، وجود بیماری های دیگر را رد کرده و به تشخیص صحیح تر برسد.
 
اگر چه الگوی روده ای بیماران، بسیار متفاوت است و از اجابت مزاج روزانه تا دو بار در هفته متغیر می باشد، یبوست مزمن همراه با نفخ و درد، همیشه باید جدی گرفته شود روده تحریک پذیر درمان نشده، بیمار را به سرطان روده بزرگ یا سایر بیماری های تهدید کننده حیات مستعد نمی کند؛ اما تاثیر به سزایی روی کیفیت زندگی دارد بسیاری از بیماران سفرهای خود را به تعویق می اندازند یا در فعالیت های اجتماعی شرکت نمی کنند، زیرا از ایجاد یک حمله درد یا اسهال می ترسند.
 
شیوع بیماری در خانم ها بیشتر است این بیماری ارتباطات افراد را نیز تحت تاثیر قرار می دهد این بیماری، در نتیجه اختلال در حرکت روده ها و به دلایل نا معلوم ایجاد می شود بیماری در خانم ها چهار برابر، شایع تر از آقایان است و غالبا در سنین جوانی و میانسالی شروع می شود مطالعات انجام شده در ایران نشان می دهد که بیماری روده تحریک پذیر، در خانم ها نسبت به آقایان دو برابر بیشتر دیده می شود و  متوسط سنی درگیری این بیماری چهل سالگی است.

علایم این بیماری در هر دو جنس، به طور معمول در سال های اولیه جوانی بروز می نماید و اغلب یک بیماری مادام العمر است این بیماری بیشتر در بالغین جوان، در سنین زیر 45 تشخیص داده شده و با افزایش سن، از شیوع آن کاسته می شود مطالعات علائم بیماری به صورت خفیف حاکی از آن است که افراد مسن نیز به این بیماری مبتلا می شوند.

این بیماری در بیشتر موارد به صورت خفیف، همراه با درد شکم نفخ شکم، یبوست، اسهال و یا اسهال و یبوست متناوب به صورت دوره ای تظاهر می کند و بیماران می توانند آن را تحمل کنند اما در برخی شرایط، حالت آزار دهنده به خود می گیرد مثلا شخص بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب و خوردن صبحانه، آماده رفتن به محل کار خود می شود ولی به دلیل اسهال همراه با زور پیچ ممکن است تا مدتی نتواند از خانه خارج شود و مشکل زیادی برای او ایجاد گردد البته این موضوع برای چند هفته ادامه یافته و سپس علائم فروکش خواهند کرد.

بیماری روده تحریک پذیر، تهدید کننده زندگی نبوده و تاثیری بر طول عمر بیماران ندارد و هیچ ارتباطی نیز با بیماری های خطر ناک مثل سرطان روده و... ندارد.

اسامی دیگر این بیماری عبارتند از:

کولیت عصبی، کولیت اسپاسمی، سوء هضم عصبی، کولیت موکوسی و...

عملکرد اعصاب مرکزی در فعالیت روده ها:

اخیرا در توضیح علت این بیماری، عملکرد سیستم اعصاب مرکزی در تنظیم فعالیت روده ها و احتمال تاثیر استرس در عملکرد روده ها (نظریه اختلال در محور مغزی روده ای) و یا به عبارتی تاثیرات متقابل این دو سیستم (سیستم روده ای و سیستم اعصاب مرکزی) مطرح شده است که بر طبق این نظریه افزایش حساسیت احشایی و اختلال حرکتی در روده ها و تاثیر پیام های سیستم اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک، منجر به علایم بیماری در شخص شده و می تواند تابلوی بیماری را مشخص کند در این میان به سورتونین که یک انتقال دهنده پیام های عصبی در سیستم های عصبی می باشد، توجه بیشتر شده است.

آیا ابتلا به بیماری روده تحریک پذیر ارثی است؟

خیر، تاکنون دلیل برای اثبات ارثی بدون این بیماری، به دست نیامده است. ولی با توجه به وجود شرایط اجتماعی، تغذیه ای، روانی و روحی نسبتا مشابه در افراد خانواده، امکان ابتلای بیش از یک عضو خانواده به این بیماری، وجود دارد.

علل بیماری روده تحریک پذیر:

علل واقعی و اصلی این بیماری شناخته شده نیست. بسیاری از محققین و پزشکان در طی سال ها بررسی و تحقیق، هنوز نتوانسته اند علت مشخصی برای این بیماری پیدا کنند ولی آنچه مشخص شده وجود بی نظمی در سیستم حرکتی روده هاست. در جدار روده ها، عضلات صاف قرار داشته و انقباض هماهنگ آن ها سبب ایجاد فشار مناسب جهت حرکت مواد غذایی و مدفوع به طرف جلو می شوند.

در واقع وجود هماهنگی بین عضلات صاف، اعصاب روده ای و هورمون های گوارشی جهت ایجاد نظم در انقباضات روده مهم است. برخی انقباضات، سبب مخلوط شدن مواد غذایی درون روده شده و امکان جذب بهتر مواد غذایی را فراهم می آوردند و در واقع انقباضات مخلوط کننده هستند که باعث جلوگیری از حرکت مدفوع به سمت جلو نیز می شوند از بین رفتن این نوع انقباضات منجر به اسهال در بیمار شده و تشدید این انقباضات به یبوست منتهی می شود.

اما انقباضات جلو برنده سبب حرکت مدفوع به طرف مقعد می گردند. کاهش این انقباضات به یبوست و افزایش آن ها به اسهال منتهی می شود. با اینکه هنوز علت دقیق آن بیماری را نمی شناسیم، ولی عوامل تشدید کننده بیماری شناخته شده است عضلات صاف جدار روده ها تحت تاثیر عوامل روحی، فشارهای کاری و خانوادگی و مصرف برخی غذاها، دچار گرفتگی (اسپاسم) می شوند. انقباضات نابجا و بیش از حد عضلات صاف روده ها، سبب تاخیر یا تسریع حرکت مواد غذایی موجود در روده ها شده و علایم بیماری به صورت یبوست، اسهال، شکم درد، نفخ شکم، تهوع، بی اشتها یی و ظاهر می گردند. البته بعضی وقت ها بدون محرک مشخص، این بی نظمی و علائم ناشی از آن دیده می شوند.

عوامل تشدید کننده علایم بیماری:

فشارهای روحی و روانی (خصوصا مشکلات خانوادگی و عاطفی)، اضطراب و نگرانی (شرکت در امتحانات مشکل، بیماری اقوام نزدیک و...)، فشار کاری فراوان، برخی مواد غذایی مانند سوسیس، کالباس، غذاهای نفاخ، قهوه، برخی سبزی ها و میوه ها، ادویه جات، ترشی جات، خورش قورمه سبزی، سوپ، آش، شکلات و... الکل، استعمال دخانیات، تغییرات آب و هوا، تغییرات در محل سکونت و کار، عوامل هورمونی (مثل دوران قاعدگی)، همه این موارد، سبب تشدید علایم در همه بیماران نمی شوند و حتی تاثیر آن ها در یک بیمار نیز، در زمان های مختلف، متفاوت  است در مورد نوع رژیم  غذایی، هر فرد باید بداند که چه غذاهایی سبب تشدید علایم بیماری او می شوند.

در قدیم، علت زخم معده و اثنی عشر را افزایش ترشح اسید معده می دانستند ولی امروزه علت عمده این بیماری را نوعی میکروب بنام هلیکوباکترپیلوری می دانند که نحوه درمان بیماری را تغییر داده است.

آیا در مورد بیماری روده تحریک پذیر نیز امکان فعالیت یک میکروب وجود دارد؟

در مورد کشف میکروب هلیکوباکترپیلوری و اثبات نقش آن در زخم معده و اثنی عشر، تا به حال مطالعات زیادی در دنیا صورت گرفته است این موضوع سبب شد تا در درمان زخم معده و اثنی عشر، مصرف آنتی بیوتیک های خاصی معمول شود.

در مورد بیماری روده تحریک پذیر نیز، مطالعات متعددی صورت گرفته، ولی تا به حال نتوانسته اند نقش میکروب خاصی را به اثبات برسانند ولی با توجه به بروز درصد قابل توجهی از موارد بیماری روده تحریک پذیر، به دنبال عفونت های باکتریال دستگاه گوارش و یا بیماری های التهابی روده نقش التهاب در پیدایش علایم روده تحریک پذیر، مورد توجه قرار گرفته است به طوری که در حال حاضر، احتمال دخالت درجات خفیفی از التهاب در ایجاد این بیماری، مطرح شده ولی هنوز اثبات نگردیده است.

غذای حجیم در این بیماران، منجر به افزایش حرکات روده بزرگ شده و ممکن است شکم درد ایجاد شود. خود بیماران نیز متوجه می شوند که غذای پرحجم را تحمل نمی کنند. به نظر می رسد که ترشح هورمون کله سیستو کینین از جدار روده کوچک، پس از ورود برخی مواد غذایی به روده کوچک، در بروز اختلال حرکتی و علایم روده تحریک پذیر دخالت داشته باشد.

روده این بیماران، به عوامل و محرک های محیطی (خارجی)، بیش از حد پاسخ می دهد (حساس است) و در واقع آستانه درک روده ها نسبت به درد، وجود گاز در روده ها و... کاهش یافته، به طوری که ممکن است مقدار گاز روده ها افزایش نیافته باشد، ولی فرد احساس نفخ شکم نماید. در عدم تحمل به شیر  (لاکتوز) نیز، علایم مشابه بیماری روده تحریک پذیر، دیده می شوند.

مصرف شیر، خامه، سرشیر و... منجر به شکم درد و نفخ شکم می شود. به دلیل شیوع بالای هر دوی بیماری، امکان ابتلای هم زمان به هر دو، وجود دارد. مصرف مواد حاوی گندم یا ذرت نیز، می تواند به تشدید علایم بیماری منجر شود. وجود علایم غیر گوارشی در بیماران مبتلا به روده تحریک پذیر، شایع است و این نشان دهنده نوعی اختلال منتشر در سیستم عصبی عضلانی، عضلات صاف موجود در روده ها، مثانه و سیستم تناسلی و... می باشد.

چرا انتخاب نام کولیت عصبی برای بیماری روده تحریک پذیر مناسب نیست؟

کولیت یعنی التهاب کولون و کولون یعنی روده بزرگ، اولا در این بیماری هیچ گونه شاهدی دال بر وجود التهاب و یا زخم در روده ها و به خصوص در روده بزرگ وجود ندارد که عدم وجود التهاب با آزمایش های خونی و مدفوع اثبات می شود از کلمه کولیت، بیشتر در بیماری کولیت زخمی (بیمای التهابی روده) استفاده می شود و هیچ ارتباطی بین بیماری روده تحریک پذیر و کولیت زخمی وجود ندارد.

از طرفی دیگر در جریان بیماری روده تحریک پذیر، فقط روده بزرگ درگیر نمی شود و سرتاسر دستگاه گوارش، از دهان تا مقعد، در جریان این بیماری درگیر هستند و حتی سایر علایم مثل سردرد، درد سینه، قاعدگی دردناک و تکرار ادرار نیز جزء علایم و نشانه های بیماری روده تحریک پذیرند.

از طرف دیگر استفاده از کلمه عصبی نابجا است چون در بسیاری موارد، بدون دخالت ناراحتی های روحی و عصبی و به دلایل عوامل محرک دیگر مثل برخی غذاها و تغییرات آب وهوا، شخص دچار تشدید علایم بیماری می شود.

علایم و نشانه های بیماری:

این بیماری، در اغلب موارد در سنین جوانی و میانسالی شروع شده و زنان، بیشتر از مردان مبتلا می گردند علایم بیماری، به طور متناوب در طول حیات تکرار می شوند و در اغلب موارد، حتی بدون مصرف دارو، ممکن است علایم بیماری بر طرف شده و بعد از دوره ای آرامش، مجددا ظاهر شوند.

علایم و نشانه های بیماری، از فردی به فرد دیگر، متفاوت است بیماران غالبا دچار درد پیچشی شکم همراه با یبوست و گاهی اسهال، همراه با دفع بلغم هستند از علایم دیگر می توان آروغ زدن فراوان، احساس ترش کردن و سوزش سر دل، تلخی دهان و نفخ شکم را نام برد.

از نظر شیوه اجابت مزاج، بیماران به سه دسته تقسیم می شوند: گروه اول: بیمارانی هستند که مشکل آن ها یبوست است (اجابت مزاج مشکل یا به فواصل طولانی و...) گروه دوم: بیمارانی هستند که مشکل اصلی آن ها اسهال است. (دفع مکرر، مدفوع شل) گروه سوم: که دچار اسهال و یبوست متناوب هستند.

بیماران مبتلا به بیماری روده تحریک پذیر بیشتر از افراد دیگر، در دوران کودکی دچار صدمات روانی و اجتماعی شده اند.

فقط حوادث و اخبار ناگوار، سبب تشدید بیماری نمی شوند؛ بلکه اخبار خوش، مانند برنده شدن در قرعه کشی، قبولی در امتحانات، آمدن خواستگار... و موفقیت های بزرگ نیز ممکن است سبب تشدید علایم بیماری شوند. هیچ بیماری دیگری به اندازه بیماری روده تحریک پذیر، تحت تاثیر محیط (استرس و رژیم غذایی و...) قرار نمی گیرد.
 
بیماران مبتلا به بیماری روده تحریک پذیر بیشتر از افراد دیگر، در دوران کودکی دچار صدمات روانی و اجتماعی شده اند. تا به حال هیچ نقشی برای عوامل عفونی، التهابی و سرطانی در بیماری روده تحریک پذیر شناخته نشده است، ولی این امید وجود دارد که با تحقیقات بیشتر در آینده، علت اصلی بیماری شناخته شود. خانم ها در دروان قاعدگی دچار تشدید علایم بیماری روده تحریک پذیر می شوند و این موضوع نقش عوامل هورمونی را در تشدید بیماری ثابت می کند.

منبع: ماهنامه دنیای سلامت