مزد بی خوابی ظریف

عصر ایران - کودتای نافرجام اخیر در ترکیه همان گونه که فضای سیاست داخلی این کشور را به صورتی محسوس تغییر داده و زبان منتقدان و مخالفان حکومت اردوغان را تا حدودی از انتقادات تندو تیز علیه حزب حاکم ترکیه و شخص اردوغان کوتاه کرده است، در فضای سیاست خارجی آنکارا نیز تغییراتی ملموس به وجود آورده است.

در یک ماه گذشته پس از کودتا، رهبران احزاب مخالف حکومت ترکیه (به جز حزب کردی دموکراتیک خلق ها که به نظر می رسد دولت ترکیه حاضر نیست این حزب را در جمع احزاب اپوزیسیون به رسمیت بشناسد ) بنا به ملاحظه شرایط ویژه در کشور پس از سال ها، جنگ و نزاع را با حزب حاکم ترکیه به طور موقت کنار گذاشته اند.

"کمال قلیچداراوغلو" رهبر حزب اصلی اپوزیسیون ترکیه (حزب جمهوریخواه خلق) که زمانی گفته بود حاضر نیست با اردوغان زیر یک سقف باشد و به هر مراسمی که او باشد و یا به دعوت اردوغان برگزار شده باشد، نخواهد رفت در تظاهرات بزرگ یکشنبه هفته گذشته در میدان "ینی کاپی " استانبول با اردوغان بر سر یک میز نشست و چند دقیقه ای را با او درباره مسایل کشور به گفت و گو پرداخت.

به نظر می رسد حزب حاکم ترکیه و شخص اردوغان دستکم تا اطلاع ثانوی موفق شده است " غر غر های" احزاب اپوزیسیون ترکیه را تعدیل کرده و آنها را به حمایت از دولت قانونی ترکیه فرابخواند و این شرایط از مواهب کودتای نافرجام ترکیه در عرصه سیاست داخلی ترکیه بوده است.

این فضا بدون تردید قدرت مانور اردوغان و حزب حاکم ترکیه را در فضای سیاست داخلی این کشور افزایش خواهد داد و باید منتظر نشست و سرانجام این ماه عسل بین احزاب مخالف و حزب حاکم ترکیه را دید ؛ اینکه آیا این احزاب تا چه میزان با حزب حاکم ترکیه و اردوغان در راه تغییر سیستم سیاسی ترکیه از پارلمانی به ریاستی موافقت و همراهی خواهند کرد!

اما وجهه دیگر تغییرات احتمالی منتج از کودتای نافرجام در فضای سیاست خارجی ترکیه است. در یک ماه گذشته روابط آنکارا  با پایتخت های اروپایی و اتحادیه اروپا از سویی و با دولت واشنگتن از سوی دیگر متشنج شده است.

محافل سیاسی ترکیه و رسانه های این کشور در یک ماه گذشته درباره احتمال دخالت آمریکا و یا سازمان سیا در کودتای نافرجام این کشور مطالب زیادی نقل کرده اند. درخواست دولت ترکیه برای استرداد "فتح الله گولن" روحانی متنفذ ترکیه ای ساکن آمریکا تا کنون از سوی واشنگتن اجابت نشده است و همین مساله حملات لفظی دولت ترکیه به واشنگتن را افزایش داده است.

 از سوی دیگر انتقادات صریح مقامات اروپایی و مقامات اتحادیه اروپا از نحوه رفتار دولت ترکیه با متهمان به کودتا و دستگیری های گسترده پس از کودتا و نیز مطرح شدن زمزمه بازگشت مجازات اعدام به قوانین جزایی ترکیه ، روابط ترکیه با کشورهای اروپایی را متشنج کرده است.

در دیگر سو، نحوه رفتار برخی دولت های عربی منطقه با مساله کودتا در ترکیه نیز برای مقامات و دولتمردان آنکارا قابل تامل بوده است به نحوی که به نظر می رسد آنها را به تفکر درباره این مساله واداشته که بار دیگر نگاهی به سیاست هایشان و سیاهه دوستان و دشمنان خود بیندازند و لیست دوستان و دشمنان شان را یک بار دیگر و بر اساس نحوه رفتار دولت های منطقه در قبال کودتا در ترکیه تنظیم کنند.

دولت ترکیه در دو - سه سال گذشته تلاش کرده بود روابط بسیار نزیکی با دولت عربستان سعودی برقرار سازد؛ در بسیاری از حوزه ها موضع دولت ترکیه در قبال تحولات منطقه خاورمیانه در همسویی با موضع ریاض تعریف شده بود و دو کشور به ویژه در زمینه بحران سوریه در یک سمت و سو قرار گرفته و به نوعی در جبهه مقابل جمهوری اسلامی ایران و روسیه قرار داشتند.

اما نحوه رفتار دولت ریاض در قبال مساله کودتا در ترکیه و عدم محکومیت صریح و سریع کودتا از سوی دولت ریاض در کشوری که تلاش داشت نزدیک ترین ائتلاف و همکاری را با موضع ریاض در منطقه نشان دهد، مقامات آنکارا را از پیگیری سیاست نزدیکی به ریاض در تردیدهای جدی قرار داده است.

رفع تنش در روابط ترکیه و روسیه پس از هشت ماه از حادثه سرنگون کردن هواپیمای سوخوی روسی از سوی ترکیه  تغییر دیگری بوده است که با کودتای نافرجام اخیر در ترکیه تسهیل شد و دولتمردان دو کشور هفته گذشته پس از ماه ها از گذشت سردی در روابط دوجانبه در سن پترز بورگ دیدار کردند.

از سوی دیگر به نظر می رسد عملکرد وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی در جریان کودتای نافرجام ترکیه و بیخوابی ظریف در شب کودتا و تماس های مکرر او با مولود چاووش اوغلو همتای ترکیه ای خود در همان شب، به دل دولتمردان آنکارا خوش نشسته است و آنها را ترغیب کرده که در توسعه بیش از روابط خود با ایران جدی تر و مصمم تر عمل کنند.

با وجودی که روابط دوجانبه ایران و ترکیه به عنوان دو کشور بزرگ و در عین حال دو رقیب منطقه ای در دهه های گذشته هیچ گاه متشنج نبوده است و ایران و ترکیه در روابط دوجانبه خود همواره بر مدار عملگرایی و حسن همجواری حرکت کرده اند، اما پرواضح است که سایه سنگین بحران سوریه در 4 سال گذشته روابط دوهمسایه بزرگ منطقه ای را در دست اندازهایی قرار داده است.

سفر ظریف به ترکیه و استقبال گرم مقامات دولت ترکیه و تعبیراتی که همتای ترکیه ای ظریف در نشست خبری مشترک با او درباره ظریف و روابط با ایران به کار برد ، نشان می دهد که از "صدقه سری" کودتای نافرجام ترکیه، فضای روابط تهران و آنکارا نیز به گرمی سوق داده شده است و این مساله می تواند امیدها به کاهش تنش های منطقه ای و همکاری بیشتر دو کشور برای مدیریت بحران های منطقه ای را بیشتر کند.

نتیجه مشخص کودتای نافرجام یک ماه پیش در ترکیه در فضای سیاست خارجی آنکارا ، تجدید نظر در برخی سیاست های گذشته و پیگیری مصمم تر در برخی دیگر از سیاست های آنکاراست.

 کودتای نافرجام اخیر در ترکیه و عملکرد و رفتار دولت ها در شب کودتا و در یک ماه گذشته برای سیاست خارجی دولت آنکارا ، در حکم یک قطب نما است که مختصات سیاست های خارجی جدید این کشور را بازتعریف می کند و از شواهد و قرائن چنین برمی آید که دولت ترکیه در فضای پس از کودتا تمایل دارد روابط خود با ایران و روسیه را به دلیل عملکرد مثبت این دو کشور در قبال کودتای نافرجام، تقویت کند.

به نظر می رسد حزب حاکم ترکیه و شخص اردوغان ترجیح می دهد فاصله خود را با متحدان سابق و سنتی ترکیه که مدام و به بهانه های مختلف - از جمله حقوق بشر -  از این کشور ایراد می گیرند و می خواهند نقش یک راهنمای بزرگ تر را برای آنکارا بازی کنند، حفظ کرده و همزمان به رقبا و حتی دشمنانی که در قالب دیدی عملگرایانه نسبت به جایگاه بین المللی ترکیه و بدون در نظر داشتن مسایل داخلی این کشور حاضرند با ترکیه همکاری کنند، نزدیک تر شود.

 با وجودی که دولت آنکارا یکی از مهم ترین اعضای ناتو است اما افزایش تنش با متحدان غربی در پی کودتای نافرجام اخیر در این کشور و نیز کم سویی و یا شاید محو شدن چشم انداز عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا بدون تردید تمایل ترکیه را برای پیوستن به ائتلاف های قدرت های شرقی (همچون پیمان شانگهای و یا نزدیک شدن به کشورهایی چون روسیه، چین و هند و البته ایران) افزایش خواهد داد.