پتروشیمی‌ها 5 هزار تن پلی‌استایرن را در فصلی که خواهان ندارد، دو روز پیاپی در بورس کالا عرضه می‌کنند و با این کار مجوز عرضه 100 هزار تن محصول خارج از بورس را می‌گیرند و آن را دقیقاً در آستانه محرم و صفر که بازار اصلی این ماده برای ساخت ظروف یک بار مصرف است، با قیمت بسیار بالاتر عرضه می‌کنند.

در میزگردی که با عنوان «عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا‌» با حضور مدیران بورس کالا و اتحادیه پایین‌ دستی پتروشیمی برگزار شد، بخشنامه معاون وزیر درباره عرضه مواد پتروشیمی براساس نرخ ارز آزاد، مورد سوال قرار گرفت.

نصرالله رضازاده، رئیس هیات مدیره اتحادیه صنایع پایین‌ دستی پتروشیمی، در این نشست گفت: مجتمع‌های بالادستی پتروشیمی از گاز 8 سنتی استفاده می کنند و امکان تامین 95 درصد مواد اولیه آنها بر اساس ارز مبادله‌ای است اما متاسفانه با بخشنامه معاون وزیر صنعت اجازه یافته اند تا محصولات و مواد پتروشیمی تولیدی خود را با ارز‌ آزاد در بازار داخلی به فروش برسانند.

وی افزود: این اقدام باعث شده تاکنون 13 هزار میلیارد تومان بابت تفاوت پایه قیمت اولیه از محل نرخ ارز آزاد به واحدهای پایین‌دستی پتروشیمی صدمه و خسارت وارد شود.

رضازاده با انتقاد از برداشته شدن سقف قیمت در برخی از عرضه‌های پتروشیمی در بورس کالا گفت: هم اکنون در برخی معاملات محصولات PVC در بورس کالا به دلیل برداشته شدن سقف قیمت با افزایش قیمت‌ها حتی تا 50 درصد هم مواجه هستیم.

وی با ذکر مثالی گفت: در زمستان در حالی به مواد Pet برای ساخت بطری نیازی نیست که به یکباره می‌بینیم پتروشیمی تندگویان به اقدام به عرضه 50 هزار تنی این محصول در بورس کالا می‌کند، سپس مسؤولان انجمن کارفرمایی صنایع پتروشیمی با هیاهوی خبری عنوان می‌کنند که با وجود افزایش ظرفیت اما تقاضایی برای کالا وجود ندارد. در حالی که مصرف Pet در زمستان نسبت به تابستان به هیچ وجه قابل مقایسه نیست.

رضازاده ادامه داد: طبق مقررات بورس کالا چنانچه 2 بار محصولات پتروشیمی دو بار در تعادل عرضه و فروش نرود، باید در بازار آزاد به فروش رود.

بر این اساس به طور خودکار عرضه غیرمنطبق کالا از سوی مجتمع‌های بالادستی پتروشیمی در فصل‌های سال باعث می‌شود، تا عملا مجوز عرضه محصول در تابستان از طریق بازار آزاد فراهم شود. این در حالی است که عنوان می‌شود مواد کافی در انبارها وجود ندارد، در حالی که 40 هزار تن محصول در انبارها دپو شده است.

وی با یادآوری جهش تولید در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی از سال 1388 به بعد و از زمان عرضه مواد اولیه در بورس کالا عنوان کرد: این شرایط در حالی نویدبخش رونق محصولات پلیمری کشور بود که به یکباره با بخشنامه معاون صنعت، معدن تجارت در تاریخ 12 تیر ماه 93 مبنی بر فروش محصولات بالادستی پتروشیمی براساس نرخ ارز به یکباره تولید در بخش پایین‌دستی با کاهش 7 درصدی مواجه شد. در سال 94 نیز تولید با کاهش 22 درصدی روبه‌رو شدیم و اگر همین روند ادامه یابد، حجم تولید در بخش صنایع پایین‌دستی پتروشیمی از جمله پلیمری‌ها به یک میلیون و 700 هزار تن در کشور خواهد رسید.

رئیس هیات مدیره اتحادیه صنایع پایین‌ دستی پتروشیمی افزود: اگرچه فرایند شفاف برای کشف قیمت در بورس کالا وجود دارد، اما عدم انطباق عرضه در برابر تقاضا و سپس کنار گذاشتن سقف قیمت‌ها باعث شده تا گاهی افزایش کاذب قیمت‌ها را داشته باشیم.

وی اعلام کرد: شرکت‌های پایین‌دستی پتروشیمی با قراردادهای بلندمدت خارج از بورس کالا موافق نیستند و بر این اساس از قراردادهای سلف همواره استقبال می‌کنند.

رضازاده تأکید کرد: به ازای هر یک میلیون تن پلیمری که ذوب شده و در صنعت استفاده می‌شود 200 هزار شغل مستقیم و پایدار ایجاد می‌شود واین صحیح نیست که این سرمایه ملی کشور را بلااستفاده کنیم و با این نوع بخشنامه‌ها، صنعت را متلاشی کنیم.

در ادامه این جلسه مسعود میرزایی برزی، مدیرعامل اتحادیه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی اظهار داشت: آقای مهدوی ابهری، دبیر انجمن کارفرمایی صنعت پتروشیمی تصور می‌کند که ما از صنعت آهن و مس‌فروشی به صنعت پلاستیک آمده‌ایم و می‌گوید تشکل‌های پایین‌دستی 26 مورد هستند و تنها اتحادیه صنایع پایین‌دستی که با مصوبات غیرقانونی وزارت صنعت مخالف است، در حالی که 90 درصد تشکل‌های پایین‌دستی، خود زیرمجموعه اتحادیه صنایع پایین‌دستی محسوب می‌شوند و علاوه بر آن، 40 تعاونی نیز زیرمجموعه این اتحادیه است.

وی اضافه کرد:‌ از طرفی دیگر، آقای مهدوی می‌گوید با تبدیل ارز مبادله‌ای به ارز آزاد در فروش محصولات پتروشیمی در بورس کالا، بازار متعادل شده و دلال کنار رفته است، اما ما به ایشان می‌گوییم این شمایید که 13 هزار میلیارد تومان ظرف 20 ماه به دست آورده‌اید.

میرزایی تصریح کرد: سؤال اینجاست که چرا این 13 هزار میلیارد تومان را به پتروشیمی‌ها دادند، در حالی که حتی می‌شد با ایجاد یک صندوق و انتقال این منابع به آن، به کل صنعت کشور کمک کرد.

وی تأکید کرد: چاره کار با توجه به مستندات و سوابق، احیای کارگروه تنظیم بازار است، چنان که کارگروه تنظیم بازار 2 بار در هفته جلسه تشکیل می‌داد و بدون مجوز آن حتی صادرات هم انجام نمی‌شد و حتی ضایعات هم رصد می‌شد و آقایان باید پاسخ دهند که چرا کارگروه‌ را ملغی کرده‌اند، تا چنین آشوبی در بازار ایجاد شود.

حسین درّ، معاون اجرایی اتحادیه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی نیز در ادامه این نشست، گفت: درباره تضمین تقاضا زیاد صحبت شده است، اما درباره تضمین عرضه حرفی زده نمی‌شود و باید بگویم چه کسی است که نداند پیک مصرف PVC در تابستان است و در حال حاضر با شروع تابستان از چهار مجتمع تولیدکننده این محصول یعنی آبادان، غدیر، اروند و بندر امام(ره) دو مجتمع در اورهال هستند و یکی از آنها هم می‌گوید کلاً شات‌داون کرده است.

وی ادامه داد: قیمت جهانی PVC گرید S65 که یک گرید پرکاربرد محسوب می‌شود، 790 دلار است و قیمت همین محصول با دلار آزاد در داخل کشور یک‌هزار و 160 دلار به فروش می‌رسد؛ یعنی 47 درصد بالاتر از قیمت جهانی.

درّ تصریح کرد: می‌گویند در کشور رکود است، اما وقتی مواد اولیه 50 درصد گرانتر از قیمت جهانی به دست تولیدکننده برسد، کدام تولیدکننده‌ای خواهد توانست در این بازار رقابت کند؟ چنان که اگر 9 درصد مالیات بر ارزش افزوده را نیز روی آن بگذارید، بالغ بر 60 درصد اختلاف قیمت مواد اولیه خواهد بود.

وی ادامه داد: می‌گویند خرید محصولات در داخل کم شده است، اما واقعیت این است که واردات مصنوعات پلیمری ترکیبی 65 درصد رشد داشته است، چنان که از سال 88 که واردات 1.8 میلیون تن بود، در سال 91 این رقم به 834 هزار تن کاهش یافت و در طرف مقابل، تولید این محصولات در کشور بالا رفت اما در حال حاضر واردات به 2.3 میلیون تن افزایش یافته است، یعنی 1.5 میلیون تن به واردات اضافه شده؛ یعنی بازار نیاز خود را تأمین می‌کند و این محصولات از چین و ترکیه وارد کشور می‌شود.

معاون اجرایی اتحادیه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی تصریح کرد: به ما می‌گویند پایین بودن تکنولوژی و عدم تولید محصولات متناسب با نیاز بازار باعث کاهش تولید داخل شده است، اما ما تکنولوژی ساخت کاسه و ظروف پلاستیکی را نداشته‌ایم که در حال حاضر چنین محصولاتی به کشور وارد می‌شود؟

وی اضافه کرد: همچنین می‌گویند عدم تولید محصولات صادرات‌محور دلیل کاهش تولید داخل بوده است، اما براساس آمار خود وزارت صنعت بالغ بر 3 میلیارد دلار محصولات نهایی صنایع پایین‌دستی از کشور صادر شده است و ما لااقل در 16 کشور هدف جزو 3 صادرکننده برتر هستیم و در بعضی بازارها بالغ بر نیمی از سهم بازار متعلق به ماست.

درّ افزود: این را نیز به ما می‌گویند که در تراز جهانی تولید نمی‌کنید، در حالی که ما تا 24 ماه پیش همه این بازارها را گرفته بودیم و دلیل اینکه در رقابت می‌بازیم، قیمت مواد اولیه و نحوه عرضه مواد اولیه است.

وی با اشاره به شاهراه ورود تأمین مواد دلال‌ها گفت:‌ مواد پتروشیمی که 2 مرتبه در بورس عرضه می‌شود و بد هم عرضه می‌شود، مجوز خروج از بورس می‌گیرد، مثلاً 5 هزار تن پلی‌استایرن عرضه می‌شود و مشتری ندارد و فردا دقیقاً همین محصول را عرضه می‌کنند و بعد، مجوز عرضه 100 هزار تن محصول خارج از بورس را می‌گیرد و آن را دقیقاً در آستانه محرم و صفر که بازار اصلی این محصول است، با قیمت بسیار بالاتر عرضه می‌کند، چنان که پارسال محصول یکی از این پتروشیمی‌ها از 3 هزار تومان به 7 هزار و 900 تومان رسید.

درّ اضافه کرد: پتروشیمی‌های خاصی هستند که پلی‌استایرن تولید می‌کنند و درست در اوج بازار یعنی محرم و صفر وارد اورهال می‌شوند.

وی با بیان اینکه در این 2 سال مدیریت بازار را کاملاً به هم ریخته‌اند، گفت: ما از بورس کالا تقاضا داریم پتروشیمی‌های جهانی را برای عرضه محصولات خود در بورس ایران دعوت کند.

معاون اجرایی اتحادیه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی افزود: براساس تعاریف و عرف جهانی، وقتی 90 درصد یک بازار دراختیار 7 بازیگر باشد، در آن بازار انحصار شدید وجود دارد.

وی همچنین اظهار داشت: در محصولات پتروشیمی ایران اگر گرید به گرید بررسی کنیم، متوجه می‌شویم که در عرضه محصولات به صورت ماکسیمم به عدد 4 بازیگر در یک گرید می‌رسیم و بر این اساس می‌توان گفت در این بازار انحصار شدید حاکم است.

درّ ادامه داد: ما می‌گوییم وحدت رویه در نرخ‌گذاری وجود داشته باشد، چنان که اگر قرار است پتروشیمی‌ها خوراک خود را با ارز مبادله‌ای دریافت کنند، باید محصولاتشان را هم با ارز مبادله‌ای بفروشند و اگر قرار است محصولات خود را با ارز آزاد بفروشند، خوراک را هم با ارز مبادله‌ای دریافت کنند.

وی هشدار داد: وقتی مصرف‌کننده کالایی را از خارجی 2 هزار تومان و از داخلی 2500 دریافت کند، دیگر برای تولیدکننده تولید صرفه نخواهد داشت و این مسئله نه به تحریم ربط دارد و نه به رکود، تنها سیاست‌های وزارت صنعت در این میان مهم است که اگر به همین روند ادامه دهد واردات و تعدیل نیرو بیشتر خواهد شد.

در ادامه این نشست، عباس یعقوبی مدیر امور ناظران و تالارهای بورس کالای ایران، گفت: طبق مصوبه ستاد هدفمندی یارانه‌ها وزارت صنعت، معدن و تجارت از طریق سامانه بهین‌یاب باید نسبت به شناسایی واحدهای تولیدی واجد شرایط اقدام کند، به طوری که این واحدها باید حتماً از سابقه تولید برخوردار باشد. این در حالی است که از ابتدای امسال به یکباره برای PVC افزایش 30 درصدی ظرفیت مصرفی در سامانه بهین‌یاب به وجود می‌‌آید. سامانه بهین‌یاب مشروط بر این که بازبینی‌ها بر اساس نظارت انجمن‌های مرتبط فعال شود می‌تواند بسیاری از مشکلات واحدهای پایین‌دستی را برطرف کند.

به گفته وی، گاهی اوقات دیده می‌شود که شخصی با اجاره سوله 250 متری و یا حتی خالی نگه داشتن زمین آن متقاضی دریافت محصول به عنوان واحد تولیدی فعال در سامانه بهین‌یاب بوده است. برخی از افزایش ظرفیت‌ها و تقاضاهای موجود در این سامانه باید با کمک انجمن‌ها دوباره بازبینی شوند، چرا که تقاضاهای کاذب بعضاً بازار را به هم می‌‌زند.

یعقوبی همچنین صادرات محصولات پتروشیمی علیرغم نیاز بالای مصرف داخلی را از دیگر مشکلات بازار پتروشیمی‌ها دانست.