روز خیام و رباعی سُرای خیامیِ روزگار ما

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- امروز - 28 اردیبهشت- به عنوان روز بزرگداشت حکیم عُمَر خیام نام گذاری شده است.

این یادداشت اما تنها برای آن نیست که از یکی از نام آورترین نوابغ این سرزمین که رباعیاتی دل نشین داشت یاد کنیم که غرض، معرفی شاعری در روزگار خودمان نیز هست که پس از قرن ها به رباعی یا چهار پاره حیاتی دوباره بخشیده است.

نخست، البته باید از شاعری گفت که غیر از شعر و رباعی با فلسفه هم شناخته می شد و نیز ریاضی دان و اهل منطق و نجوم بود و البته در وهله نخست ،رباعی های او زبانزد است:

از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن
فردا که نیامده است فریاد مکن
بر نامده و گذشته بنیاد مکن
حالی خوش باش و عمر بر باد مکن

غیاث الدین ابوالفتح عمر بن ابراهیم خیام نیشابوری درسال 439 هجری قمری دیده به جهان گشود و در 517 هجری قمری در 78 سالگی چشم از جهان فروبست و تقویم جلالی را هم به او نسبت می دهند.

با این که گمان می رفت پس از رباعیات خیام رباعی به کمال رسیده و شعر سرودن در این قالب یا امکان پذیر نیست یا تازگی ندارد و این باور طی قرن ها نهادینه شده بود در روزگار ما، اما  شاعری جوان دست به کار شده و رباعی می سراید و چه نیکو هم می سراید.
                                                                                                                  

از این روست که بهاء الدین خرمشاهی گفته است: «همان خدمتی را که سیمین بهبهانی به غزل انجام داد و آن را نو و اجتماعی کرد ایرج زیردست در حق رباعی انجام داده است.»

 با سه نمونه از رباعی های ایرج زبردست، روز خیام را گرامی می داریم. همان رباعیاتی که آقای خرمشاهی برگزیده است:

باران: تب هر طرف ببارم، دارم
دهقان: غمِ تا به کِی بکارم، دارم
درویش، نگاهی به خود انداخت و گفت:
من هر چه که دارم از ندارم، دارم

یا این رباعی:

ای صبح! نه آبی نه سپیدیم هنوز
در شهر امید، ناامیدیم هنوز
دیدی که چه کرد، دست شب با من وتو؟
در، باز و به دنبال کلیدیم هنوز

یا این نمونه:

زد بانگ، کسی که جاده ها را می زیست
ای بی خبر از عاقبتِ راهِ نایست
آن سوی قدم ها که نمی دانم کیست
پیوسته کسی هست که می گوید نیست

به گواه کتاب «حیات دوباره رباعی» نام های آشنایی (که شوربختانه برخی اکنون در این جهان نیستند) بر ذوق و طبع رباعی سرای امروز صحه گذاشته اند و محدود به بهاء الدین خرمشاهی هم نیست. منوچهر آتشی، اکبر اکسیر، منصور اوجی، سیمین بهبهانی، محمد حقوقی، عمران صلاحی و سید علی صالحی در این زمره اند. (موسسه انتشارات نگاه سال 90).


* تصویر: آرامگاه خیام در باغ امامزاده محروق نیشابور از طرح های مشهور و ماندگار هوشنگ سیحون