خودنمایی لوله‌های گاز در پیکر یک مسجد تاریخی!

روزنامه قانون نوشت: پس از تخریب دیوارهای مسجد کبود برای انجام عملیات لوله کشی گاز و تجهیز سیستم گرمایشی، دادستان تبریز حکم توقف عملیات را صادر کرد ولی امروز بعد از گذشت بیش از یک ماه از آسیب‌رسانی به مسجد کبود تبریز هنوز تجهیزات گازکشی در محوطه و دیوارهای آن خودنمایی می‌کند.

مدیرکل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با «قانون» می‌گوید که پیگیر جمع‌آوری تجهیزات گازرسانی از مسجد کبود است و به روش صحیح و علمی و به روشی که به بنا آسیب نرسد پیگیر تجهیز سیستم گرمایشی مسجد کبود بوده و اعتبار آن نیز تامین شده است: «در راستای مذاکرات انجام شده برای تامین سیستم گرمایشی مسجد کبود از سازمان میراث فرهنگی کشور دستور پرداخت اعتبار صادر شده و باوجود اینکه در بودجه سال 93 این اعتبار پیش‌بینی نشده بود یک سوم از آن محقق شده است.»

حق‌پرست می‌گوید که برای جلوگیری از آسیب‌های استفاده از گاز شهری برای گرم کردن محوطه مسجد کبود از سیستم دمش هوای گرم استفاده خواهد شد که این سیستم می‌تواند ضمن گردش هوای گرم در همه قسمت‌های مسجد از آسیب رسیدن به بنا جلوگیری کند.

او همچنین از تامین اعتبار برای تجهیز فضای بیرونی مسجد و همچنین راه دسترسی و مرمت تزیینی خبرداده و تاکید می‌کند که مسائل موجود درباره مسجد کبود به زودی حل می‌شود  و هیچکس حق تعرض و انجام اقدامات غیر کارشناسی در ابنیه تاریخی را ندارد.

اواخر تیر ماه امسال عده‌ای به بهانه اقامه نماز راهی این مسجد شدند و باوجود تذکرهای میراث فرهنگی مبنی بر تاریخی بودن این مسجد و نیاز آن به مراقبت و مرمت در مسجد حضور یافتند.

کارکرد بنای تاریخی به منزله روح بناست

بنا بر نظر کارشناسان معماری که مدیرکل میراث فرهنگی آذربایجان شرقی نیز این موضوع را تایید می‌کند، بنای تاریخی باید کارکرد خود را حفظ کند و با انسان در ارتباط باشد. کارشناسان معماری و آثار تاریخی می‌گویند که گرفتن کارکرد از بنا به منزله گرفتن روح از جسم است و بنای تاریخی به منزله شیء تاریخی نیست. معماران آکادمیک بر این باورند که بنای تاریخی برای اینکه حال و هوای خود را حفظ کند باید کارکردش را داشته باشد و با انسان در ارتباط باشد. اقامه نماز هم در مکانی که برای عبادت ساخته شده است منافاتی با نظر کارشناسی ندارد اما باید با مراقبت و رعایت برخی ساختارها انجام شود.

اینکه دیوارهای مسجد کبود به بهانه نصب بنر و پرده سوراخ شوند، اینکه بنای تاریخی به سیستم صوتی مجهز شود، اینکه سماور هیاتی چند صد نفری ساعت‌ها در بنای تاریخی بجوشد و در نهایت اینکه دیوارهای آن برای لوله کشی گاز و نصب تجهیزات سوراخ شود کاری غیر حرفه‌ای است و به آینده ثبت جهانی این مسجد نیز صدمه خواهد زد.

پرونده ثبت جهانی مسجد کبود

درست است که لوله کشی گاز به این بنای تاریخی و نصب بنر و استفاده از میخ و دریل به این بنای تاریخی آسیب می‌زند اما مهم‌تر از آسیب رساندن به بنا، آسیب به اعتبار جهانی میراث فرهنگی ایران است. مسجد کبود از الحاقات بازار سرپوشیده تبریز بوده که به همراه 28 مسجد دیگر در بافت داخلی بازار در مرداد ماه سال 1389 توسط سازمان جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. حال اگر این شرایط در مسجد کبود تبریز ادامه داشته باشد احتمال می‌رود که به اعتبار ثبت جهانی آن آسیب بزند و با ادامه این روال از فهرست آثار جهانی خارج شود.

نمونه‌های نزدیک به مسجد کبود در ارمنستان، افغانستان و ترکیه وجود دارد که تفاوت این مسجد با نمونه‌های یاد شده در کاشی‌های معرق کاری شده است. در بخشی از محراب «یشیل جامی» بورسای ترکیه نیز کاشی معرق وجود دارد اما وجه تمایز مسجد کبود تبریز این است که هم در نمای داخلی و هم در نمای بیرونی مسجد کبود ازکاشی معرق استفاده شده است.

نزدیک‌ترین بنا به مسجد کبود مسجد یشیل بورسا واقع در ترکیه است. هرچند در منابع نوشته شده است که معماری این مسجد را حاج عیوض پاشا وزیر سلطان محمد بر عهده داشت اما نکات مشترک آن با مسجد کبود، زمان ساخت (مسجد بورسا 1421 میلادی، مسجد کبود 845 قمری یعنی1441 میلادی)، استفاده از اشعار فارسی در طرح کتیبه‌های سردر مسجد و استفاده از کتیبه‌ای در طرفی از محراب یشیل جامی بورسا با متن «عمل استادان تبریز» نشان می‌دهد که معماری این دو مسجد بسیار نزدیک به هم است هرچند که شرایط نگهداری‌شان تفاوت بسیار دارد.