شامپانزه‌ ها برای صبحانه خود برنامه‌ می‌ریزند!

فارنت: یک مغز بزرگ، عضوی همواره گرسنه برای منابع است. برای ادامه کار خود به وعده‌های غذایی پر انرژی نیاز دارد. فهمیدن اینکه چطور گونه‌هایی نظیر انسان‌ و شامپانزه، به موجوداتی با مغز بزرگ و همواره نیازمند انرژی تکامل یافته‌اند کاری دشوار است. باید توضیحاتی مبنی بر اینکه چگونه این مغز به مزیت‌های انقلابی دست یافته و اینکه چگونه انرژی مورد نیاز خود را تامین می‌کند پیدا کرد.

یکی از مقاله‌های جدید در مجله PNAS اشاره می‌کند که مغز بزرگتر بهتر می‌تواند نیاز به انرژی خود را برطرف کند. گروهی از شامپانزه‌های ماده توانایی پیشرفته غیرمنتظره‌ای در انتخاب موادغذایی صبحانه خود نشان دادند. این توانایی شامپانزه‌ها در سه چهارم سال مورد مطالعه قرار گرفت. در این مدت رفتار‌های خاص شامپانزه‌ها برای انتخاب غذا باعث شد سه دوره از کمبود مواد غذایی را پشت سر بگذارند.

در گذشته محققان معتقد بودند داشتن منبع غذایی بدون تغییر برای حیواناتی با مغز بزرگتر ضروری است. اما این بافت اضافی مغز زمانی به درد می‌خورد که حیوان بتواند کالری‌های مورد نیاز برای کار کردن این اندام را دریافت کند. پستانداران بزرگ مغزی مثل شامپانزه‌ها به طرز شگفت‌آوری میزان مصرف کالری ثابتی برخلاف نوسانات فصلی منبع غذایی خود دارند، و این یک نکته را ثابت می‌کند. که هوش این شامپانزه‌ها نقش مهمی در پیدا کردن خوراکی در زمان کمبود غذا ایفا می‌کند.

حفظ یک نقشه از جاهایی که می‌توان مواد غذایی را پیدا کرد به برنامه ریزی دوران کمبود غذا مربوط می‌شود، اما دانستن زمان پیدا کردن غذاهای کمیاب هم مهم است. تا به امروز مشخص نبود که شامپانزه‌ها هم می‌توانند زمان را به برنامه‌ریزی خود وارد کنند.

عواملی وجود دارد که باید آنها را به جدول زمان‌بندی وارد کرد. برخی غذاها در جنگل‌های استوایی به علت کالری بیشتر یا مواد مغذی بیشتر نسبت به بقیه برتری دارند. میوه‌های کوچکتر برای بسیاری از جانوران مناسب هستند چون حیوان کوچک می‌تواند میوه‌ی کوچک بخورد. برای پیدا کردن میوه‌هایی که راحت خورده می‌شوند ، مثل انجیر، رقابت وجود دارد. میوه‌های خاصی هم برای مدت کوتاهی رسیده هستند پس فراهم بودنشان زودگذر است.

انسان شناسانی که رفتار این شامپانزه‌ها را تحت نظر داشتند فهمیدند که این حیوانات قصد تغذیه از میوه‌هایی که مدت زمان رسیده بودنشان زودگذر است را داشته باشند صبح‌ها زودتر از خواب بیدار می‌شوند و به دنبال غذا می‌روند. اگر به دنبال میوه‌های کوچکتر باشند بازهم مقداری زودتر از لانه به بیرون می‌روند و اگر به دنبال انجیر، بهترین میوه که حالت جایزه را برایشان دارد باشند، خیلی زود بیدار می‌شوند. هرچه این انجیرها از لانه دورتر باشد، زودتر بیدار می‌شوند.

برای میوه‌های بزرگتر که مدت بیشتری در حالت رسیده بودند برعکس عمل می‌کردند. هرچه میوه از لانه دورتر بود دیرتر لانه را ترک می‌کردند. محققان علت این امر را اینطور بیان می‌کنند که رسیدن به میوه‌های بزرگ ارزش بیرون رفتن در گرگ و میش و مواجهه با درندگان را ندارد.

زود بیدار شدن تنها رفتاری نبود که شامپانزه‌ها از خود نشان داده ، بلکه محل لانه سازی خود را هم تغییر دادند. ساخت لانه رفتاری پیچیده است زیرا نه تنها به برنامه‌ریزی بلکه به پیدا کردن بهترین درخت برای ساختن لانه بستگی دارد. برخی درخت‌ها به علت داشتن برگ‌های نرم‌تر یا داشتن موادی با خاصیت دفع حشرات ارزش بیشتری دارند.

بعد از شام شامپانزه‌ها برای ساخت لانه برای اینکه صبح به محل انجیر نزدیک‌تر باشند دورتر نرفته ، اما زمانی که صبحانه شامل انجیر بود مستقیما به محل صبحانه می‌رفتند و اگر برای صبحانه به دنبال میوه‌های بزرگتر بودند، بیشتر می‌چرخیدند تا محل بهتری برای ساخت لانه پیدا کنند.

محققان معتقدند توضیح پیچیدگی رفتار شامپانزه‌ها، بدون توجه به توانایی برنامه ریزی آینده مشکل است. شاید بتوانیم فرض کنیم که رایحه قوی میوه کمیاب باعث زودتر بیدار شدن این حیوان در صبح می‌شود. اما چطور می‌توان خیلی زود بیدار شدنش را برای انجیر‌ها وقتی در فاصله خیلی دور قرار دارند توضیح داد؟ نشانه‌های بصری، مصرف کالری، و تمایل به راحت خوردن غذا هم قادر به شرح تمام تفاوت‌های زمان‌بندی نیستند.

بهترین توضیح این است که شامپانزه‌ها برای تصمیم گیری تکه‌های مختلف اطلاعات را باهم مقایسه می‌کنند. آنها به ریسک روبه‌رو شدن با درندگان، نوع میوه‌ای که می‌خواهند بخورند، چه زمانی می‌خواهند برسند و فاصله فکر می‌کنند. همه‌ی این عوامل در برنامه‌ریزی حرکاتشان نقش دارد. در گذشته کشف شد که شامپانزه‌ها برای استفاده از ابزارها و موقعیت‌های اجتماعی برنامه‌ریزی می‌کنند. این مشاهده زمینه سومی را هم به توانایی برنامه ریزی شامپانزه‌ها اضافه کرد، اینکه این توانایی کلی است و به قسمت‌های خاص محدود نمی‌شود.

به نوشته محققان این یافته‌ها مهم هستند چون اولین مثال واضح از توانایی درک آینده در دوران کمبود غذاست که باعث می‌شود این حیوانات دارای مغز بزرگ که به دنبال غذا می‌گردند بتوانند اثر کاهش شدید غذا را خنثی کنند.

این کاوشگران بزرگ مغز که به دنبال غذا می‌گردند توانستند با پیشبینی آینده اثرات رقابت با سایر گونه‌ها را کمتر کرده و از وجود منبع انرژی زیادی برای مغز‌های بزرگشان مطمئن شوند. این سرنخ بزرگی در چگونگی تاثیر توانایی برنامه ریزی انعطاف پذیر درتکامل پستانداران با مغز بزرگ و حتی انسان می‌باشد.