فولاد خوزستان؛ الگویی برای موفقیت با ظرفیت های بومی/ با کاربران

لیگ سیزدهم فوتبال ایران با قهرمانی تیم فولاد خوزستان به پایان رسید. فولاد خوزستان، تیمی یکدست، جوان و بدون حاشیه های جنجالی نشان داد و به ویژه در بازی های آخر فوتبالی زیبا و روان را به نمایش گذاشت. در بین باشگاه های خوزستان، این تنها فولاد بوده که به رغم تاریخچه نه چندان طولانی خود سابقه دوبارقهرمانی در لیگ ایران را داشته است. به عنوان فردی علاقه مند به فوتبال و با دغدغه توسعه ملی و منطقه ای به بهانه قهرمانی این تیم نکاتی را یادآور می شوم:

علاقه بالای مردم خوزستان به فوتبال و غنای استعدادهای نهفته در استان از دیرباز در بین دوستداران فوتبال زبانزد بوده و بازیکنان بسیاری از این خطه در سطح ملی، خوش درخشیده اند. با این وجود تا قبل از ظهور موفق فولاد هیچ باشگاهی از استان مقام قابل توجهی در سطح ملی کسب نکرده بود. فولاد با خرید امتیاز تیم نه چندان مطرح جنوب اهواز در سال 1374 آغاز به فعالیت کرد. حضور فولاد در لیگ ایران مصادف بود با حضور تیم های صنعتی و متمول دیگر که بسیاری به رغم صرف هزینه های هنگفت و به سبب دست نیافتن به نتیجه زودرس، دولت مستعجل شدند و به خاطر رویارویی با مشکلات فراوان، عطای حضور در فوتبال را به لقای آن بخشیدند. اما در این میان فولاد آمده بود تا بماند. فولاد با بهره مندی از امکانات خوب یک باشگاه متمول و دسترسی به استعدادهای ناب فوتبال استان دست به سازندگی زد.

برنامه ریزی ساختاری فولاد پس از یک دهه به بار نشست و فولاد در سال 1384 با اقتدار، اولین قهرمانی خود را جشن گرفت و توانست بزرگ ترین افتخار تاریخ فوتبال خوزستان را رقم زند. شاید از موارد نادر طول تاریخ فوتبال ایران در همان سال رخ داد که شالوده تیم ملی ایران از باشگاه هایی غیر از ترکیب بازیکنان قرمز و آبی و غیر از باشگاه های مرکز –تهران- تشکیل می شد. 
 
قهرمانی فولاد در لیگ امسال هم تکرار شد. اما آنچه کار باشگاه فولاد را بیش از کسب دو عنوان قهرمانی تحسین برانگیز می کند، این است که پشتوانه  این تیم جوانانی اند که از رده های سنی پایین در آکادمی فولاد پرورش یافته اند. فولاد از معدود باشگاههای ایران است که کادرسازی و بازیکن پروری را مد نظر خود قرار داده و به نوعی از نیروهای پرورشی خود استفاده می کند. امکانات باشگاه فولاد اعم از مربیان و ورزشگاه و هتل اختصاصی تا امکانات تمرینی با استاندارد بالا، فضای بسیار مناسبی برای بیش از یک صد و پنجاه بازیکن تیم های پایه فراهم آورده است. بازیکنانی که از شهرهای دور و نزدیک و یا خارج استان و پس از طی مراحل سخت گزینش، دستچین می شوند و زیر نظر یازده مربی تیم های پایه فولاد آموزش می بینند. 

می توان ادعا کرد در حال حاضر حرفه ای ترین و سازنده ترین باشگاه فوتبال ایران، همین  فولاد خوزستان است. در فضایی که بسیاری از مدیران غیر فوتبالی - که تخصصی نیز در زمینه مدیریت ورزشی ندارند-  با هیاهوی بسیار و صرف هزینه های هنگفت دستآورد چندانی کسب نکرده اند تصمیم گیران باشگاه فولاد از بدو تاسیس، مدیریت باشگاه را به افراد آشنا با فوتبال و خوش فکر و چه بسا از همه مهم تر بومی استان سپردند و امروزه پس از گذشت دو دهه از فعالیت باشگاه ثمره این اعتماد به نیروهای بومی و لایق استان را در موفقیت چشم گیر تیم می بینند.
  
به نظر می رسد تجربه موفق فولاد درارج نهادن به توسعه نیروی انسانی و به کارگیری نیروهای بومی در مدیریت کلان باشگاه، می تواند الگو و نقشه راهی برای توسعه پایدار استان خوزستان باشد. 
 
در اهمیت تربیت نیروی انسانی کارآمد و نیز پرورش مدیران لایق و نقش غیر قابل انکار آن در دستیابی به پیشرفت و توسعه پایدار، سخن بسیار رفته است اما شاید اغراق نباشد اگر بیان شود جامعه ای که از نرخ بالای توسعه انسانی برخوردار است و بر منابع انسانی خود تکیه می کند، بی نیاز از اتکای صرف به منابع طبیعی از جمله منبع خدادادی نفت است.
 
خوزستان دارای منابع فراوان طبیعی و از صنعتی ترین و در عین حال حاصل خیزترین زمین ها برای محصولات کشاورزی در بین همه استان های کشور است. قرار گرفتن بیش از 70 درصد میدان های  نفتی کشور در این استان، تولید 25 درصد فولاد کشور و دست یابی به مقام نخست کشور در تولید محصولات کشاورزی، بخشی از ظرفیت بالای این استان است. با این وجود آن چه جای شگفتی دارد  توسعه نایافتگی استان از منظر تربیت نیروی انسانی کارآمد، به کارگیری و نیز پرورش کادرهای مدیریتی است.

  نگاهی ساده به آماری که کمابیش منتشر می شود، روشن می کند ک  این استان در توسعه نیروی انسانی از قبیل به کارگیری و نیز پرورش کمی و کیفی نیروهای متخصص و مدیران با تجربه در سطح استان و یا کلان کشور از شاخص های توسعه به دور است. همچنان که از نظر سطح کیفی و کمی آموزش نیز وضعیت مطلوبی ندارد و خدمات آموزشی ارایه شده متناسب با سهم فوق العاده آن در کشور نیست. 
 
خوزستان طی سال های متمادی دارای یکی از بالاترین نرخ های افت تحصیلی و در زمینه آمار قبولی در دانشگاه در زمره استان های پایین جدول در کشور بوده است. اما آن چه بیش از این آمار آزاردهنده می نماید، نرخ بالا و سریع فرار مغزها و مهاجرت نخبگان استان به سایر مناطق کشور و نیز به خارج از کشور است. گاهی بهانه ای در توجیه این وضعیت مطرح می شود و آن میسر نبودن بهره گیری از نیروهای بومی استان در مدیریت های استانی و ملی و نیز پرورش نیروی انسانی کارآمد و مدیران کلان، بخاطر   یکدست نبودن استان و بافت متنوع قومیتی و زبانی ویژه آن است. تنوعی که به چشم برخی سیاست گذاران، موجب شده  در سطح استان و منطقه رقابت های غیرسازنده و خنثی ساز یکدیگر صورت  پذیرد و همین توجیه خوبی باشد تا انگشت سرزنش را به سوی خود مردم خوزستان متوجه کند. این نوع نگاه در کنار رویه یک سویه و متعارف مدیریت کلان تمرکزگرای کشور ما که جهت تصمیم گیری ها را از مرکز به حاشیه می داند، موجب شده   شاهد جفایی به خوزستانی باشیم که هشت سال تمام قد درگیر جنگ تحمیلی بوده و هزینه های بسیاری را متحمل شده است. و با وجود این و در کنار تأمین درصدی با اکثریت نسبی از منابع مالی کشور، چه از نظر بودجه و چه از نظر بسیاری از بهره مندی های دیگرحتی در مقام مقایسه با استان های همتراز کمبودهای بسیار دارد.
 
واقعیت این است که آن چه به عنوان علت عدم توسعه آموزش و منابع انسانی در استان خوزستان به عنوان بهانه ای برای سرپوش گذردن بر بسیاری از سیاست گذاری های ناصحیح مطرح می شود، اتفاقا نقطه قوت و مزیت نسبی استان خوزستان است. نگاهی به گوشه و کنار دنیا و مرور تجربه های موفق کشورهایی با تنوع های قومیتی و مذهبی و زبانی بالا نشان می دهد بدون برخورداری از منابع طبیعی چشم گیر و تنها با برنامه ریزی صحیح و آینده نگر و با اتکا به منابع انسانی کارآمد و با ارج نهادن به تنوع ها و تمایزات موجود در جامعه موفق به جذب اعتماد و مشارکت حداکثری مردم شده اند. از این رو دریغ است که ما دارایی و غنای زاده تنوع خود را بی ارزش تلقی کنیم.. آن چه از تنوع داریم برخلاف بسیاری از منابع طبیعی که بدان ها وابسته هستیم، منبع ثروت اصیل و پایان ناپذیر است، البته اگر که آن را به رسمیت بشناسیم. 
 
ایران عزیز ما از دیرباز، چه در دوره های امپراتوری های باستانی و چه در دوران ملوک الطوایفی و چه در دوران مدرنی که به خود دیده کشوری با تنوع قومیتی و زبانی و مذهبی و فرهنگی بوده است. با این نگاه، خوزستان جایگاه و اهمیت ویژه ای دارد. آن چه هر صاحب انصافی را می تواند به وجود بیاورد آن است که این استان با وجود دارا بودن تنوع و تکثری کم نظیر در سطح کشور، نمونه ای مثال زدنی از وجود فرهنگ تساهل و تسامح و همدلی و دل فراخی و پذیرا بودن نسبت به دیگری است. تجربه مدیریت های صحیح نشان می دهد اگر تنوع قومیتی و فرهنگی به نحو صحیح مدیریت شود می تواند تسهیل کننده و چاشنی موثری برای توسعه منابع انسانی قرار گیرد. البته روشن است که اگر همین مزیت نسبی، دچار بیماری سوء مدیریت شده و به دیده توأم با شک و سوء ظن بدان نگریسته شود، می تواند به معضلی امنیتی تبدیل شود. نیازی به شرح و بسط نیست که در این وضعیت دوم، جایی برای بالندگی و توسعه نخواهد بود. 
 
تجربه دو دهه فعالیت باشگاه فوتبال فولاد خوزستان نشان داد چگونه می توان با تکیه بر منابع انسانی بومی در استان و با بهره مندی صحیح از امکانات و پشتیبانی متعارف بخشی از صنایع واقع در استان به مقوله آموزش پایه ای اهمیت داد. و بر همین اساس به مدیران بومی ولایق استان اعتماد کرد و اجازه تجربه آموزی داد. و با این روش نه تنها از هرز رفتن استعدادهای ورزشی موجود در استان جلو گیری کرد، بلکه به الگویی ارزنده برای ارائه به جامعه ورزشی فوتبال کشور تبدیل شد.

الگوی موفق تیم فولاد می تواند چراغ راهی باشد برای پیشرفت فراگیر و توسعه پایدار استان خوزستان و سایر کشور، که با شکیبایی و پذیرش تنوع و تکثر، آموزش و به کارگیری منابع انسانی خود را درجه نخست اهمیت و سرمایه گذاری بلند مدت خود قرار دهند.
 
این الگو را می توان با هوشیاری و ایمان به ظرفیت بالای منابع مستعد بومی به سایر بخش های مدیریتی استان و کشور سرایت داد. جنبه والاتر و عمیق تر این تجربه می تواند زدودن تصویر کلیشه ای ناکارآمدی مدیریت بومی و ارتقاء خودباوری و نیز همدلی در بین مردم استان و کشور باشد. مردمی که همبستگی و همدلی خویش را مدیون پذیرش تنوع و تکثر ارزشمند خود می دانند.  
 
 
 
* دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه صنعتی شریف و دکترای مهندسی نفت از دانشگاه کلگری کانادا.