فضای مجازی، میدان جنگ جدید

 عصر ایران -  فرانچسکو مانچینی - مدیر ارشد تحقیقات موسسه بین المللی صلح - فهرستی از حوادثی که بر امنیت و صلح جهانی در سال ۲۰۱۴ تاثیر می‌گذارند تهیه کرده است.

این فهرست در دو بخش تهیه شده است؛ نخست حوادثی که در سطح جهانی تاثیر گذارند و سپس حوادثی که تنها یک منطقه از جهان را در بر می‌گیرد. مهم ترین حوادث تاثیرگذار بر سطح منطقه ای این گونه پیش بینی شده است:

لبریز شدن بحران‌های منطقه‌ای 

در حالی که افقی برای حل درگیری‌ها در سوریه که تقریبا سه سال از آغاز آن می‌گذرد، دیده نمی‌شود، بحران دمشق به یکی از اصلی ترین دلایل برای بی‌ثباتی بیشتر و خشونت افزون‌تر در منطقه تبدیل شده است. حملات تروریستی در لبنان ادامه خواهد داشت، در حالی که فشارهای اجتماعی و اقتصادی از سوی آوارگان در اردن منابع محدود این کشور را به نابودی می‌کشد. سازمان ملل متحد پیش بینی کرده است که اردن تا پایان سال ۲۰۰۴ میلادی به 5.3 میلیارد دلار برای پایان دادن به بحران انسانی احتیاج دارد. همچنین گروه‌های افراطی منطقه‌ای به عملیات‌های مرزی خود ادامه خواهند داد. گروه‌هایی مانند داعش که تا دندان مسلح هستند و علیه حکومت بغداد و دمشق در حال جنگند.

افغانستان یکی دیگر از دلایل نگرانی‌ها در منطقه است؛ کشوری که نیروهای ائتلافی تا پایان سال ۲۰۱۴ آن را ترک می‌کنند. از سوی دیگر، انتخابات ریاست جمهوری که قرار است در بهار برگزار شود، تهدیدی برای افزایش سطح خشونت‌ها و گسترش بی‌ثباتی در مرزهای مشترک با پاکستان به شمار می‌رود.

دلیل سوم نگرانی‌ها لبریز شدن بحران در آفریقای مرکزی است. با سقوط دولت آفریقای مرکزی بر شدت بحران‌های انسانی افزوده شده است؛ ۴۰۰ هزار نفر بی‌خانمان و نزدیک به نیمی از جمعیت این کشور به کمک‌های بشردوستانه نیازمند شده‌اند. خشونت های شدیدی صورت گرفت و برخی از مقام‌های سازمان ملل متحد، شرایط را آماده نسل‌کشی اعلام کردند.

 این بحران بیشتر سیاسی بود تا مذهبی، اما از زمانی که شبه نظامیان مسیحی حملات انتقام جویانه‌ای را علیه ائتلاف شورشیان مسلمان انجام دادند، افراط گری‌های مذهبی در کل منطقه شدت گرفت. بی‌ثباتی تا مرزهای کامرون کشیده شد و مرزهای بدون کنترل آفریقای مرکزی با جمهوری دموکراتیک کنگو به محلی مطمئن برای قاچاق اسلحه در هر دو محور تبدیل شد.

ایران و آمریکا

اگر گفت‌و‌گو‌ها بر سر برنامه هسته‌ای تهران به نتیجه مملوسی برسد، سال ۲۰۱۴ حرفی برای گفتن دارد و مرزهای جغرافیایی_سیاسی جدیدی در خاورمیانه ترسیم می‌شود. هرچند که خطرات بسیاری در این مسیر وجود دارد. برخی تاکید می‌کنند دولت باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا خطر کرده زیرا شکست مذاکرات، قیمت نفت را به یکباره چند برابر می‌کند. آنان احتمال تحرکات نظامی در صورت شکست مذاکرات را نیز از دلایل نگرانی ابراز می کنند.به خصوص این که عربستان و اسراییل اشکارا ناراضی اند.

اما کسانی همچون  "‌گری سیک" -استاد دانشگاه کلمبیا- بسیار امیدوار ند و با نگاه مثبت تحولات را دنبال می کنند.  او می‌نویسد: "کاهش دشمنی‌ها بین ایالات متحده آمریکا و ایران می‌تواند تاثیر ساختاری بر مسائل اصلی منطقه‌ای بگذارد. مهم‌ترین آن بحران سوریه است اما در مناطق با منافع مشترک مانند برقراری ثبات در افغانستان و عراق، شکست گروه‌های تندرو مرتبط با القاعده، دستیابی به منابع انرژی جدید و مبارزه با قاچاق مواد مخدر نیز شاهد تغییراتی خواهیم بود."

محتمل‌ترین سناریو وجود "خاورمیانه آشفته" است. ممکن است پیشرفت‌های در مسیر برنامه هسته‌ای روی دهد اما باقی مسائل مهم همچنان حل نشده باقی می‌ماند، مانند حمایت ایران از حزب الله لبنان و موضع گیری شدید ضد اسرائیلی از سوی تهران. تندروهای ایرانی و آمریکایی مخالف توافق نهایی خواهند بود و از سوی دیگر، اسرائیل و عربستان سعودی _دو متحد نزدیک ایالات متحده در منطقه_ همچنان به مخالفت با هر قراردادی که منجر به بازیابی جایگاه ایران و لغو تحریم‌ها شود، ادامه می‌دهند.

انتخاباتی با تاثیر جهانی

در سال گذشته میلادی جهان شاهد آن بود که چگونه انتخاب "حسن روحانی" برای تصدی کرسی ریاست جمهوری ایران، بر جهان تاثیر گذاشت. در سال ۲۰۱۴ میلادی نیز انتخابات زیادی برگزار خواهد شد که نتیجه آن بر خارج مرزهای کشور‌ها به ویژه در بازارهای نوظهور تاثیر می‌گذارد.

انتخابات در کشورهای مانند برزیل، کلمبیا، هندوستان، اندونزی، آفریقای جنوبی و ترکیه برگزار می‌شود. در هر شش کشور حزب حاکم برای دههای متمادی زمام امور را در دست دارد و به ویژه به واسطه رشد طبقه متوسط، انتظار می‌رود که رویدادی غیرمترقبه در تمامی آنان صورت گیرد؛ هرچند که تنها در دو کشور هند و اندونزی رهبران تغییر می‌کنند.

در اروپا نیز انتخابات پارلمان این اتحادیه مسیر جدیدی را در برابر احزاب پوپولیست راست گرا قرار می‌دهد. پس از سال‌ها ریاضت اقتصادی و افزایش بیکاری، بدبینی‌ها در این قاره در حال گسترش است. وجود احزاب پوپولیستی بیشتر در پارلمان اروپا، ماهیت گفت‌و‌گو‌ها را در بروکسل تغییر می‌دهد اما با رشد تمایلات پوپولیستی و سیاست‌های ملی این مسئله تاثیر فوق العاده‌ای بر دولت‌ها نیز خواهد شد و موضوعات مهم مانند ثبات ارزش یورو، قراردادهای تجاری و سیاست‌های مهاجرتی نیز ممکن است تحت تاثیر قرار بگیرند.

در ‌‌نهایت باید گفت که انتخابات در عراق و افغانستان از اصلیترین نگرانی‌ها به شمار می‌رود چراکه بی‌ثباتی در هر دو کشور را تشدید می‌کند. با عقب نشینی ائتلاف بین المللی، باقی ماندن طالبان در قدرت و افزایش خشونت‌های قومی در عراق، رهبران در هر دو کشور با شرایط و وظایف دشواری رو به رو هستند. از سوی دیگر، انتخابات در سوریه که "بشار اسد" رئیس جمهوری این کشور، آن را برگزار می‌کند و به احتمال زیاد در آن پیروز نیز می‌شود، مذاکرات را برای یافتن راه حلی صلح طلبانه پیچیده‌تر از گذشته می‌کند.

ادامه ناآرامی‌های اجتماعی

در سال‌های اخیر مردم زیادی در سراسر جهان برای اعتراض به سیاست‌های موجود و دولت‌های کنونی به خیابان رفتند؛ از جنبش‌های ضد ریاضتی گرفته تا انقلاب طبقه متوسط، از کشورهای فقیر گرفته تا دولت‌های ثروتمند و این روند در سال جاری میلادی نیز ادامه خواهد داشت. همچنین عوامل متعددی نیز وجود داشته است از انقلاب علیه دیکتاتور‌ها در خاورمیانه تا ساخت مرکز خریدی در استانبول گرفته تا افزایش کرایه اتوبوس در ریو؛ اما باید گفت تمامی این اعتراض‌ها ریشه یکسان و عمیق دارند؛ بی‌عدالتی و شکاف در درآمد‌ها، ناکارآمدی دولت‌ها، فساد، افزایش مالیات و خدمات نامناسب اجتماعی.

این موضوع نیز حقیقت دارد که در کشورهای ثروتمند هم افراد کمتری از سال ۱۹۷۰ میلادی به پای صندوق‌های رای می‌روند، و این رقم امروزه از ۸۰ درصد به کمتر از ۷۰ درصد رسیده است. این مسئله باعث شده که برخی دموکراسی را در معرض نابودی ببینند. هفته نامه "اکونومیست" پیش بینی کرده است که حدود ۶۵ کشور جهان در سال جاری ناآرامی‌های سیاسی بزرگ و بسیار شدید را تجربه کنند. وقتی شرایط کنونی با پنج سال گذشته قیاس می‌شود، مشاهده می‌کنیم که ۱۹ کشور به این فهرست اضافه شده‌اند.

تکنولوژی برای جنگ و صلح

جهان اکنون شاهد آن است که فضای مجازی به میدان جنگ جدیدی تبدیل شده است و بیش از یکصد دولت، سازمان‌های ارتشی را برای این جنگ در دنیای آنلاین سازماندهی کرده‌اند. جنگ هکر‌ها در مالزی و فیلیپین، حمله ارتش الکترونیک سوریه، افزایش فرمان‌های سایبری ایالات متحده، تشدید استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین در عملیات‌های نظامی، همگی نشان دهنده گسترش نقش تکنولوژی برای آغاز جنگ هستند.

به هر حال نقش تکنولوژی‌های جدید در گسترش صلح، جلوگیری از افزایش درگیری‌ها و ابزارهای مدیریتی همچنان در حال تکمیل است. در سال ۲۰۱۴ نیز شاهد حضور متخصصان و سیاستگذاران بیشتر در این زمینه خواهیم بود. گسترش سلاح‌های محلی با استفاده از اطلاعات جدید و تکنولوژی‌های ارتباطی همچنین در سال جدید میلادی در سطح جهانی مورد توجه قرار می‌گیرند.
 
آزادی در دست یابی به اینترنت

نقش دولت‌ها در جهان آنلاین در مرکز بحث‌ها در سال ۲۰۱۴ قرار خواهد گرفت. برملاشده اقدامات سال گذشته در ناسا، همچنان اعتماد عمومی در آمریکا، مفاهیم خارجی و وجود شرکت‌های تکنولوژیکی آمریکایی را متزلزل می‌کند؛ افشاسازی که میلیون‌ها دلار هزینه در برداشت.

این روند بر سطوح دیپلماتیک نیز تاثیر می‌گذارد. "دیلما روسف" رئیس جمهوری برزیل، میزبانی نشست جهانی درباره آینده حاکمیت اینترنتی را برعهده خواهد داشت؛ نشستی که برای آمریکا راحت نخواهد بود چراکه کنترل ارتباطات رئیس جمهوری برزیل نیز بخشی از برنامه جاسوسی ناسا بوده است. اقدامی که از سوی روسف نقض قوانین بین المللی قلمداد می‌شود. در این نشست دولت‌های ملی و نمایندگانی از صنایع مختلف، جامع مدنی و بخش‌های خصوصی که دولت‌های اینترنتی را هدایت می‌کنند، شرکت خواهند کرد. در این نشست برخی از کشور‌ها خواستار کنترل بیشتر بر اینترنت می‌شوند و می‌خواهند اتحادیه بین المللی ارتباطات، مدیریت گسترده تری را در این زمینه داشته باشد.

اما کاملا مشخص است که در سال ۲۰۱۴ میلادی، دولت‌ها ایده دستیابی محدود شهروندان شان به اینترنت را کنار خواهند گذاشت و به جای آن به بازیگران کلیدی در جمع آوری اطلاعات و نظارت بر فعالیت کاربران در کشور‌هایشان تبدیل می‌شوند.