نمونه قابل لمس آن خود ما هستیم كه وقتی بعد از یك خواب راحت بیدار می‌شویم، احساس بهتری داریم.» در عین حال، داده‌های بالینی نشان می‌دهد اختلالات روحی و روانی از تشویش گرفته تا استرس‌های ناشی از ضربه‌های روحی، همه و همه می‌توانند باعث اختلال در خواب نیز شوند.

جام جم - به تازگی یك تحقیق نشان داده است خواب‌دیدن می‌تواند همچون یك روان‌درمانی موثر از بار سنگین خاطرات بد ما بكاهد. در این تحقیق از یكسری داوطلب خواسته شد به تصاویری كه می‌توانند بشدت یك فرد را تحت تاثیر قرار دهند، نگاه كنند و سپس از آنها خواسته شد كه بخوابند. اسكن مغزی این افراد نشان داد فشار وارد بر بخشی از مغز ـ كه مسئولیت كنترل احساسات و عواطف را بر عهده دارد ـ در یك برهه مشخص دچار ركود شد.

این برهه مشخص زمانی است كه شخص به خواب عمیق رفته و خواب می‌بیند، این مرحله به دلیل حركت‌های جزئی و ممتد پلك‌ها قابل تمایز است و آن را اصطلاحا REM می‌خوانند كه مخفف عبارت انگلیسی «حركت سریع پلك» است.

این تحقیق گویای یك موضوع مهم‌تر نیز بوده است؛ آن ‌كه افراد تحت آزمایش در صبح روز بعد بیان داشتند یادآوری تصاویر شب گذشته، دیگر آنها را متاثر نمی‌كند. محققان می‌گویند این یافته‌ها حاكی از آن است كه خواب‌دیدن ممكن است به انسان‌ها كمك كند بتوانند حوادث سخت زندگی‌شان را راحت‌تر بپذیرند.

مسئول این تحقیق، متیو والكر ـ كه یك دانشمند عصب‌شناس از دانشگاه بركلی ایالت كالیفرنیا است ـ می‌گوید: «علت این كه ما چرا خواب می‌بینیم هنوز هم شناخته‌نشده است و حتی مهم‌تر از آن رابطه میان خواب و سلامت روان نیز هنوز به درستی شناخته‌شده نیست، اما سابق بر این هم ما شاهد نمونه‌های بارزی از مزایای خواب در تسكین انسان‌ها بوده‌ایم.

نمونه قابل لمس آن خود ما هستیم كه وقتی بعد از یك خواب راحت بیدار می‌شویم، احساس بهتری داریم.» در عین حال، داده‌های بالینی نشان می‌دهد اختلالات روحی و روانی از تشویش گرفته تا استرس‌های ناشی از ضربه‌های روحی، همه و همه می‌توانند باعث اختلال در خواب نیز شوند. آقای والكر در ادامه افزود: «با وجود این كنش و واكنش طبیعی، ما متوجه مسائل بنیادی جالب توجه دیگری در مغز نیز شده‌ایم كه می‌تواند مبنای رابطه میان زندگی احساسی ما و زمان‌هایی كه در خواب هستیم، باشد. چنان كه تحقیق اخیر نشان می‌دهد، خواب‌دیدن می‌تواند راه‌حلی باشد برای جبران آسیب‌های روحی كه ما طی روز متحمل شده‌ایم.»

خواب دیدن، كلید آرامش

آقای والكر و همكارانش برای انجام تحقیق از 34 داوطلب سالم و جوان خواستند كه به دو گروه تقسیم شوند. از افراد هر گروه خواسته شد طی مدت 12 ساعت و در زمان‌های دلخواه و از پیش تعیین‌شده به 150 تصویر نگاه كنند. طی این مدت، اسكنر ام‌آرآی فعالیت مغزی آنها را كنترل می‌كرد. آقای والكر می‌گوید: «تصاویری كه در این تحقیق از آنها استفاده شد، دامنه وسیعی دارند؛ از اشیای خوشایند و معمول گرفته تا تصاویر ناخوشایندی همچون صحنه‌های تصادف.» به یك گروه، تصاویر را در صبح نشان دادند و دوباره در عصر هم این كار را تكرار كردند. لازم به ذكر است كه بینندگان این گروه در خلال آزمایش نخوابیدند. گروه دیگر همان تصاویر را قبل از خواب و سپس هنگام صبح مجدد مشاهده كردند. تحقیقات نشان داد داوطلبانی كه در خلال آزمایش خوابیده بودند پس از دومین مشاهده، عكس‌العمل احساسی ملایم‌تری داشته‌اند.

اسكن‌های ام‌آرآی گویای این است كه وقتی شخص وارد مرحله REM یا خواب عمیق می‌شود، مغز نیز وارد مرحله خاصی تحت عنوان آمیگ‌دالا می‌شود. این مرحله كه همان تجزیه و تحلیل عواطف است، احتمالا باعث می‌شود مغز نسبت به تصاویر، عكس‌العمل عقلانی‌تری از خود نشان دهد. در ضمن این آزمایش، فعالیت مغز حین خواب توسط یك دستگاه منحصربه‌فرد با نام الكتروانسفالوگرام نیز مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاكی از آن بود سطح مواد شیمیایی كه در مغز در زمان استرس ترشح می‌شوند، بشدت كاهش پیدا كرده است. زمانی كه شخص یك رویداد احساسی را تجربه می‌كند، مواد شیمیایی خاصی در مغز ترشح می‌شود كه از تاثیر حاد رویدادهای عاطفی در مغز می‌كاهد. تاثیر این مواد شیمیایی بالاخص در زمانی كه مغز مجدد در حین خواب خاطرات را تجزیه و تحلیل می‌كند، بسیار مهم است.

مواد شیمیایی فوق‌الذكر با كاهش بار عاطفی وارد بر مغز سبب می‌شود مغز راحت‌تر مسائل را اولویت‌بندی كرده و در حقیقت پس از خواب معمولا عملكرد شخص منطقی‌تر خواهد بود.

آقای والكر می‌گوید: «از زمان وقوع یك رویداد تا زمانی كه مغز دوباره آن را به خاطر بیاورد، مرحله‌ای وجود دارد كه در آن مغز تصمیم می‌گیرد از شگرد خاص خود استفاده نماید. این شگرد همان فراموش‌كردن است. پس از این مرحله، دیگر آن رویداد تاثیر اولیه خود را بر فرد نخواهد داشت. خوابیدن در واقع همان روان‌درمانی است كه مغز به آن احتیاج دارد. اما خواب دیدن راه حل همه چیز نیست.»

خواب‌ها همیشه تسكین‌بخش نیست

یك متخصص خواب به نام دیوید كوهلمان می‌گوید تیم تحقیق این مطالعه تا اندازه‌ای در نتیجه‌گیری خود اغراق كرده است. او معتقد است خواب‌ها همیشه استرس را از بین نمی‌برد بلكه حتی گاهی اوقات شاهد خواب‌هایی از نوع‌های دیگر نیز هستیم.

كوهلمان می‌افزاید: «خواب‌دیدن، كمك موثری در كنترل شرایط استرس‌زاست، اما این‌كه خواب‌دیدن می‌تواند تمام خاطره‌های بد را از ذهن پاك كند، مسلما واقعیت ندارد. هر چند واضح است نتیجه این تحقیق با توجه به محدودیت‌ها و محیط آزمایشگاهی همچنان در جایگاه خود بسیار شگفت‌انگیز است».

البته هر دو متخصص موافق هستند كه اغلب در درمان‌های حرفه‌ای از موضوع خوابیدن غفلت می‌شود و شاید بتوان گفت این تحقیق توانسته تا اندازه‌ای مزایای متعدد خوابیدن را آشكار نماید.

سرپرست گروه تحقیق در خاتمه افزود؛ یافته‌ها باعث می‌شود ما به یاد بیاوریم مغز ما در حین خوابیدن غیرفعال نیست. این عضو پیچیده هر روز راز تازه‌ای از خود را برای ما آشكار می‌كند، دریچه‌ای كه این بار روی سلامت ذهن و روان باز شده است.