آسم شغلي چيست و چگونه درمان مي‌شود؟

مواد استنشاق شده در محيط كار، علاوه بر بيماري‌هاي عروقي مي‌توانند بروز بيماري‌هاي مزمن ريوي مهمي را نيز سبب شوند. هنگامي كه يك فرد بالغ شاغل يا بازنشسته به علت مشكل تنفسي غيرقابل توجيهي به پزشك مراجعه مي‌كند، يكي از تشخيص‌هايي كه بايد احتمال داده شود، بيماري‌هاي مرتبط با شغل است.

به گزارش ايسنا، شناخت عوامل مرتبط با شغل از اين نظر اهميت دارد كه علاوه بر علاج فرد بيمار، باعث پيشگيري از بروز بيماري در ديگران نيز مي‌شود. به علت اختلافاتي كه در سوخت و ساز بدن و خصوصيات افراد مختلف وجود دارد، هر ماده‌اي مي‌تواند منجر به بروز بيماري‌هاي مختلفي شود. در عين حال هر بيماري ريوي، ممكن است با عوامل شغلي متعددي در ارتباط باشد.

شناخت عوامل در ارتباط با شغل به علت بروز پاسخ‌هاي تاخيري كه پس از اتمام كار در منزل و يا سال‌ها پس از مواجهه با عامل مربوطه، بروز مي‌كند، ممكن است مشكل باشد.

هر سال، مواد جديدي در محيط‌هاي كارعرضه مي‌شوند كه اين مواد مي‌توانند انواع بيماري‌هاي تنفسي و در راس آنها آسم شغلي را ايجاد كنند. راه‌هاي هوايي انسان (از سوراخ‌هاي بيني تا كيسه‌هاي هوايي) در مدت زمان 40 ساعت كار با 14000 ليتر هواي موجود در محيط كار تماس پيدا مي‌كنند و در صورتي كه فعاليت بدني نيز وجود داشته باشد، تهويه هوا و در نتيجه تماس با مواد مضر موجود در آن، بيشتر خواهد شد و اين مقدار به 12 برابر زمان استراحت نيز مي‌رسد.

هنگامي كه تهويه هوا سريع‌تر باشد، تنفس از راه بيني، به تنفسي مخلوط از راه‌هاي بيني و دهان تبديل مي‌شود و باعث مي‌شود كه ميزان هواي بيشتري، نازوفارنكس را ميان‌بر بزند و بدين‌ترتيب، نقش تصفيه‌كنندگي نازوفارنكس حذف شود. اين امر باعث مي‌شود كه مواجهه مجاري هوايي تحتاني با مواد استنشاقي افزايش يابد و منجر به صدمه بيشتري شود. در بين بيماري‌هاي ريوي وابسته به شغل، آسم شغلي شايع‌ترين آنها محسوب مي‌شود كه ابعاد آن در قسمت اپيدميولوژي بيشتر مورد بحث قرار مي‌گيرد.

در مورد تاريخچه آسم شغلي بايد گفت اين بيماري از ديرباز شناخته شده است. در يك قطعه پاپيروس كه مربوط به حدود 400 سال پيش از ميلاد حضرت مسيح (ع) است، بروز نشانه‌هاي تنفسي در كارگران نساجي توصيف شده است.

امروزه بيش از 300 تركيب موثر در ايجاد آسم شغلي، شناسايي شده‌اند و با پيچيده شدن فناوري صنعتي و افزوده شدن تركيبات شيميايي جديد به محيط كار، اين فهرست در حال گسترش است.

اصول كلي درمان آسم شغلي

سنگ‌ بناي درمان آسم شغلي، تشخيص سريع و به موقع و اجتناب از مواجهه كارگر با مواد محرك است. اين مسئله خصوصا در مورد آسم‌هاي شغلي ناشي از مواد حساس‌كننده، صادق است؛ چراكه مواجهه با مقدار كمي از مواد حساس‌ كننده مي‌تواند باعث آسم مقاوم شود. كساني كه دچار آسم ناشي از مواد محرك يا آسم تشديد شده به وسيله كار هستند در صورت مهيا شدن شرايط مهندسي، ممكن است بتوانند به كار معمول خود ادامه دهند و بدين‌ منظور بايد به آنها وسايل محافظت از سيستم تنفسي داده شود. كساني كه دچار آسم شغلي مي‌شوند بايد بر اساس پروتكل‌هاي منتشر شده تحت درمان طبي قرار گيرند. از آنجايي كه علت اصلي آسم، التهاب است، استروئيدها سنگ‌ بناي درمان آنها هستند.

مطالعات دنيا نشان داده كه افراد داراي آسم به علت مواد حساس‌ كننده و يا ناشي از مواد با وزن مولكولي كم يا زياد، در صورت عدم مواجهه و استفاده از استروئيد استنشاقي، بهبودي قابل توجهي پيدا مي‌كنند. علاوه بر آن افراد بايد از استعمال دخانيات اجتناب كنند. همچنين بايد در مورد آسم‌شان آموزش ديده، علائم هشداردهنده حمله آسم را بشناسند و نحوه استفاده از داروهايشان را بدانند.

مسائلي درباره محيط كار بيمار مبتلا به آسم

افرادي كه آسم شغلي وابسته به مواد حساسيت‌زاي تائيد شده دارند بايد از چنين محيط‌هايي دور شوند. افتراق بين آسم شغلي ناشي از مواد حساسيت‌زا با آسم شغلي ناشي از مواد محرك، به علت داشتن درمان‌هاي متفاوت، مهم است. افراد داراي آسم ناشي از مواد حساسيت‌زا حتي با مقادير كم اين مواد، دچار واكنش مي‌شوند و اصلا نبايد درآن محيط قرار بگيرند. اما افراد داراي آسم ناشي از مواد محرك، مي‌توانند در همان ساختمان كار كنند تنها اين افراد بايد به جايي منتقل شوند كه با مقادير زياد اين مواد، مواجهه نداشته باشند و يا از وسايل محافظتي استفاده كنند. پيگيري بيماران نشان داده است كه اكثر بيماران آسم شغلي حتي اگر سال‌ها پس از اجتناب از مواجهه، بررسي شوند، به طور كامل بهبود نيافته‌اند و اين امر اهميت تشخيص به موقع و سريع را مشخص مي‌كند.

درصورتي كه بيمار با وجود درمان دارويي مناسب، هنوز هم دچار افزايش پاسخ‌دهي راه‌هاي هوايي باشد، ممكن است به محدود كردن مواجهات محيطي وي با عوامل آغازكننده غيراختصاصي آسم مانند هواي سرد، دود، گرد و غبار و همچنين محدود كردن فعاليت بيمار، نياز باشد.

همچنين اگر در محيط كاري، فردي مبتلا به آسم شغلي باشد، اين يك زنگ خطر است و بايد خطر بروز آسم شغلي را با استفاده از تغيير در روش كار و بهبود تهويه هوا، كاست.

برخي از خصوصيات مولكولي مواد، نشانگر مضر بودن آنها در سلامتي است و امكان دارد همين خصوصيات در رابطه با آسم شغلي نيز مطرح باشند. از طرف ديگر، شناخت مستقيم عوامل مرتبط با خطر رينيت و آسم ميسر نيست و به عنوان مثال وقتي ذرات آرد به راحتي در يك نانوايي پخش مي‌شوند و نانوا مبتلا به آسم شغلي مي‌شود، براي كارفرما درك و باور اين مطلب كه ماده بي‌خطر و معمولي مانند آرد مي‌تواند عامل آسم باشد، مشكل است. هنگامي كه مواجهه با عامل خاصي به عنوان عامل خطر آسم شغلي و رينيت تلقي شود، ارزيابي بايد طبق مراحل زير انجام شود:

- با پيگيري و نظارت، مشاغلي كه ميزان مواجهه زيادي دارند، شناسايي شوند. - ميزان مواجهه هر فرد مشخص شود و تخميني از ميانگين و محدوده ميزان مواجهه به دست آيد - از مكان‌هايي كه داراي ميزان مواجهه كمتر هستند نيز نمونه‌هاي اضافي گرفته شود.

در مجموع هر چه ميزان بيشتري از مواد استنشاق شوند، ميزان بروز حساسيت، بيشتر مي‌شود و احتمال تجربه علايم رينيت و يا آسم نيز بيشتر مي‌شود. اما تعيين محدوده و حد ميزان مواجهه‌اي كه بي‌خطر تلقي شود، مشكل است. حتي ممكن است پس از بروز حساسيت، ميزان ماده‌اي كه بتواند موجب بروز علايم شود از ميزان دفعه اول، كمتر باشد. موثرترين روش كنترل، اجتناب از مواجهه است كه يا بايد فرد را به شغل ديگري، مشغول كرد و يا در صورت امكان، مواد داراي ضرر كمتر را در اختيار آنها گذاشت. هرچند كه ممكن است اقدامات ديگري نيز مقدور باشد.

شواهد حاكي از آن است كه در مورد گروهي از مواد حساس‌كننده دستگاه تنفسي، عواملي مانند سيگار و سابقه آتوپي، احتمال بروز حساسيت را افزايش مي‌دهد. آتوپي، در افراد زيادي يافت مي‌شود و بر اساس شواهد تشخيصي، شايد به نسبت 1 به 3 در جمعيت وجود داشته باشد. افراد آتوپيك، نسبت به آلرژن‌هاي شايع مايت موجود در گرد و غبار منازل و گرده‌هاي گياهان و علفزار حساس هستند.

تشخيص آسم شغلي در محيط كار، از اين نظر كه امكان دارد كارگران ديگر نيز در معرض خطر قرار داشته باشند و نيازمند تشخيص به موقع و سريع باشند، داراي اهميت است. بر اين اساس به روز رساني فهرست موادي كه در هر صنعت، مورد استفاده هستند بايد به صورت دوره‌اي انجام شود تا عوامل احتمالي مولد آسم، شناسايي شوند. به اين ترتيب كارگران، نيازمند بيماريابي دقيق و درمان هستند. بيماريابي، معمولا شامل پايش دو ساعته PEF در زمان كار و غير آن طي يك دوره سه هفته‌اي است.

توصيه‌ها و چك‌ ليست ارزيابي محيط كار

- در مورد تمام افراد بالغي كه شروع بيماري آنها در محيط كار بوده است، به آسم شغلي مشكوك شويد. - به علت آنكه تشخيص، اغلب پيچيده است، ارجاع زودهنگام به پزشكان متخصص ريه در افراد مشكوك به آسم شغلي، لازم است و بهتر است ارجاع زماني انجام شود كه كارگر سركار است. - براي درمان بيمار بايد از آخرين پروتكل‌هاي درمان آسم استفاده كرد و آن را با معيارهاي كنترل محيط كار و آموزش بيمار، توام كرد. - بيماراني كه آسم شغلي آنها تائيد شده است نبايد با عامل مربوطه تماس تنفسي يا مواجهه داشته باشند و بهترين پيش آگاهي مربوط به افرادي است كه مواجهه آنها با عامل مربوطه، كاملا قطع شده و اين عمل، سريع و به موقع باشد.