شفاف: آدمی همواره در مورد سلامت جسم، روابط اجتماعی و جایگاه خود در این عالم نگران بوده است و در این زمینه‌ها سوالات بسیاری مطرح کرده و پیرامون آن‌ها نظریاتی ابراز داشته است. بیماری‌ها و اختلالات روانی همواره در طول تاریخ وجود داشته است و به دلیل عدم نقص جسمانی در این نوع اختلالات، قبل از پیشرفت علم، همواره به عنوان موضوعی ماوراطبیعه از آن یاد می‌شد.

امروزه نیز حتی با وجود پیشرفتهای علمی در زمینه روانکاوی و روان‌شناسی، باز هم بسیاری از مردم هستند که به دلیل ترس از دیوانه انگاشته شدن، مشکلات روانی خود را پنهان می‌کنند و این مساله در دراز مدت تاثیر منفی زیادی هم روی فرد و هم روی جامعه‌ای که فرد در آن زندگی می‌کند خواهد داشت.

مساله سلامت روان به خصوص دردنیای ماشینی امروز، آنقدر اهمیت دارد که سازمان جهانی بهداشت امسال را با عنوان «پیش به سوی سرمایه گذاری در سلامت روان» نامگذاری کرده است.

متاسفانه بسیاری از افراد جامعه به خاطر وحشت از نام بیماری روانی، برای درمان به افرادی مراجعهمی کنند که هیچ علم و تخصصی در زمینه روانپزشکی و روان‌شناسی ندارند. این افراد در قالب دعانویس، رمال و فالگیر، از ساده اندیشی برخی افراد ‌‌‌نهایت بهره را برده و آن‌ها را سرکسیه می‌کنند بدون اینکه عایدی نصیب مشتری خود کرده باشند.

مطالعات کشوری نشان می‌دهد حدود ۱۰ درصد جمعیت ۱۵ تا ۶۴ سال کشور به این قبیل افراد مراجعه می‌کنند.

این در حالی است که دکتر عباسعلی ناصحی مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت از نوع نگاه مسئولین به حوزه سلامت روان انتقاد می‌کند و معتقد است که مسئولین و مدیران و سیاستگذاران از آگاهی لازم در مورد اهمیت سلامت روان ندارند.

اختلالات روانی در زنان ۲۶ و در مردان ۱۶ درصد است

به گفته مدیر کل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، میزان شیوع اختلالات روانی در زنان ۲۶ و در مردان ۱۶ درصد است. این در حالی است که زنان ۴۹ درصد جمعیت کشورمان را تشکیل می‌دهند.

ناصحی با اشاره به پایین بودن سن بلوغ جنسی و جسمی در خانم‌ها که باعث استرس آن‌ها می‌شود، گفت: «خانم‌ها در مقایسه با مردان نسبت به داروهای ضد افسردگی پاسخ کمتری دارند و عوارض این دارو‌ها در زنان بیشتر از مردان است. همچنین تبعیض‌های اجتماعی، مسائل ناشی از طلاق، سوء رفتارهای جنسی و مسئولیتهای شغلی در شیوع افسردگی در زنان موثر است.»

با وجود این سخنان، مدیرکل دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت معتقد است که در مورد پیشگیری از بیماریهای روان دست این وزارتخانه زیاد باز نیست. زیرا مشکلات جسمی از روشهای پیشگیری قاطعی برخوردارند اما پیشگیری از اختلالات روان به راحتی پیشگیری از مسایل جسمی نیست و نیاز به کار مستمر و پیگیری اقدامات در دوران بزرگسالی دارد.

این دکتر پیش از این نیز در روز جهانی کودک به طور رسمی اعلام کرده بود، ۲۰ درصد کودکان کشور نیز به اختلالات روانی دچار هستند. وی در این باره گفته بود: «متاسفانه در ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای دنیا آمار اختلالات روان در سطح بالایی قرار دارد؛ مطابق آخرین آمار که مربوط به ۱۰ سال پیش است بیماری‌های روان در بزرگسالان کشور از متوسط شیوع ۲۱ درصدی برخوردار است که البته این آمار در برخی مناطق بالا‌تر و در برخی مناطق کشور پایین‌تر است و بررسی‌ها نشان می‌دهد دست‌کم ۲۰ درصد کودکان کشور نیز با اختلالات روانی روبه‌رو هستند.»

بر اساس آمار، افسردگی، اعتیاد و اختلالات دو قطبی به عنوان سه بیماری اصلی در اختلالات روانی هستند که در جامعه ایرانی رواج دارند.

در سبب‌شناسی اختلالات روانی، ۴ دیدگاه قابل بررسی است.

دیدگاه زیست‌شناختی

این دیگاه آشفتگیهای بدنی را علت اختلال روانی می‌داند. بی‌نظمی در ژن‌ها ممکن است سبب ساز بعضی رفتارهای غیر انطباقی باشد. دیگر تعیین کننده زیست‌شناختی رفتار، مغز و دستگاه عصبی است. آشفتگی در بخشهای معینی از مغز می‌تواند اختلالات روانی را موجب شود. دستگاه غدد و عملکرد آن‌ها نیز می‌تواند در بروز این دسته از اختلالات سهیم باشد.

دیدگاه روانکاوی

این دیدگاه که افکار و هیجانات را علل مهم رفتار می‌دانند، در سبب‌شناسی اختلالات روانی به شناسایی افکار و هیجانات ناآشکار که مسبب اساسی اختلالات هستند، تاکید می‌کند. از این دیدگاه پنج سال اول زندگی از لحاظ رشد سالم شخصیت یا بروز اختلالات حائز اهمیت است.

دیدگاه یادگیری

این دیدگاه که بر اهمیت یادگیری تاکید دارد معتقد است اختلالات روانی با پیوندهای یادگیری قابل توضیح هستند. در این دیدگاه سرمشق گیری، تقویت کننده‌های مثبت و منفی و شرطی سازی‌ها در بروز رفتارهای غیر عادی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دیدگاه‌ شناختی

تمرکز دیدگاه‌شناختی بر شناخت فرد از محیط پیرامون خود متکی است. از این دیدگاه ناتوانی فرد در تشکیل شناخت‌ها و طرحواره‌های مناسب از ارتباط خود با محیط مشکلاتی را برای او بوجود می‌آورد. از دیگر دیدگاههای رایج دیدگاههای انسان گرایی، هستی گرایی و دیدگاه اجتماعی است. درمان این دسته از اختلالات به دو شیوه کلی دارو درمانی و روان درمانی تقسیم بندی می‌شود. دارو درمانی توسط روانپزشک و روان درمانی توسط روان‌شناس صورت می‌گیرد.

در هر حال، دیدگاه روان‌شناس در سبب‌شناسی اختلالات روانی رویکرد درمانی او را تعیین خواهد کرد اما امروزه بندرت یک روان‌شناس خود را مقید به یک دیدگاه خاص می‌کند و معمولا از ترکیبی از این دیدگاه‌ها کاربرد دارند.

به نظر می‌رسد بیشترین دلایل دچار شدن جامعه ایرانی به اختلالات روانی، فقر و فشارهای اقتصادی، طلاق و تک سرپرستی، اعتیاد، شاغل بودن تمام وقت والدین، تبعیض‌های اجتماعی، سوء رفتارهای جنسی و مسئولیتهای شغلی به خصوص در مورد بانوان و بلوغ زود رس است که مجموعه‌ای از این دیدگاه‌ها را در بر می‌گیرد، اما مشکل اساسی عدم مراجعه بیماران به روانکاو یاروان پزشک است.

مشکل اصلی کجاست؟

دکتر مصطفی معین، رئیس کرسی یونسکو در آموزش سلامت با اعلام اینکه ۴۲ درصد از مبتلایان به اختلالات روانی مشکل خود را به خانواده‌هایشان اطلاع نمی‌دهند، در این خصوص گفت: ۸۰ درصد از مبتلایان به اختلالات روانی در کشورهای جهان سوم زندگی می‌کنند و اختلالات روانی به تنهایی بیش از بیماریهای قلبی و عروقی بر جامعه هزینه تحمیل می‌کنند.

وی با اشاره به آمار افراد مبتلا به اختلالات روانی در ایران که حدود ۳۰ درصد تخمین زده می‌شود، افزود: ۷۰ درصد بیماران در جهان به دلیل ترس از «انگ» و «تبعیض» از مراجعه به روانپزشکان خودداری می‌کنند.

این در حالی است که دکتر محمدرضا محمدی، رئیس مرکز تحقیقات روانپزشکی و روان‌شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران عنوان داشته که ۸۰ درصد مبتلایان به اختلالان روانپزشکی در کشورهای در حال توسعه از دریافت خدمات لازم محرومند.

در هر حال، اختلالات روانی و مشکلات روحی می‌تواند در روند پیشرفت جامعه بسیار تاثیر گزار باشد. به نظر می‌رسد مشکل اساسی در جامعه ایرانی، پذیرش اختلالات روانی به عنوان یک بیماری است و جا افتادن این موضوع که مراجعه به روانکاو برابر با دیوانگی و جدا شدن از اجتماع نیست.

با توجه به شرایط موجود، اولین قدم برای وزارت بهداشت و درمان باید آموزش دادن درباره اختلالات روانی باشد که متاسفانه تا کنون قدمی در این زمینه برداشته نشده است.

از سوی دیگر کمبود مراکز درمانی و گرانی مشاوره‌های روانکاوی، از دیگر مشکلات مبتلایان به اختلالات روانی است و باید دید آیا وزارت بهداشت با وجود آمار رسمی که دستاندر کاران ارائه می‌دهند و حاوی خبرهای خوش هم نیست، راه کاری در این زمینه می‌اندیشد یا خیر؟