فرشاد گلزاری*
پس از پاسخ اخیر ایران به اسرائیل، اخباری از مشارکت برخی از کشورهای منطقه در رهگیری پهپادها و موشک‌های ایران منتشر شد و حدس و گمان‌هایی را به وجود آورد. به‌عنوان مثال، اردن در این بین یکی از کشورهایی بود که انتقادهایی بدان در این مسیر وارد شد.
تحلیلگران بر این باور بودند که اردن حداقل باید بی‌طرف می‌ماند و در یک سنگر با اسرائیل برای دفع حملاتی که هیچ‌گونه تهدیدی برای قلمرو آن نداشت، مشارکت نمی‌کرد.
برخی دیگر از منابع خبری نوشتند که مشارکت اردن تاثیر منفی فوری بر امنیت این کشور داشت؛ چراکه رهگیری برخی موشک‌ها باعث سقوط قطعات عظیم بر فراز مناطق مسکونی در امان پایتخت این کشور شده است.
در همین راستا، تحلیلگران اسرائیل با تکیه بر این اقدام اردن، امان را در جبهه خود معرفی و اعلام کردند که اردن که حریم هوایی خود را بسته و صریحاً اعلام کرد که هرگونه عبور پهپاد یا موشک به سمت فلسطین اشغالی را دفع می‌کند، بار دیگر ثابت می‌کند که متحد استراتژیک تل‌آویو است.
شبکه ۱۲ رژیم صهیونیستی نیز در این باره گزارش داده که اقدام اردن برای دفاع از اسرائیل و درگیر شدن با ایران تعجب‌برانگیز است؛ چراکه در ظاهر روابط سرد است اما حمله ایران اتحاد واقعی آنها با ما را آشکار کرد و جنگنده‌های اردنی از اسرائیل دفاع کردند.
با تمام این مسائل و پس از چندین ساعت سکوت اَمان در این خصوص و در پی فشار محافل سیاسی و رسانه‌ای و شخصیت‌های عربی و اسلامی نهایتاً شبکه خبری المیادین شامگاه دوشنبه گزارش داد که أیمن الصفدی، وزیر امور خارجه اردن در گفت‌وگو با سی.ان.ان اذعان کرده که کشورش شماری از پهپادهای پرتاب شده از سوی ایران به سمت اراضی اشغالی را رهگیری کرده است.
این دیپلمات بلندپایه اردنی صراحتاً اعلام کرد که اردن از همه ابزارها برای رهگیری هرگونه پرتابهای که حریم هوایی این کشور را نقض کند استفاده خواهد کرد و هر شیء که وارد آسمان ما شود، حریم هوایی ما را نقض کند، به اعتقاد ما خطری برای اردن است و برای پایان دادن به این تهدید هر کاری که در حد توانمان باشد انجام خواهیم داد.
همچنین روز سه‌شنبه عبدالله دوم، پادشاه اردن در دیدار با جمعی از سرشناسان، شخصیت‌های برجسته و نمایندگان استان المفرق اعلام کرد، اردن هرگز میدان نبردی برای هیچ طرفی نخواهد بود و حمایت از شهروندان ما بر همه چیز اولویت دارد و همچنین امنیت اردن را بالاتر از همه ملاحظات دانست.
در این میان به‌رغم انتقادهایی که علیه اردن جریان دارد ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در مورد انتشار برخی از اخبار در ارتباط با مشارکت کشور اردن در رهگیری موشک‌های ایران و همچنین احضار کاردار ایران به وزارت خارجه این کشور در روز گذشته اعلام کرد که خبر احضار کاردار ایران را دریافت کردم، اعلام کردند که این موضوع در واکنش به خبرهایی بوده که برخی از منابع خبری در ارتباط با اردن و احیاناً نقش اردن در رهگیری برخی از پرتابهای ایران به سمت اراضی اشغالی منتشر کرده‌اند.
[ سخنگوی وزارت خارجه گفت:] من در جایگاهی نیستم که نقش اردن را در رهگیری این پرتاب‌ها تایید یا تکذیب کنم و این یک موضوع نظامی است که مقامات مربوطه باید در مورد آن اظهارنظر کنند.
کنعانی همچنین اعلام کرد که اردن ازجمله کشورهایی است که در طول این سال‌ها از ناحیه اقدامات جنایت‌آمیز رژیم صهیونیستی متاثر بوده است و شایسته است که اقدام مشروع ایران در تنبیه متجاوز مورد حمایت و تایید کشورهای جهان ازجمله کشورهای منطقه و عربی و اسلامی قرار بگیرد.
واقعیت این است که عموماً از اردن خبرهای چندانی مخابره نمی‌شود و طی سال‌های گذشته نخست شاهد آن بودیم که در سال 2018 اعتراضات و اعتصابات گسترده به دلیل ریاضت اقتصادی و تشدید فقر از سوی سندیکاهای کارگری انجام شد و در نهایت دولت وقت استعفا کرد و در آوریل 2021 هم مساله کودتا علیه عبدالله دوم مطرح شد که حمزه بن‌الحسین، اگرچه در این قضیه متهم نشد اما خود و خانواده‌اش در خانه‌شان توسط برادرش ملک عبدالله حبس شدند. بسیاری از تحلیلگران و ناظران بین‌المللی معتقدند که اردن در حقیقت جزیره امن انگلیس در منطقه است.
با نگاهی به تاریخ تاسیس و چگونگی روی کار آمدن این کشور به خوبی به این خروجی بسیار مهم دست پیدا می‌کنیم که اگر تا به امروز اتفاقی منجر به براندازی یا اسقاط حکومت هاشمیان در اردن نشده است، همه آن را باید از روزنه چتر امنیتی و حمایت سیاسی بریتانیا سپس ایالات‌متحده به رشته تحلیل دربیاوریم.
زمانی که موافقت‌نامه «سایکس پیکو» در سال ۱۹۱۶ میان پاریس و لندن به امضا رسید، قرار بر این شد تا لبنان و سوریه تحت نظر فرانسه اداره شود و در مقابل عراق، بحرین، اردن فعلی و حتی اراضی که امروز اسرائیل آن را اشغال کرده به عنوان جغرافیای تحت نظر بریتانیا شناخته شود.
بر همین اساس از بدو به وجود آمدن اردن در دهه 20 میلادی، لندن بر سیاست‌های این کشور نظارت داشته و پس از اعلام استقلال در میانه دهه 40 میلادی تاکنون این روند ادامه دارد.
در این راستا باید توجه شود که بیش از نیمی از جمعیت اردن را فلسطینی‌ها تشکیل می‌دهند و همین موضوع باعث می‌شود تا خاندان هاشمیان در این کشور کمی در مقابل تحولات با محوریت فلسطین به‌خصوص جنگ اخیر غزه دست به عصا راه بروند.
این موضوع البته به نوعی با خط‌دهی انگلیس از دهه‌ها قبل چارچوب‌بندی شده است؛ چراکه براساس داده‌های موجود فلسطینی‌هایی که در اردن حاضر هستند عموماً توسط پادشاهی اردن در ساختار اقتصاد و فرهنگ کانالیزه شده‌اند و سطوح امنیتی، سیاسی و نظامی به غیرفلسطینی‌ها به خصوص نزدیکان خاندان هاشمیان سپرده شده که دلیل این امر ترس از وضعیت اراضی اشغالی است.
توجه داشته باشید که هر زمان اسرائیل اقدامی را علیه فلسطینی‌ها انجام می‌دهد، در اردن اعترضات از سوی فلسطینی‌ها در سطح گسترده انجام می‌شود و همین مساله باعث شده تا اردن سیاست خارجی خاص خود را دنبال کند.
نکته مهم این است که اساساً کشور اردن مشکلات عدیده اقتصادی دارد و به دلیل فقر منابع طبیعی و عدم دسترسی به انرژی نسبت به کشورهای همسایه خود همیشه با بحران اقتصادی روبه‌رو بوده و همین موضوع باعث می‌شود تا برای تامین منابع مالی و منافع تجاری خود به سوی قدرت‌های فرامنطقه‌ای تمایل پیدا کند.
به‌عنوان مثال، اردن از حیث سیاسی تا حدودی تحت تاثیر انگلیس است اما در مورد حمایت امنیتی زیر چتر اطلاعاتی مرکب لندن و واشنگتن قرار دارد.
از منظر نظامی و تامین تسلیحاتی باید گفت که ایالات‌متحده نقش اصلی را در حمایت از اردن به عهده دارد و انگلیس با کمی اختلاف در رتبه دوم قرار می‌گیرد. همین موضوع را در عرصه تجاری و اقتصادی می‌توانیم مشاهده کنیم و به همین دلیل است که پایگاه نظامی استراتژیک آمریکا به نام «برج 22» در خاک این کشور بنا شده است.
در این راستا به دلیل همسایگی اردن با اسرائیل این کشور تابع برخی از قوانین است که به صورت علنی هماهنگ با تل‌آویو قلمداد می‌شود. به عنوان مثال از ماه‌ها قبل که یمنی‌ها علیه منافع اسرائیل در دریای سرخ، عدن و باب‌المندب دست به عملیات‌های گسترده زدند و کشتیرانی اسرائیل که پایه اقتصاد آن را تشکیل می‌دهد زمین‌گیر شد، اردن کشوری بود که نقش واسط و مجرای اصلی کمک‌ها به تل‌آویو را ایفا کرد.
حدود دو ماه پیش مشخص شد که گذرگاه «شیخ حسین/ نهر الاردن»، گذرگاهی که اردن را به کرانه‌باختری متصل می‌کند، وظیفه رساندن انواع و اقسام ملزومات به اسرائیل را انجام می‌دهد.
به گونه‌ای که شرکت‌های کشتیرانی اسرائیلی به جای دور زدن آفریقا و رسیدن به اسرائیل از طریق یک مسیر طولانی و گران‌قیمت، محموله‌های خود را در بنادر امارات و عربستان در خلیج‌فارس تخلیه می‌کنند و از آنجا کالاها با کامیون از طریق خاک عربستان سپس اردن به سمت فلسطین اشغالی منتقل می‌شوند که از تجهیزات الکترونیکی گرفته تا خوراک و غزه را در بر می‌گیرد.
این موضوع البته تاثیر تعطیل شدن بندر ایلات به عنوان مهم‌ترین پایانه گمرکی اسرائیل را نمایان می‌کند که ریشه در پاسخ عملیات‌های یمن دارد. حال باید دید این هم‌پیمانی تا کجا ادامه خواهد داشت!
*منبع: روزنامه سازندگی