عصر ایران؛ مهرداد خدیر- غروب پنج‌شنبه در بقالی محل، فروشنده و مشتری در حال شرط بستن بر سر برندۀ بازی پرسپولیس- هوادار بودند. تیم غلامرضا عنایتی (گلزن سابق استقلال) دو به یک از شاگردان یحیی گل‌محمدی پیش افتاده و فروشنده و مشتری حس رقابت آبی و قرمز داشتند و کل کل می‌کردند. یکی می‌گفت «سر چند که پرسپولیس جبران می‌کنه؟». لبخند مرا که علی‌آقا دید متوجه نشد کدام طرف هستم! گل برتری به ثمر رسیده بود و هیچ یک البته در اصالت گل تردید نداشتند.
در این فاصله اما مشخص شده با استفاده از دست بوده و البته فوتبال مثل زندگی است نه مثل سینما که فلاش‌بک داشته باشد یا صحنه‌ای را بتوان تغییر داد. سوت داور که به صدا درآمد یعنی بازی تمام شده و نهایتا داور را جریمه و محروم می‌کنند وگرنه نتیجه قابل تغییر نیست. گذشت دهۀ 60 که رییس فدراسیونی به نام حسین آب‌شناسان بود که نتیجۀ یک بازی را تغییر داد و گفت من تابع قانون اسلام هستم نه قانون فیفا. (اگر در این فقره هم به عقب برنگردیم!)
صبح امروز- شنبه- همان دو نفر را باز در حال بحث دیدم. نه که از پنج‌شنبه تا صبح شنبه در مغازه مانده باشد. مثل من باز برای خرید شیر تازه آمده بود.
این بار اما صحبت از شرط بندی نبود. گوشی تلفن همراه را به هم نشان می‌دادند و دربارۀ ضرورت به کار‌گیری «وی‌ای‌آر»- فناوری بازبینی صحنۀ مشکوک یا کمک داور ویدیویی- صحبت می‌کردند.
تا همین چندی پیش اگر از هر دو و البته هر سۀ ما و اگر جسارت نباشد با احتساب شمای مخاطب هر چهار می‌پرسیدند وی‌ای‌آر چیست نمی‌دانستیم اما اکنون به فرهنگ یا دایرۀ واژگان‌مان اضافه شده است. حال آن که اگر معادل فارسی آن ساخته شده بود همان واژۀ پارسی به کار می‌رفت. مثل «ماهواره» یا «موشک» که قبل از رواج اصل انگلیسی رایج شد و حالا هیچ کس‌نمی گوید «سَته‌لایت» اما «ریسیور» را همه می‌گویند. چرا؟ چون برای اولی معادل «ماهواره» ساخته شد و برای دومی نه.
درباره خود «کمک داور ویدیویی» یادداشت جداگانه‌ای به قلم دوست 23ساله (قدمت دوستی نه سن!) نوشته شده و شک ندارم با توجه به علایق زبانی و تحصیلات عالی در رشتۀ رسانه، اگر پارسی وی‌ای‌آر موجود بود همان را می‌نوشت اما حالا این کلمه با حروف انگلیسی در تیتر و متن او نشسته است.
به یادآوریم برای سی‌آی‌ای (سرواژۀ سه کلمۀ انگلیسی) در فارسی «سیا» را ساخته شدو حالا تا می‌گوییم «سیا» بیشتر یاد سازمان «سی‌آی‌ای» می‌افتیم تا کلمۀ «سیاه» یا دوست و رفیق‌مان سیاوش یا سیامک!
یا به جای «سازمان آزادی‌بخش فلسطین»، ساف. هم چنان که «امل» هم سرواژه است.
واژه که ساخته شود و در رسانه‌ها به کار برود به سرعت جا می‌افتد و بطلان این ادعا که جا نمی‌افتد ثابت شده و پیش تر نوشته‌ام و تکرار نمی‌کنم.
فراموش نمی‌کنم اول بار که واژۀ «برجام» را از زبان دکتر ظریف در تیر 94 شنیدم یک لحظه درنگ کردم که این یعنی چه و بعد توضیح داد: «برنامۀ جامع اقدام مشترک» و دانستم مثل توانیر (تولید و انتقال نیروی برق) ساخته شده. (حالا هم بعید نیست کسانی به دنبال ساخت واژۀ جدیدی باشند تا اگر مذاکرات به موفقیت رسید یادآور برجام نباشد کما این که تلویزیون از تعبیر «مذاکرات احیای برجام» پرهیز دارد و می گوید «مذاکرات رفع تحریم‌ها». )
باری در نوشتۀ قبلی (برند یا ویژند) پیشنهادی را نقل کردم که به جای وی‌ای‌آر بگوییم «ویدا» که «وی» آن از ویدیو باشد و «دا»ی آن از داور! مثل کانالی ادبی که «با»ی آن از بامداد شاملوست و «رو»ی آن به خاطر یدالله رؤیایی (پایه‌گذار شعر حجم) و الته مخاطبی به طعنه نظر داد چگونه وقتی ویدا و ویداها را به ورزشگاه راه نمی‌دهند و ننوشتم همان گونه که سیما را راه می‌دهند اما دوربین «سیما» هست! (ویدا، پارسی است و در واقع همان هویدا. به معنی آشکار و پیدا و ظاهر و مگر در این فقره نمی‌خواهیم موضوعی آشکار شود؟)
غرض این است که روزگاری می گفتند «الناس علی دین ملوکهم» یعنی مردم به آیین فرمان‌روایان خود درمی‌آیند و پیروان آنان‌اند و در این زمانه می‌توان گفت الناس علی لسان رسانه‌هاشان! چون مردم به زبانی سخن می گویند که در رسانه ها به کار می رود. نگاه کنید از کی نوجوانان دربارۀ «دربی» و «کلین شیت» صحبت می‌کنند؟!
یعنی 10 بار که فردوسی‌پور گفت «کام‌بک می‌کنه» حالا همۀ گزارش‌گران می گویند «کام بک میکند». لابد چون در فارسی کلمۀ بازگشت نداریم و نامفهوم است! یا چون عادل در طول 20 سال و 1000 هفته هزار بار و شاید بیشتر گفته بود «عجیب و غریب» حالا همۀ گزارش‌گران به هر حرکتی می گویند عجیب و غریب و شاهکار البته از آنِ محمد حسین میثاقی است که گفت: « والِ بکِ پشت من»!
بامزه‌تر از همه تیتر تارنمای پربیننده ورزشی است در همین یکی دو روز پیش: «کلین شیت با اراک اجین شده!» یک بار دیگر بخوانید و به شکل کلمه هم دقت کنید تا ببینید چه حالی به آدم دست می دهد!
شک ندارم اگر به سرعت واژه‌ای ساخته شود مثل پیامک به جای اس‌ام‌اس رایج می‌شود و اگر نشود «با زبان ما اَجین می‌شود». عجین هم نه!
: یاوار
به وی ای آر هم می آید.