عصر ایران؛ محسن ظهوری ـ حدود هزار سال قبل، «عبدالرحمان صوفی» دست به کار کشف رازهای آسمان شد. او با ابتدایی‌ترین ابزار توانست ۱۰۱۸ جرم آسمانی را ثبت کند. موضوع قسمت ششم از مجموعه «ایران به روایت آثار» کتاب او یعنی «صورالکواکب» است.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
در قسمت قبل منتشر شد:
ایران به روایت آثار؛ قسمت پنجم: نقش آنوبانی‌نی
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
حالا از «آندرومدا» کهکشان همسایه‌مان تصاویر زیبایی ثبت شده، اما نخستین تصویر ترسیم شده از این کهکشان در هزار سال قبل کاری است از «عبدالرحمان صوفی»، ستاره‌شناس و ریاضی‌دان ایرانی، در کتابی به زبان مسلط آن روزگار یعنی عربی، به‌نام «صور الکواکب» به معنای «پیکرهای ستارگان».
صوفی، زاده شهر کهن ری بود در روزگاری که این شهر پس از سال‌ها فرمانروایی خلفای عرب، تحت حکومت سلسله‌ای مستقل از ایرانیان اداره می‌شد. علاقه او نورهای درخشانی بود که شب‌ها بر آسمان می‌دید. صوفی برای کشف رازهای کیهان به تحصیل پرداخت و استاد ریاضی و ستاره‌شناسی در حکومت «عضدالدوله دیلمی» شد. صوفی توانست نگاه ستاره‌شناسان را به آسمان دگرگون کرده و نظرات اشتباه دانشمندان پیش از خود مثل «بطلمیوس» یونانی را تصصیح کند.
کتاب «صور الکواکب» حاصل سال‌ها تلاش علمی او درباره اجرام آسمانی است؛ ترسیم صورت‌های فلکی یا همان مجموعه ستارگانی که از زمین کنار هم به نظر می‌رسند و به همین دلیل نام‌هایی مخصوص به خود گرفته‌اند. در این فیلم برخی صورت‌های فلکی او را می‌بینید و تصویری واقعی از آن‌ها که توسط تلسکوپ‌های پیشرفته امروزی ثبت شده‌اند.
صوفی با ابزارهای ابتدایی، اجرام آسمانی را رصد و میزان درخشندگی، رنگ و موقعیت آن‌ها را در کتاب خود ذکر کرده. او توانست ۱۰۱۸ جرم آسمانی را همراه با ویژگی‌های‌شان ثبت کند که برخی از آن‌ها برای نخستین‌بار توسط انسان رصد شدند. جدای از رصد کهکشان آندرومدا یا همان زن بر زنجیر که او نخستین کاشف آن است و ۶۵۰ سال بعدش، «سيمون ماريوس» آلماني آن را از تلسکوپش می‌بیند، صوفی گزارشی هم از وجود کهکشان «ابر ماژلانی بزرگ» در آسمان داده است: «و قومی گفته‌اند که در زیر سُهِیل، دو کوکب است که قدم‌های سهیل‌اند و در زیر قدم‌های سهیل، کواکب نورانی سپید است و بَطلَمیوس از این هیچ نگفته و ما ندانیم که این سخن بر حق است یا باطل.»
عبدالرحمان صوفی امروز از مهم‌ترین ستاره‌شناسان علم نجوم پیش از دوران مدرن است. کتاب او سال‌ها بعد توسط «خواجه نصیرالدین طوسی» به فارسی برگردانده شد و ترجمه‌های انگلیسی کتابش هم در مجامع بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گرفت. انجمن بین المللی نجوم به پاس تلاش‌های او دهانه‌‌ای در ماه را به نام «دهانه صوفی» نامگذاری کرده تا یادش را گرامی بدارد.