گواتر بزرگ شدن غیر طبیعی غده تیروئید می باشد. تیروئید یک غده ی پروانه ای شکل واقع در گردن و در زیر سیب آدم است. اگرچه گواتر معمولاً بدون درد بوده، اما نوع خیلی بزرگ آن می تواند باعث سرفه شود و بلع و تنفس را مختل سازد.
شایع ترین علت گواتر در سراسر جهان کمبود ید در رژیم غذایی می باشد. در ایالات متحده که مصرف نمک ید دار رایج است، گواتر بیشتر به دلیل ترشح زیاد یا کم هورمون های تیروئیدی یا ندول هایی که در خود غده تیروئید گسترش می یابند، اتفاق می افتد.
درمان بستگی به اندازه ی گواتر، نشانه ها و علت زمینه ای دارد. گواتر های کوچک که خیلی قابل رویت نبوده و اختلالی نیز به وجود نمی آورند، معمولاً به درمان نیاز ندارند.
نشانه هاهمه گواترها علامت و نشانه ندارند ولی اگر مشکل همراه باشند شامل موارد زیر می شوند:
- تورم قابل مشاهده در قسمت تحتانی گردن که مخصوصاً وقتی آرایش یا اصلاح می کنید نمایان می شود.
- احساس تنگی در گلو
- سرفه
- گرفتگی صدا
- اختلال در بلع
- اختلال در تنفس
علتغده تیروئید شما دو هورمون اصلی تیروکسین (T-4) و تری یدو تیرونین ( T-3) ترشح می کند.
این هورمون ها در جریان خون شما گردش داشته و سوخت و ساز بدن تان را تنظیم می نمایند. آن ها متابولیسم بدن را برای سوخت و ساز چربی و کربوهیدرات در حد مناسبی حفظ می کنند، به کنترل دمای بدن کمک کرده، بر ضربان قلب اثر گذاشته و تولید پروتئین ها را نیز تنظیم می کنند. همچنین غده ی تیروئید هورمونی به نام کلسی تونین تولید می کند که مسئول تنظیم مقدار کلسیم خون می باشد.
غده هیپوفیز و هیپوتالاموس مسئول کنترل سرعت تولید این هورمون ها هستند.
این فرآیند هنگامی شروع می شود که هیپوتالاموس – غده ای در مغزتان که به عنوان یک ترموستات برای کل سیستم بدن عمل می کند- به غده ی هیپوفیز پیام می دهد تا هورمونی با نام هورمون محرک تیروئید (TSH) ترشح نماید. غده هیپوفیز شما –که در قاعده ی مغز قرار دارد- بسته به مقدار تیروکسین و T-3 موجود در خون، میزان مشخصی از TSH آزاد می کند. غده ی تیروئید، به نوبه ی خود، با توجه به مقدار TSH دریافتی از هیپوفیز، تولید هورمون های خود را تنظیم می نماید.
داشتن گواتر لزوماً بدین معنی نمی باشد که غده ی تیروئید شما به درستی کار نمی کند. حتی زمانی که بزرگ شده باشد، ممکن است تیروئیدتان به میزان طبیعی هورمون تولید کند. با این حال محتمل است که میزان ترشح تیروکسین یا T-3 خیلی زیاد یا کم باشد.
عومل متعددی می توانند منجر به بزرگ شدن غده ی تیروئید شما شوند، رایج ترین آن ها عبارتند از:
- کمبود ید. ید، که برای تولید هورمون های تیروئیدی ضروری می باشد، در درجه ی اول در آب دریا و خاک مناطق ساحلی یافت می شود. در کشورهای در حال توسعه، برخی از افراد بومی یا ساکنین ارتفاعات بالا اغلب کمبود ید دارند، در این شرایط غده ی تیروئید برای بدست آوردن ید بیشتر تلاش مضاعفی کرده و در نهایت گواتر پیشرفت می کند. کمبود اولیه ید ممکن است با یک رژیم حاوی غذاهای مهار کننده ی هورمون مثل کلم، کلم بروکلی و گل کلم، وخیم تر شود.
به دلیل اینکه کمبود ید در رژیم غذایی عامل اصلی گواتر در بسیاری از نقاط جهان است، در بسیاری از کشورها به طور معمول ید به نمک طعام و دیگر غذاها افزوده می شود.
- بیماری گریوز. هنگامی که غده ی تیروئید شما بیش از حد هورمون تولید کند (هایپرتیروئیدیسم)، ممکن است که به گواتر منجر شود. در بیماری گریوز، آنتی بادی های تولید شده توسط ایمنی بدن تان به اشتباه غده تیروئد را مورد حمله قرار می دهند و باعث می شوند تیروکسین بیشتری تولید شود. این تحریک بیش از حد غده ی تیروئید را متورم می سازد.
- بیماری هاشیموتو. گواتر می تواند نتیجه ی کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم) نیز باشد. هاشیموتو مانند بیماری گریوز، یک بیماری خود ایمنی است. اما به جای اینکه تیروئید را به تولید هورمون بیشتر تحریک کند، باعث کم شدن بیش از حد هورمون های تیروئیدی می شود.
با حس کردن سطح پایین هورمون، غده ی هیپوفیز با تولید بیشتر TSH تیروئید را تحریک کرده و باعث بزرگ شدن غده می شود.
- گواتر مولتی ندولار. در این شرایط، چندین توده ی جامد یا پر از مایع به نام ندول در هر دو طرف تیروئید رشد می کنند، در نتیجه غده ی تیروئید بزرگ و متورم خواهد شد.
- ندول های منفرد تیروئید. در این وضعیت، یک ندول به تنهایی در بخشی از غده ی تیروئید رشد خواهد کرد. بیشتر این گره ها غیر سرطانی (خوش خیم) بوده و منجر به سرطان نمی شوند.
- سرطان تیروئید. احتمال سرطان تیروئید به مراتب کم تر از ندول های خوش خیم تیروئیدی است. سرطان تیروئید معمولاً با بزرگ شدن تنها یک طرف غده نمایان می شود.
- بارداری. هورمون تولید شده در طی بارداری به نام گنادتروپین جفتی انسانی (HCG)، ممکن است کمی باعث بزرگ شدن غده ی تیروئید شود.
- التهاب. تیروئیدیت یک شرایط التهابی است که می تواند درد و تورم در غده ی تیروئید بوجود آورد. همچنین ممکن است باعث تولید بیش از حد و یا کمتر تیروکسین شود.
عوامل خطرگواتر می تواند برای هر کسی اتفاق بیفتد. ممکن است در هنگام تولد یا هر زمانی دیگر در طول زندگی رخ دهد، اگرچه بیشتر بعد از 40 سالگی رایج می باشد. برخی از عوامل خطر گواتر شامل موارد زیر هستند:
- کمبود ید در رژیم غذایی. مردم ساکن مناطقی که خاک آن ها غنی از ید نبوده و یا دسترسی به مکمل های ید نیز ندارند، در معرض خطر گواتر می باشند.
- جنسیت مونث. از آنجا که زنان بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات تیروئید قرار دارند، احتمال گواتر در آن ها بیشتر است.
- سن. با افزایش سن احتمال پیشرفت گواتر بیشتر می شود.
- تاریخچه پزشکی. سابقه شخصی یا خانوادگی از بیماری های خود ایمنی خطر ابتلا را افزایش می دهد.
- بارداری و یائسگی. به دلایلی کاملاً نامعلوم، مشکلات تیروئیدی در دوران بارداری یا یائسگی بیشتر رخ می دهد.
- برخی داروها. بعضی از درمان های پزشکی، از جمله داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی، داروهایی که برای درمان ایدز استفاده می شوند، داروهای بیماری های قلبی و روانی، خطر ابتلا را افزایش می دهند.
- قرار گرفتن در معرض پرتوهای رادیواکتیو. اگر برای ناحیه گردن یا قفسه سینه تان پرتو درمانی کرده و یا طی یک آزمایش یا حادثه ای در معرض اشعه قرار گرفته باشید، خطر ابتلا در شما افزایش می یابد.
عوارض- گواتر کوچکی که مشکلات جسمی یا زیبایی ایجاد نکند، نگران کننده نیست. اما گواتر های بزرگ باعث اختلال در تنفس و بلع شده و می توانند سرفه و گرفتگی در صدا ایجاد نماید. گواتر ناشی از شرایط دیگر، مثل کم کاری یا پرکاری تیروئید، می تواند شامل طیف گسترده ای از علائم و نشانه ها باشد، از خستگی و افزایش وزن گرفته تا کاهش وزن غیر ارادی ،تحریک پذیری و اختلالات خواب.
آمادگی برای ویزیت پزشکاگر گواتر در شما تشخیص داده شود، به احتمال زیاد برای تایید نهایی و یافتن علت آن به آزمایشات بیشتری نیاز دارید. ممکن است تهیه ی لیستی از سوالات تان قبل از ملاقات با پزشک، مفید و کمک کننده باشد، مثل:
- چه چیزی باعث پیشرفت گواتر شده است؟
- آیا بیماری ام جدی و خطرناک است؟
- من بیماری های دیگری نیز دارم، چگونه می توانم آن ها را با هم به بهترین نحو مدیریت کنم؟
- آیا جایگزینی برای درمان اصلی پیشنهادی شما وجود دارد؟
- اگر برای درمان هیچ اقدامی انجام ندهم، چه اتفاقی برایم می افتد؟
- آیا گواتر همچنان بزرگتر می شود؟
- آیا درمان تجویز شده ی شما منجر به بهبود ظاهر گواتر نیز می شود؟
- آیا به دارو درمانی احتیاج دارم؟ به چه مدتی؟
آزمایش های تشخیصیپزشک می تواند به سادگی غده تیروئید بزرگ شده را با لمس گردن تان تشخیص دهد. همچنین در برخی موارد، وی قادر به لمس گره ها نیز می باشد.
مراحل تشخیص گواتر می تواند شامل موارد زیر شود:
- آزمایش هورمونی. آزمایش خون می تواند میزان هورمون های تولید شده توسط تیروئید و هیپوفیز را تعیین کند. اگر تیروئید شما کم کار باشد، سطح هورمون های آن پایین خواهد بود. در همان زمان، سطح هورمون محرک تیروئید (TSH) بالا خواهد بود، زیرا هیپوفیز سعی می کند با تحریک غده تیروئید منجر به تولید بیشتر هورمون ها شود.
گواتر مرتبط با تیروئید پر کار معمولاً همراه با سطح بالایی از هورمون های تیروئیدی در خون و TSH کمتر از حد نرمال می باشد.
- تست آنتی بادی. یکی از علل گواتر تولید آنتی بادی های غیر طبیعی می باشد. آزمایش خون می تواند حضور این آنتی بادی ها را تایید کند.
- سونوگرافی. یک دستگاه گرز مانند (مبدل) روی گردن شما می چرخد. بازتاب امواج صوتی از گردن و پشت شما تصاویری را روی صفحه نمایش کامپیوتر تشکیل می دهد. این تصاویر نشان دهنده ی اندازه ی غده تیروئید شما و ندول های غیر قابل لمس توسط پزشک، می باشد.
- اسکن تیروئید. در طول اسکن، یک ایزوتوپ رادیواکتیو به داخل ورید آرنج شما تزریق می شود. سپس بر روی یک تخت در حالیکه سرتان کشیده است دراز می کشید تا یک دوربین خاص بتواند تصاویری از غده ی تیروئید شما تهیه نماید. بسته به اینکه چه مدت طول می کشد تا ایزوتوپ به غده تیروئید برسد، زمان مورد نیاز برای این روش در افراد گوناگون متغیر است. اسکن تیروئید اطلاعاتی درباره ی ماهیت و اندازه ی غده ی تیروئید فراهم می کند، اما این روش نسبت به سونوگرافی تهاجمی تر، گران تر و وقت گیرتر می باشد.
- نمونه برداری (بیوپسی). بیوپسی توسط یک سوزن ریز برای برداشتن یک نمونه ی کوچک از بافت یا مایع برای آزمایش انجام می شود که برای هدایت آن به سمت غده ی تیروئید از سونوگرافی کمک می گیرند.
درمان داروییدرمان گواتر بستگی به اندازه، علائم و نشانه های آن دارد. پزشک تان ممکن است توصیه کند:
- مشاهده. اگر گواتر شما کوچک است و مشکلی ایجاد نمی کند و تیروئید تان نیز به طور صحیح عمل می نماید، ممکن است پزشک تان پیشنهاد کنند که صبر نمایید.
- داروها. درصورت وجود کم کاری تیروئید، برای شما هورمون تراپی با لووتیروکسین تجویز می شود. این روش نشانه های کم کاری تیروئید را کم کرده و با کاهش انتشار هورمون تحریک کننده تیروئید منجر به کوچک شدن اندازه ی گواتر می شود. اگر غده تیروئیدتان ملتهب شده باشد، آسپرین یا یک نوع کورتون برای درمان آن تجویز می شود. برای گواتر همراه با پرکاری تیروئید، داروهایی به منظور نرمال کردن سطوح هورمون ها دریافت خواهید کرد.
- جراحی. برداشتن تمام یا قسمتی از غده تیروئید (تیروئیدکتومی کلی یا جزئی) گزینه ای است که اگر گواتر خیلی بزرگ شده باشد و باعث اختلال در تنفس یا بلع گردد، انتخاب می شود. در برخی موارد نیز اگر به دلیل ندول های موجود در تیروئید مبتلا به پرکاری شده باشید، جراحی پیشنهاد می شود. برای درمان سرطان تیروئید نیز جراحی کاربرد دارد. بسته به میزان تیروئید برداشته شده، ممکن است بعد از عمل جراحی به لووتیروکسین نیاز داشته باشید.
- ید رادیواکتیو. در برخی موارد، ید رادیواکتیو برای درمان غده ی تیروئید پرکار استفاده می شود. ید رادیواکتیو بصورت خوراکی به بیمار داه شده و از طریق جریان خون به تیروئید می رسد، سپس سلول های تیروئیدی را از بین می برد. هدف درمان کاهش سایز گواتر می باشد اما گاهش ممکن است به کم کاری تیروئید نیز منجر شود.
پس از آن اغلب هورمون درمانی با لووتیروکسین ضروری است.
تغییر شیوه زندگی
اگر به دلیل رژیم غذایی تان مبتلا به گواتر شده اید، توصیه های زیر برای شما مفید خواهد بود:
- به اندازه کافی ید دریافت کنید. بدین منظور از نمک ید دار و یا غذا و جلبک های دریایی مثل سوشی دو بار در هفته استفاده نمایید. میگو و دیگر سخت پوستان حاوی مقادیر بالایی از ید می باشند. اگر در نزدیکی ساحل زندگی می کنید، میوه ها و سبزیجاتی که بصورت محلی رشد کرده اند و همچنین شیر گاو و ماست آن ناحیه به احتمال زیاد حاوی ید می باشد.
هر فرد حدود 150 میکروگرم ید روزانه (کمتر از نصف قاشق چایخوری نمک ید دار) نیاز دارد. اما مقدار کافی برای زنان باردار و شیرده، نوزادان و کودکان متفاوت است.
- کاهش مصرف ید. اگرچه غیر معمول است، اما دریافت بیش از حد ید گاهی منجر به گواتر می شود. اگر مشکل تان ناشی از ید زیادی می باشد، از خوردن نمک ،سخت پوستان، جلبک دریایی و مکمل ید خودداری نمایید.
منبع: رژیم درمانی نوین