شاهنشاهی تیراندازان؛ از امپراتوری «اشکانی» چه می‌دانیم؟(+عکس)

اشکانیان، قدرت سیاسی و نظامی بزرگ ایران، سال ۲۴۷ قبل از میلاد در قالب یک نیروی مهم ظاهر شدند. آن‌ها پس از شکست سلوکیان که همان جانشینان اسکندر مقدونی بودند، امپراتوری قدرتمندی ساختند. سلسله اشکانی در روزهای اوج خود، بر قلمروی وسیعی از فرات تا هیمالیا حکومت می‌کرد. کنترل جاده ابریشم اشکانیان را بسیار ثروتمند کرد و به حاکمان آن‌ها اجازه داد عظمت امپراتوری هخامنشی را زنده کنند و از چندفرهنگی بودن آن الگوبرداری کنند. 

به گزارش فرادید، ثروت هنگفت اشکانیان پشتیبان مالی ارتش پیشرفته‌ای شد که به‌ویژه به خاطر کمانداران سوارۀ خود شهرت داشت. جای تعجب نیست که امپراتوری اشکانی به سرعت به یک ابرقدرت تبدیل شد؛ تنها دولت باستانی که می‌توانست با روم رقابت کند. اما این امپراتوری قدرتمند و ثروتمند که مانعی غیرقابل نفوذ برای سپاه روم بود، توسط امپراتوری نوظهور ساسانی تقریباً به طور کامل از تاریخ پاک شد. 

پارت‌ها از یک قبیله کوچ‌نشین ظاهر شدند

سکه نقره شاهنشاه اشکانی (شاه شاهان) مهرداد یکم، تصویر سر فرمانروایی که تاجی شبیه تاج یونانی پوشیده (روی سکه)، تصویر هرکول که برهنه ایستاده (پشت سکه)، حدود ۱۶۵–۱۳۲ ق. م

داستان امپراتوری اشکانی از سال ۲۴۷ قبل از میلاد آغاز شد، زمانی که ارشک اول، فرمانروای گروه کوچک کوچ‌نشینی به نام پَرنی، به امپراتوری سلوکی حمله کرد. ارشک با استفاده از شورش فرماندار محلی، منطقه پارت را فتح کرد که به منطقه مرکزی امپراتوری جدید اشکانی تبدیل شد.

فرمانروایان اشکانی از درگیری مداوم سلوکیان با مصر بطلمیوسی استفاده کردند و به سمت شرق و غرب پیش رفتند. جنگ با سلوکیان چندین دهه ادامه یافت تا جایی که حاکمان اشکانی با موفقیت قلمروشان را از فرات تا باختر، از هند تا آسیای مرکزی تا خلیج فارس و اقیانوس هند گسترش دادند. 

اواسط قرن دوم پیش از میلاد، اشکانیان کنترل تمام قلمروهای اصلی امپراتوری قدیمی هخامنشی، از جمله دشت‌های حاصلخیز بین‌النهرین را به دست گرفتند. در همان زمان، شاه مهرداد اول شهر تیسفون را تاسیس کرد؛ یک اقامتگاه سلطنتی بزرگ که در دهه‌های بعد پایتخت امپراتوری قدرتمند اشکانیان شد. فرمانروایان اشکانی با تأکید بر ارتباطشان با میراث هخامنشی، عنوان شاهنشاه یا «شاه شاهان» را برگزیدند. 

پارت‌ها به خاطر ارتش، فرهنگ و تجارتشان معروف بودند

صفحه نقره‌ای طلاکاری شده، اواخر اشکانی قرن دوم تا سوم میلادی

موقعیت عالی در کانون بین چین، هند و مدیترانه شرقی، امپراتوری اشکانی را به قدرت مسلط خاور نزدیک تبدیل کرد. دلیل این امر بیشتر بخاطر کنترل اشکانیان بر جاده ابریشم بود. نقش کلیدی در تجارت باستانی، اقتصاد اشکانی را تقویت کرد و زمینه‌ساز مبادلات فرهنگی شد و جامعه‌ای پویا، چندفرهنگی و ثروتمند ایجاد کرد. اشکانیان سبک پیچیده و متمایزی نیز در هنر و معماری داشتند و عناصر هلنیستی (یونانی‌مآبانه)، ایرانی و محلی را با هم آمیخته بودند. 

سلسله حاکم (اشکانیان) بازتاب فراگیری امپراتوری خود بود و در آغاز زبان یونانی را به عنوان زبان رسمی پذیرفت و تنها پس از شروع خصومت با رومیان، آن را با زبان اشکانی جایگزین کرد. پارت می‌توانست قرن‌ها با روم رقابت کند، تا حدی به دلیل ثروت بی‌پایان‌اش و تا حدی به دلیل ارتش قدرتمندش که به داشتن جنگجویان سواره و «تیراندازی پارتی» معروف بود، تاکتیکی که بعدها توسط جانشینان آن‌ها یعنی ساسانیان، و همچنین سایر عشایر استپ اوراسیا شامل هون‌ها، سکاها، مغول‌ها و مجارها تقلید شد.

پارت‌ها جاده ابریشم را کنترل می‌کردند

نقشه‌ای که تجارت بین چهار امپراتوری باستانی اوراسیا را در قرن دوم میلادی نشان می‌دهد

قرن‌ها، امپراتوری اشکانی نقشی اساسی در توسعه تجارت جاده ابریشم ایفا کرد و کانون بین شرق و غرب بود. اشکانیان بخش‌های کلیدی این شبکه تجاری باستانی را کنترل کردند و امکان تبادل ابریشم، ادویه و جواهرات گرانبها را فراهم کردند که به نوبه خود اقتصاد امپراتوری را تقویت کرد.

مبادله کالاهای لوکس با جریان ایده‌های مذهبی و فلسفی، از جمله بودیسم تکمیل میشد و این امر بر فرهنگ اشکانی تأثیر می‌گذاشت، هنر هندی و شمایل‌نگاری با سنت‌های اشکانی و هلنیستی آمیخته شد و یک ترکیب فرهنگی منحصر به فرد شکل گرفت. 

اشکانیان تجارت و مبادلات فرهنگی میان امپراتوری‌های بزرگ باستانی، چین و هند در شرق و روم در غرب را تسهیل کردند. با این حال، سیاست و ارتش اشکانیان ممکن بود رومیان را از برقراری ارتباط نزدیکتر با امپراتوری‌های شرقی به ویژه چین، باز داشته باشد. رومی‌ها برای شکستن انحصار جاده ابریشم اشکانی، تجارت اقیانوس هند را آغاز کردند و از بنادر دریای سرخ مصر به عنوان نقطه آغاز تجارت دریایی سودآورشان استفاده کردند. با این حال، رم و چین هرگز نتوانستند یک رابطه مستقیم برقرار کنند. 

پارت‌ها و رومیان بزرگترین رقبا بودند

پلاک نقش برجسته سرامیکی از کماندار سواره اشکانی، قرن اول تا سوم پس از میلاد

نخستین رویارویی روم و امپراتوری اشکانی اوایل قرن نخست پیش از میلاد، در جریان جنگ روم علیه پادشاه مهرداد ششم رخ داد. سال ۹۲ پیش از میلاد، روم و پارت با یک توافق دیپلماتیک، فرات را به عنوان مرز بین دو دولت به رسمیت شناختند. این صلح شکننده سال ۵۴ پیش از میلاد، زمانی که لژیون‌های رومی به رهبری مارکوس لیسینیوس کراسوس به بین‌النهرین حمله کردند، از بین رفت.

اما در این زمان به رومیان ثابت شد که پارت یک حریف قدرتمند است زیرا آن‌ها در نبرد کارهه (حران) در سال ۵۳ پیش از میلاد شکست قاطعی را متحمل شدند. تکنیک ویرانگر تیراندازی اشکانی (یک تاکتیک حمله و گریز که توسط کمانداران سوار اجرا می‌شد) و حمله سواره‌نظام زره‌پوش قدرتمند آن‌ها برای نیروهای رومی چالش‌های مهمی بودند. 

کراسوس نیز در این نبرد کشته شد و یکی از نخستین رهبران رومی شد که به جای رسیدن به افتخار نظامی، جانش را در شرق از دست داد. در حالی که رومیان موفق به کسب موفقیت‌هایی شدند، به ویژه در دوران آگوستوس و تراژان، پارت تا پایان حکمرانی خود در اوایل قرن سوم بزرگترین رقیب روم باقی ماند. 

سقوط پارت به امپراتوری ساسانی منجر شد

زینت کمربند طلای اشکانی با تصویر عقاب و طعمه‌اش، حدود قرن ۱ - ۲ پس از میلاد

درست است که روم و پارت درگیر جنگ بودند، اما در همین حال سفیرانی را مبادله کردند، تجارت انجام دادند و حتی اتحادهای موقتی داشتند که گواه شناخت متقابل‌شان از قدرت یکدیگر بود. این وضعیت ناآرام تا اوایل قرن سوم ادامه داشت؛ تا زمانی که اشکانیان که بر اثر اختلافات داخلی و جنگ با رومیان ضعیف شده بودند، به دست قدرتی جدید سقوط کردند. سال ۲۲۴ میلادی، اردشیر اول با موفقیت علیه فرمانروای اشکانی، آرتابانوس چهارم شورش کرد و این شورش منجر به سقوط پارت و ظهور امپراتوری ساسانیان شد. 

ساسانیان برخلاف اشکانیان خصومت دائمی با امپراتوری روم داشتند. در جریانی موسوم به بحران قرن سوم، ساسانیان به رهبری شاپور یکم با شکست دادن ارتش روم در نبرد اِدسا به پیروزی بزرگی دست یافتند و امپراتور والریان را زنده اسیر کردند.

جنگ در شرق به مدت چهارصد سال ادامه یافت و هر دو رقیب پیروزی و شکست را تجربه کردند تا اینکه در قرن هفتم میلادی نیروی تازه‌ای به نام اسلام در بین این دو قدرت ظهور کرد که صحنۀ قدرت نظامی و سیاسی را در جهان آن روزگار دگرگون کرد.

نعل درگاه با تصویر شیر-گریفین و گلدانی با برگ نیلوفر آبی، اشکانی، قرن دوم تا اوایل قرن سوم میلادی

تماشاخانه

غفلت در لحظه آخر / کشتی ایران گرفتار چه دردی شده که درمان ندارد؟ (فیلم)

بیمارستان‌های ویران در بیروت با فرشتگانی که تا پای جان برای سلامت ایستاده‌اند (فیلم)

فیلم های دیگر