قدرتمندترین کشورهای خاورمیانه در سال ۲۰۲۴ بر طبق شاخص‌‌های نظامی، اقتصادی و فرهنگی

در این مقاله، ۱۲ کشور قدرتمند خاورمیانه را در آستانه سال ۲۰۲۴ بررسی می کنیم. خاورمیانه منطقه‌ای است با عدم تعادل قدرت شدید و نابرابری های فراوان، با کشورهای ثروتمند با فناوری پیشرفته دارای مرز مشترک با همسایه‌ای که در اثر جنگ ویران شده‌اند. در حالی که برخی از دولت ها قادر به پرداخت یارانه به آموزش، مراقبت های درمانی، و برق هستند، برخی دیگر از دولت های همسایه با فقر، بیکاری شدید و قطع برق دست و پنجه نرم می کنند.

به گزارش روزیاتو، منبع اصلی این نابرابری ها نفت و گاز است – ذخایر عظیمی که برخی از کشورهای خاورمیانه را بسیار ثروتمندتر از کشورهای همجوار کرده است. با این وجود، تنها دسترسی به این دو منبع طبیعی نیست که این کشورها را ثروتمند کرده است. تغییر واقعیت های سیاسی منطقه و روابط راهبردی آنها با قدرت های جهانی نیز به خوشبختی آنها کمک کرده است.

نفت و گاز در خاورمیانه

بر اساس گزارش شورای روابط خارجی (CFR)، ۵۳ درصد از ذخایر اثبات شده نفت جهان و نیمی از کل ذخایر گاز طبیعی در خاورمیانه است. این دو منبع طبیعی ۵۱ درصد از کل صادرات منطقه خاورمیانه را تشکیل می دهند.

کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر و کویت از جمله بزرگترین کشورهای تولید کننده نفت در جهان هستند، در شرایطی که شهروندان آنها از بالاترین کیفیت زندگی برخوردار هستند.

چندین شرکت بزرگ چندملیتی نفت و گاز مانند Exxon Mobil Corporation، BP p.l.c و شرکت شورون نزدیک به یک قرن است که در خاورمیانه فعالیت می کنند و میلیاردها دلار در اکتشاف، استخراج و تولید نفت و گاز سرمایه گذاری کرده اند. شرکت های محلی نیز در این صنعت عملکرد خوبی دارند.

به عنوان مثال، شرکت آرامکو متعلق به عربستان سعودی، بزرگترین شرکت نفت و گاز در جهان و دومین شرکت بزرگ جهان از نظر درآمد است – تنها بعد از والمارت. آرامکو عربستان روزانه ۱۳ میلیون بشکه نفت تولید می کند. بزرگی عملیات آن را می توان با سود خالص ۱۶۱ میلیارد دلاری آن در سال ۲۰۲۲ ارزیابی کرد که بیش از سه برابر درآمد شرکت اکسون موبیل در همین سال بوده است.

تامین مالی قدرت نظامی

بسیاری از کشورهای نفت خیز از قدرت اقتصادی خود نیز برای تقویت نظامی شان استفاده می کنند. عربستان سعودی که بزرگترین تولیدکننده نفت در خاورمیانه است، در سال ۲۰۲۲ با ۷۵ میلیارد دلار هزینه نظامی، پنجمین کشوری بود که بیشترین هزینه را برای دفاع در جهان داشت. این شامل خرید ۳ میلیارد دلاری موشک های پاتریوت تولید شده توسط شرکت RTX برای محافظت از سعودی ها در برابر حملات موشکی حوثی ها در یمن است.

سعودی ها همچنین بر توسعه صنایع دفاعی خود تاکید دارند. رویترز در مارس ۲۰۲۲ گزارش داد که شرکت لاکهید مارتین یک میلیارد دلار در زمینه ساخت قطعات سیستم دفاع موشکی THAAD خود در عربستان سعودی سرمایه گذاری خواهد کرد.

در همان سال، امارات نیز سیستم دفاع موشکی تاد را با قراردادی به ارزش ۲.۲۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ از ایالات متحده خریداری کرد، در حالی که مصر یک هواپیمای C-130J-30 Super Hercules را از آمریکا دریافت نمود. پیمانکار هر دو معامله شرکت لاکهید مارتین بود.

سعودی ها و اماراتی ها همواره به دنبال خرید جت های جنگنده F-35 شرکت لاکهید مارتین نیز بوده اند. این علاقه تاکنون مورد توجه ایالات متحده قرار نگرفته است، زیرا احساس می کند که چنین اقدامی می تواند یک مسابقه تسلیحاتی در منطقه ایجاد کند. ابوظبی که از خرید F-35 های آمریکایی ناامید شده بود، ۸۰ جت جنگنده رافال را از فرانسه خریداری کرد و ریاض نیز در نظر دارد همین کار را انجام دهد.

عادی سازی روابط اعراب با اسرائیل

بخش‌هایی از خاورمیانه ناآرام مانده‌اند و دولت هایی دارند که به خاطر برای حمایت ایالات متحده از اسرائیل در بحبوحه اختلافات ارضی با فلسطین، با این کشور دشمنی دارند. اسرائیل امروز یکی از قدرتمندترین قدرت های اقتصادی و نظامی خاورمیانه است و از حمایت قوی دیپلماتیک، مالی و نظامی ایالات متحده برخوردار است.

طی چندین دهه تلاش هایی برای حل مناقشه اعراب و اسرائیل صورت گرفته است. در سال های اخیر تغییرات زیادی در رابطه قبلاً خصمانه بین کشورهای عربی و اسرائیل صورت گرفته است، با توافقنامه ابراهیم در سال ۲۰۲۰ که روابط دیپلماتیک بین اسرائیل و امارات متحده عربی و بحرین را عادی کرد.

به دنبال آن سودان و مراکش نیز در سال ۲۰۲۱ با اسرائیل روابط برقرار کردند. از سال ۲۰۲۰، امارات و اسرائیل توافقنامه تجارت آزاد و قراردادهای تجاری به ارزش ۱۰ میلیارد دلار امضا کرده اند. در ماه مارس، شرکت ملی نفت ابوظبی و BP p.l.c. به طور مشترک ۲ میلیارد دلار برای خرید ۵۰ درصد از سهام شرکت تولید کننده گاز طبیعی اسرائیلی NewMed Energy پیشنهاد کردند.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در اوایل سال جاری در سپتامبر گفت که کشورش به یک توافق عادی سازی روابط با اسرائیل نزدیک می شود. گفتگوها پس از حمله اسرائیل به نوار غزه در پاسخ به حمله غافلگیرانه حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر متوقف شده است.

قدرت ترکیه

ترکیه یکی دیگر از قدرت های بزرگ منطقه است که در زمان دولت رئیس‌جمهور اردوغان با ایدیولوژی نئو عثمانی‌گرایی و ناسیونالیسم، نقشی تأثیرگذار در منطقه خود بر عهده گرفته است. آنکارا نقش فعالی در درگیری‌های سوریه و لیبی داشته و خود را به عنوان میانجی در بسیاری از کشمکش‌های سیاسی و دیپلماتیک در جهان اسلام معرفی کرده است.

از نظر اقتصادی، علیرغم سقوط لیر ترکیه، این کشور همچنان یک نیروی اقتصادی قابل توجه باقی مانده است که تولید ناخالص داخلی اسمی آن به مرز یک تریلیون دلار نزدیک می شود. نفوذ فرهنگی آن نیز در بالاترین حد خود قرار دارد و سالانه میلیون ها گردشگر به استانبول می آیند.

دولت همچنین در حدود یک دهه گذشته هزینه های زیادی را صرف ترویج فرهنگ ترکی از طریق سریال های تلویزیونی کرده است که برخی از آنها بر روی ارائه تصویری از ترکیه به عنوان حامی همه مسلمانان در خارج از مرزهایش متمرکز شده اند.

روش شناسی

ما ۱۲ کشور قدرتمند خاورمیانه را در سال ۲۰۲۴ بر اساس تحلیل ها بر طبق چهار معیار – قدرت اقتصادی، قدرت نظامی، قدرت نرم سیاسی و نفوذ فرهنگی، رتبه بندی کرده ایم. نحوه رتبه‌بندی این کشورها در خاورمیانه در هر معیار مشخص شد، پس از آن امتیازاتی برای هر معیار تعیین شد – ۶۰ درصد به قدرت اقتصادی و نظامی، و ۴۰ درصد به قدرت سیاسی و نفوذ فرهنگی. پس از اعمال این امتیازات، نمرات جمع آوری شده محاسبه شد. کشورها به ترتیب نزولی رتبه بندی شده اند.

۱۲ کشور قدرتمند آسیا در سال ۲۰۲۴

۱۲- بحرین

• رتبه قدرت اقتصادی: ۱۳
• رتبه قدرت نظامی: ۱۳
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۹
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۱۴
• امتیاز نهایی: ۱۲.۱۵

بحرین یکی از قدرتمندترین کشورهای خاورمیانه است. این کشور دارای اقتصاد باثباتی به حجم ۴۴ میلیارد دلار و تولید ناخالص داخلی سرانه کمی بیش از ۲۶,۰۰۰ دلار است. بحرین همچنین دارای یکی از قدرتمندترین ارزهای جهان است و دینار بحرین از نظر نرخ تبادل ارز در برابر دلار آمریکا تنها پس از دینار کویت در رتبه دوم قرار دارد.

از نظر سیاسی نیز، منامه نقش مهمی در منطقه دارد. این کشور در جریان تنش ها با قطر در سال ۲۰۱۷ با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر متحد شد و سپس در سال ۲۰۲۰، توافق نامه ابراهیم را به همراه امارات برای برقراری روابط با اسرائیل امضا کرد.

۱۱- اردن

• رتبه قدرت اقتصاد: ۱۲
• رتبه قدرت نظامی: ۱۴
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۱۰
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۹
• امتیاز نهایی: ۱۱.۶۵

اردن یکی دیگر از کشورهای مهم خاورمیانه است که از شمال با سوریه جنگ زده، از شرق با عراق و از غرب با اسرائیل و کرانه باختری همسایه است. این کشور روابط قوی با ایالات متحده دارد و برای پیشبرد صلح و میانه روی در خاورمیانه تلاش می کند. اردن یکی از دریافت کنندگان عمده کمک های مالی و نظامی آمریکاست.

۱۰- عمان

• رتبه قدرت اقتصادی: ۱۰
• رتبه قدرت نظامی: ۱۱
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۸
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۱۰
• امتیاز نهایی: ۹.۸

عمان یکی از موفق ترین کشورهای خاورمیانه است، با وجود اینکه به اندازه برخی دیگر از کشورهای قدرتمند منطقه از نظر نفت و گاز غنی نیست. نقطه قوت عمان موقعیت استراتژیک آن است که از آن برای تبدیل شدن به یک کانون لجستیکی بزرگ در منطقه استفاده کرده است. علاوه بر این، دولت عمان تعادل را در روابط با همسایگان منطقه ای و قدرت های جهانی حفظ کرده و از حضور فعال در درگیری ها خودداری کرده است.

۹- عراق

• رتبه قدرت اقتصادی: ۷
• رتبه قدرت نظامی: ۶
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۱۴
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۱۲
• امتیاز نهایی: ۹.۲

عراق پس از حمله آمریکا به این کشور در سال ۲۰۰۳ و سپس با پیشروی های داعش در مناطق مختلف کشور، تا حدود زیادی ویران شد. برخلاف آنچه در افغانستان دیده‌ایم، عراق توانسته اوضاع را تغییر دهد و دوباره روی پاهای خود بایستد. بیشتر اقتصاد عراق به نفت وابسته است.

این کشور با ذخایر اثبات شده ۱۴۵ میلیارد بشکه ای، پنجمین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان است. ارتش عراق پس از موفقیت‌های خود در برابر گروه‌های تروریستی، در حال بازسازی خود است و بر اساس شاخص جهانی فایرپاور در سال ۲۰۲۳ در رتبه ۴۵ قوی ترین ارتش های جهان قرار دارد.

۸- کویت

• رتبه قدرت اقتصادی: ۹
• رتبه قدرت نظامی: ۱۲
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۶
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۸
• امتیاز نهایی: ۹

کویت یکی از قدرت های اقتصادی خاورمیانه است. این کشور در سال ۲۰۲۳ بر اساس شاخص قدرت نرم جهانی برند فاینانس در رتبه ۳۵ از ۱۲۱ کشور قرار گرفت که آن را به ششمین کشور با نفوذ سیاسی در خاورمیانه تبدیل می کند. بخش عمده ای از قدرت این کشور از ذخایر عظیم نفت و گاز آن ناشی می شود.

کویت سابقه درگیری های مسلحانه با عراق را دارد و به همین دلیل ارتش قدرتمندی را تشکیل داده است. با این حال، در دهه های اخیر، کویت خود را از درگیری های منطقه ای دور نگه داشته و بر تقویت اقتصادی خود متمرکز شده است. دینار کویت قوی ترین ارز جهان در برابر دلار آمریکا است.

۷- ایران

• رتبه قدرت اقتصادی: ۶
• رتبه قدرت نظامی: ۳
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۱۲
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۷
• امتیاز نهایی: ۷.۰۵

علیرغم مواجهه با تحریم‌های غرب برای چندین دهه، ایران همچنان یکی از قوی‌ترین کشورهای خاورمیانه در اوایل سال ۲۰۲۴ است. ارتش این کشور دارای نیروی انسانی نزدیک به ۶۰۰,۰۰۰ سرباز و ناوگان تانک بیش از ۴۰۰۰ فروندی است. ایران از نظر نفوذ فرهنگی خود در جهان رتبه بالایی دارد، چه در شکل نرم از طریق فرهنگ، میراث و غذاهای ایرانی، چه از طریق شکل سخت با داشتن گروه های سیاسی و شبه نظامیان طرفدار در کشورهای منطقه مانند لبنان، عراق، سوریه و یمن که تهران نفوذ بسیاری بر آن ها دارد.

۶- قطر

• رتبه قدرت اقتصادی: ۸
• رتبه قدرت نظامی: ۹
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۴
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۶
• امتیاز نهایی: ۷

قطر یکی از قدرتمندترین کشورهای خاورمیانه به دلیل منابع طبیعی غنی از نفت و گاز است. در سال ۲۰۱۷، عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر به روابط دیپلماتیک خود با دوحه پایان دادند و حتی به دلیل مناقشه دیپلماتیکی که چند سال به طول انجامید، این کشور را محاصره اقتصادی کردند.

قطر همچنان موفق شد از طریق روابط خود با ایران و ترکیه آسیبی نبیند. این کشور همچنین از نظر سیاسی و فرهنگی از تأثیرگذارترین کشورهای جهان است، اعتباری که پس از میزبانی موفقیت آمیز جام جهانی فوتبال در سال ۲۰۲۲ توسط قطر و پذیرایی هزاران مسافر از سراسر جهان، بیشتر نیز شد.

۵- مصر

• رتبه قدرت اقتصادی: ۵
• رتبه قدرت نظامی: ۵
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۷
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۲
• امتیاز نهایی: ۵.۰۵

مصر یکی از قوی ترین ارتش های خاورمیانه را دارد. نیروهای مسلح این کشور کنترل بی سابقه ای بر جنبه های مختلف حکومت داری در کشور دارند. مصر یکی از متحدان کلیدی ایالات متحده در مبارزه با تروریسم به ویژه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است.

از نظر اقتصادی، مصر در سال های اخیر دچار مشکل شده است، به طوری که پوند مصر از سال ۲۰۲۲ تقریباً ۵۰ درصد از ارزش خود را در برابر دلار آمریکا از دست داده است. این کشور با تاریخ و سنت‌های باستانی غنی خود از نظر فرهنگی تأثیرگذار است که گردشگران از سراسر جهان را به دیدن فرهنگ و میراث باستانی مصر ترغیب می‌کند.

۴- امارات متحده عربی

• رتبه قدرت اقتصادی: ۴
• رتبه قدرت نظامی: ۷
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۱
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۱
• امتیاز نهایی: ۳.۷

امارات متحده عربی رتبه دهم را در شاخص قدرت نرم جهانی Brand Finance در سال ۲۰۲۳ به خود اختصاص داده است که آن را به تاثیرگذارترین کشور از نظر سیاسی در خاورمیانه تبدیل می کند. امارات متحده عربی همچنین در زمینه نفوذ فرهنگی رتبه بالایی دارد. ظهور دبی به عنوان یک مرکز مالی و گردشگری سهم قابل توجهی در رشد قدرت نرم امارات در سیاست جهانی داشته است.

امارات متحده عربی روزانه حدود ۳.۲ میلیون بشکه نفت از ذخایر عظیم خود که عمدتاً در اطراف ابوظبی است استخراج می کند. دولت امارات در دهه گذشته از قدرت اقتصادی خود برای ایجاد ارتش قوی استفاده کرده است. بسیاری از تجهیزات نظامی این کشور از ایالات متحده و کشورهای اتحادیه اروپا تهیه می شود.

۳- اسرائیل

• رتبه قدرت اقتصادی: ۳
• رتبه قدرت نظامی: ۲
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۵
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۴
• امتیاز نهایی: ۳.۳۵

اسرائیل از نظر فناوری، پیشرفته ترین در خاورمیانه است و این همان چیزی است که آن را از نظر اقتصادی و نظامی به چنین نیروی قدرتمندی تبدیل می کند. علاوه بر این، روابط نزدیک تل آویو با ایالات متحده و جهان غرب باعث شده تا اسرائیل نفوذ سیاسی کافی در منطقه داشته باشد، به طوری که در سال ۲۰۲۰، امارات متحده عربی و بحرین عادی سازی روابط با اسرائیل را اعلام کردند. عربستان سعودی نیز به دستیابی به یک توافق صلح با این کشور نزدیک بود، اما مذاکرات در حال حاضر در بحبوحه جنگ جاری اسرائیل و حماس متوقف شده است.

۲- عربستان سعودی

• رتبه قدرت اقتصادی: ۱
• رتبه قدرت نظامی: ۳
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۲
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۵
• امتیاز نهایی: ۲.۴۵

عربستان سعودی بزرگترین تولید کننده نفت در خاورمیانه است و از ثروت خود از فروش نفت برای تامین مالی جاه طلبی های نظامی خود نیز استفاده کرده است. در سال ۲۰۲۲، این پادشاهی ۷۵ میلیارد دلار برای مصارف نظامی هزینه کرده و به پنجمین کشور در بخش دفاعی تبدیل شد. این کشور از درگیر شدن در مناقشات نظامی در منطقه نیز ابایی نداشته است.

عملیات نظامی عربستان در یمن علیه حوثی‌ها و مناقشه دیپلماتیک با قطر در سال ۲۰۱۷ گواهی بر این امر است. این کشور همچنین خانه برخی از مقدس ترین مکان های مذهبی اسلام است و از نفوذ بسیار زیادی بر بسیاری از کشورها و مردم جهان اسلام برخوردار است.

۱- ترکیه

• رتبه قدرت اقتصادی: ۲
• رتبه قدرت نظامی: ۱
• رتبه قدرت نرم سیاسی: ۳
• رتبه تاثیرگذاری فرهنگی: ۳
• امتیاز نهایی: ۲.۱

ترکیه قدرتمندترین کشور خاورمیانه است. موقعیت ژئواستراتژیک آن در تقاطع آسیا و اروپا، نفوذ ژئوپلیتیکی کافی برای این کشور به ارمغان آورده است. این کشور همچنین عضو ناتو و اتحادیه اروپا است. از نظر اقتصادی، با وجود سقوط پول ملی، اقتصاد ترکیه از نظر تولید ناخالص داخلی اسمی به مرز یک تریلیون دلار نزدیک شده است.

آنکارا از قدرت اقتصادی خود برای تقویت ارتشش با تمرکز بر خودکفایی در بخش دفاعی و کاهش وابستگی به کشورهای خارجی برای تامین تجهیزات دفاعی استفاده کرده است.

امروزه بیش از ۷۰۰ پروژه به ارزش ۷۰ میلیارد دلار در صنایع دفاعی ترکیه در دست توسعه هستند. ارتش ترکیه در میان تمام کشورهای خاورمیانه قوی ترین است. ترکیه همچنین به طور فعال تأثیرات فرهنگی و سیاسی خود را از طریق تولید سریال‌های نمایشی تلویزیونی با حمایت دولتی که به زبان‌های مختلف بین‌المللی نیز دوبله می‌شوند، به پیش می‌برد. یکی از این نمونه ها سریال «ارطغرل» است.

بیشتر بخوانید:

گزارشگر سازمان ملل خواستار ممنوعیت صادرات سلاح به اسرائیل شد

پیش‌بینی بانک جهانی از اقتصاد ۲۰۲۴ ایران: رشد اقتصادی ۳.۵ درصد، تورم ۳۵.۸ درصد

تماشاخانه

غفلت در لحظه آخر / کشتی ایران گرفتار چه دردی شده که درمان ندارد؟ (فیلم)

بیمارستان‌های ویران در بیروت با فرشتگانی که تا پای جان برای سلامت ایستاده‌اند (فیلم)

فیلم های دیگر