دیدار گرم بن سلمان - پوتین ؛ به چند دلیل

عصرایران ؛ رضا غبیشاوی - ولادیمیر پوتین رئیس فدراسیون روسیه هفته گذشته در سفر یک روزه به ابوظبی و ریاض با سران امارات و سعودی دیدار و گفتگو کرد.

در این سفر، میزبانان به گرمی از پوتین استقبال کردند. در ابوظبی به هنگام ورود، هواپیماهای اماراتی در نمایش هوایی، دودهایی به سه رنگ قرمز و آبی و سفید پخش کردند تا پرچم روسیه در آسمان نقش ببندد. در ریاض هم آنچنان دیدار محمد بن سلمان و پوتین صمیمانه بود که خاطره دست دادن ۵ سال قبل آنان را در آرژانتین زنده شد.

می توان میزبانی و استقبال محمد بن سلمان ولیعهد و نخست وزیر عربستان سعودی از پوتین و جو بایدن رئیس جمهور امریکا را باهم مقایسه کرد.

جو بایدن در سفر سال گذشته به عربستان سعودی به سردی مورد استقبال قرار گرفت. محمد بن سلمان ولیعهد و در اصل حاکم واقعی و فعلی این کشور، به بهانه کرونا‌ از دست دادن با جو بایدن خودداری کرد و مشت گره کرده خود را به سمت او برد تا استقبال از جو بایدن بی روح و خشک انجام شود. دقیقا برخلاف استقبال اخیر بن سلمان از پوتین که گرم و صمیمانه بود. دو مقام 5 سال بعد از دیدار آرژانتین، دوباره آنچنان باهم مشتی و دوستانه دست دادند تا روابط گرم خود را به رخ دوستان غربی به ویژه امریکایی ها بکشند. 

تکرار دست دادن صمیمانه محمد بن سلمان - پوتین در ریاض بعد از 5 سال از دست دادن مشابه در آرژانتین

5 سال قبل نشست سران گروه 20 در آرژانتین برگزار شد. در آن زمان به دنبال قتل فجیع جمال خاشقجی روزنامه نگار منتقد سعودی در کنسولگری کشورش در استانبول، محمد بن سلمان به عنوان متهم اصلی و امر این قتل مطرح شد. همین موضوع باعث شد او تحت فشار افکار عمومی جهان و دولت های غربی قرار بگیرد. همزمان اما کشورهای روسیه و چین، هیچ واکنش منفی نسبت به این موضوع نداشتند و از متهم کردن بن سلمان خودداری کردند. آنها این موضوع را در قالب مسائل داخلی کشورها دانستند. همین مسئله باعث شد روابط سعودی با امریکا و دولت های اروپایی دستخوش بحران بزرگ شود بحرانی که تبعات آن تاکنون روابط این کشورها را درگیر کرده اما در همان زمان، وقتی هیچ کدام از سران کشورهای غربی محمد بن سلمان را در آرژانتین تحویل نگرفتند و از دست دادن و احوالپرسی با او خودداری کردند این پوتین بود که به گرمی دست در دست شاهزاده سعودی گذاشت و به گرمی دستان او را فشرد.

دولت عربستان سعودی و سران آن به لحاظ ماهیتی به دولت روسیه و رئیس آن پوتین نزدیک و شبیه هستند اما به لحاظ جایگاه تاریخی،‌ اردوگاه ها و بلوک بندی ها، تعهدات و الزامات حقوقی و منافعی، ریاض به امریکا و غرب نزدیک است. 

دولت های سعودی و روسیه هر دو به لحاظ سیاسی، بسته هستند و در همین چارچوب مناسبات خود را دنبال می کنند این در حالی است که در طرف دیگر ماجرا، چارچوب دیگری برقرار است و بارها این تضاد خود را نمایان کرده است.

استقبال بن سلمان  از جو بایدن در عربستان سعودی در سال 1401

گرچه دولت سعودی در اردوگاه غرب و امریکا تعریف می شود و این کشور نزدیک ترین روابط را در منطقه با امریکا دارد اما از 10 سال قبل تاکنون مسیر جدیدی را در سیاست خارجی خود تعریف کرده است. محور این مسیر جدید، تلاش برای برقراری شکلی از توازان در روابط ریاض با قدرت های مختلف غربی و غیرغربی است.

 سفر اخیر پوتین به امارات و سعودی و دیدارهای صمیمانه و نزدیک با سران آنها در زمانی صورت می گیرد که روسیه به دلیل جنگ علیه اوکراین و اشغال بخش هایی از سرزمین این کشور، مغضوب و تحت بیشترین تحریم های جهان از سوی غرب است. شخص پوتین هم تحت تعقیب دادگاه بین المللی است اما امارات و سعودی نه تنها از حجم روابط کم نکرده اند بلکه شرایط تحریم روسیه و پوتین را موقعیتی می بینند تا هم از مسیر تحریم اقتصادی ، فرصتی برای بهره برداری حداکثری بسازند و هم در فشارهای سیاسی غرب علیه روسیه، موازنه را تقویت کنند.

روابط با روسیه با پوتین برای سعودی ها به مراتب لذت بخش تر و دوست داشتنی تر از روابط با امریکا و جو بایدن است. برای این وضعیت هم دلایل مختلفی قابل بیان است. مثلا خرید سلاح از روسیه نسبت به امریکا، به مراتب راحت تر و بدون دردسرتر است. خرید سلاح از امریکا و اروپا همراه با سوال و جواب و دخالت افکار عمومی و نهادهای مختلف در کشورهای غربی است اما در روسیه تنها با پوتین و دولت طرف هستند. 

روسیه برخلاف غرب کاری به مسائل داخلی عربستان سعودی ندارد اما امریکا و اروپا همچنان منتقد وضعیت حقوق بشری سعودی از جمله اعدام ها و دستگیری مخالفان و منتقدان هستند. سعودی بزرگترین خریدار سلاح و تجهیزات نظامی از امریکا و دیگر کشورهای غربی است.

سعودی ها با نگاهی به آینده در حال برقراری نوعی موازنه و حتی چرخش میان امریکا – اروپا و روسیه و چین هستند. تمرکز امریکا از خاورمیانه و خلیج فارس در حال کاهش و انتقال به سمت شرق یعنی چین و اقیانوس آرام است. همزمان به دلیل خودکفایی امریکا از منابع نفتی به دلیل تبدیل این کشور به تولیدکننده بزرگ نفت در جهان از یک سو و از سوی دیگر حرکت جهان به سمت انرژی های تجدیدپذیر و غیرفسیلی، آینده ارتباط واشنگتن با خلیج فارس و کشورهای تولیدکننده نفت این منطقه و آینده نفت را دستخوش تغییر می کند.

نمایش هوایی هواپیماهای اماراتی به مناسبت ورود ولادیمیر پوتین رئیس فدراسیون روسیه به ابوظبی با پخش دود به سه رنگ پرچم روسیه

 پیش بینی عبور چین از امریکا در رتبه بندی جهانی اقتصاد و کاهش تمایل امریکا به دخالت در تنش های منطقه ای در دیگر نقاط جهان از جمله خاورمیانه و خلیج فارس، مقامات سعودی را به این تصمیم رسانده که حرکت به سمت خروج از اردوگاه غرب و ارتباط فعال تر با دیکر طرف های قدرتمند اقتصادی سیاسی جهان را انتخاب کنند.

چین همزمان به جای امریکا بزرگترین واردکننده نفت خام جهان است و خلیج فارس در دو کرانه شمالی و جنوبی اش بزرگترین تأمین کننده نفت و انرژی پکن است. حالا امنیت خلیج فارس دیگر فقط برای آمریکایی ها مهم نیست بلکه بخشی از امنیت اقتصادی سیاسی چین هم هست. چین به عنوان اقتصاد دوم فعلی و اقتصاد اول آینده جهان قابل نادیده گرفتن نیست. اقتصاد و تجارت نیز محور کشورهای جنوب خلیج فارس است. روسیه نیز بعد دخالت نظامی موفق در سوریه اشتیاق بیشتری برای حضور در منطقه از خود بروز می دهد.

عقب نشینی از حمایت از مخالفان در سوریه و عادی سازی روابط با بشار اسد رییس جمهوری سوریه برخلاف نظر امریکا، عادی سازی روابط با ایران با میانجیگری چین و قراردادهای اقتصادی کلان با روسیه در اوج تحریم های غربی علیه مسکو بخشی از نشانه های روند جدید سعودی ها و اماراتی هاست.

گره زدن منافع روسیه و چین به کشورهای جنوب خلیج فارس برای استفاده از آنان برای تاثیرگذاری بر ایران از دیگر اهداف ریاض و ابوظبی برای نزدیک شدن به مسکو و پکن است. اتفاقی که در میانجیگیری چین برای ازسرگیری روابط تهران - ریاض نیز شاهد آن بودیم.  

یکی از دلایل تقویت روابط عربستان سعودی با چین و روسیه تلاش برای استفاده از این دو بازیگر مهم بین المللی برای تاثیرگذاری بر ایران است چرا که هر دو روابط اساسی با تهران دارند. روسیه و ایران روابط سیاسی، نظامی سطح بالایی دارند و چین تنها خریدار نفت ایران است.