با نماد پزشکی در ایران باستان آشنا شوید/ عکس

نمادها، معنایی بیشتر از یک علامت ساده دارند و دارای پویایی بوده و تفسیری مختص به خود را ارائه می‌دهند. آن‌ها اغلب برخاسته از طبیعت، دین و آیین‌های ملی و اساطیری هستند و هر فرهنگ نیز نمادهای مخصوص به خود را دارد.

ایسنا نوشت: محققان کشور در یک مطالعه، پیشینه و خاستگاه سیمرغ به‌عنوان نماد پزشکی ایرانیان را مورد بررسی قرار داده و بر قدمت آن نسبت به سایر نمادهای پزشکی اشاره کرده‌اند.

نماد، کلمه یا شکلی است که معنایی فراتر از لفظ و شکل را به مخاطب القا می‌کند. نماد می‌تواند یک شیء مادی باشد که شکلش به‌طور طبیعی یا بر پایه قرارداد با چیزی که به آن اشاره می‌کند، پیوند داشته و نشانگر یک اندیشه و مفهوم و چگونگی آن‌ها باشد.

نمادگرایی و رمزپردازی، یک ابزار علمی و اصولی‌ترین و قدیمی‌ترین روش بیان است که در طی قرون متمادی به‌دست‌آمده است. نمادها، معنایی بیشتر از یک علامت ساده دارند و دارای پویایی بوده و تفسیری مختص به خود را ارائه می‌دهند. آن‌ها اغلب برخاسته از طبیعت، دین و آیین‌های ملی و اساطیری هستند و هر فرهنگ نیز نمادهای مخصوص به خود را دارد.

نماد پزشکی به گفته محققان، یکی از این نمایه‌های قراردادی و در عین حال فرهنگی است که پیشینه‌ای تاریخی و عمیق دارد و از آمیختگی فرهنگ‌ها و تمدن‌های کهن جهان نشأت گرفته است. آنچه از نماد فعلی پزشکی به ذهن متبادر می‌شود، میله یا عصایی با ماری تک و در هم تنیده شده (خدای پزشکی یونان) است که به‌عنوان نماد پزشکی جهانی پذیرفته شده است. حدود ۶۰۰ سال قبل از میلاد، شکل کادوسه یا عصای هرمس با مارهای دوتایی درهم‌تنیده به‌عنوان نشان مد نظر بود که امروزه و از زمان تصویب توسط ارتش پزشکی ایالات متحده آمریکا در اوایل قرن بیستم به‌عنوان یک نماد پزشکی پذیرفته شده و استفاده می‌شود. اما آیا برای این حوزه از علم در کشور باستانی ما، نمادی خاص وجود داشته است؟

برای پاسخ به این سؤال، گروهی از پژوهشگران ایرانی از دانشگاه علوم پزشکی بابل، دانشگاه علوم پزشکی قم، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دانشگاه علوم پزشکی تهران پژوهشی را انجام داده‌اند که در آن به بررسی و بازشناسی پیشینه و خاستگاه سیمرغ به‌عنوان نماد پزشکی ایرانیان پرداخته شده است.

آن‌ها در این مطالعه با رویکردی توصیفی و با استفاده از کلیدواژه‌های مرتبط، به بررسی پایگاه‌های معتبر علمی، مقالات و منابع کهن تاریخ پزشکی پرداخته و سپس اطلاعات جمع‌آوری شده را پس از کُدگذاری، طبقه‌بندی و تجزیه‌وتحلیل کردند.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که دانش پزشکی در ایران باستان جایگاه ویژه‌ای داشته است. در میراث فرهنگیِ کهن ایران، نمادها سابقه‌ای چند هزار ساله دارند که با دانش پزشکی، گیاهان دارویی و عمل جراحی همراه بوده‌اند. بنابراین از نماد سیمرغ به‌عنوان نماد دارو و درمان، در ایران رونمایی شد تا اصالت فرهنگ و تمدن ایرانی، به‌خصوص در عرصه پزشکی رخ بنمایاند.

به گفته سیدمحمد هاشمی‌مهر، محقق دانشگاه علوم پزشکی بابل و همکارانش، «نماد و اسطوره، ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند. اسطوره پهنه نمادهاست و این نماد است که به اسطوره معنا می‌دهد. مار و عصای کادوسه به عنوان مهم‌ترین عنصر نماد پزشکی جهان که به‌عنوان سمبل دارو و درمان برگزیده شده است، بُن مایه‌ای ایرانی دارد و با نفوذ باورهای میترائیسم در روم، یونان و ورود آن در مسیحیت، از سوی سایر ملت‌ها پذیرفته شده است».

بر اساس این پژوهش، در اساطیر ایران باستان، سیمرغ را نشانه برتری، درمانگری و مظهر پادشاهی تلقی می‌کردند. ترکیب چندگونه حیوانی در سیمرغ که هر یک از حیوانات، نماد یکی از عناصر چهارگانه طبیعت بوده‌اند، می‌تواند متأثر از نیروی جاودانگی حیات و یاری رسانندگی باشد.

هاشمی‌مهر و همکارانش معتقدند: «این پرنده مداواگر درواقع نماینده پزشکی مجرب و نشانگر شخصیتی متبحر در تاریخ ایران باستان بوده که به‌تدریج رنگ و روی اساطیری یافته است. سیمرغ درواقع سمبل فردی موبد، پزشک و جادوگر است. با توجه به پژوهش انجام‌گرفته و تأمل در تاریخ کهن ایران به این نتیجه می‌رسیم که آنچه به‌عنوان پزشکی متبحر در تاریخ اساطیری ایران به تصویر کشیده شده است و می‌توان آن را به نماد و نماینده پزشکی ایرانیان قلمداد نمود، سیمرغ است».

از این یافته‌ها، مقاله‌ای علمی پژوهشی به رشته تحریر درآمده که در مجله «تاریخ پزشکی» متعلق به مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی منتشر شده است.