احمد جلالی؛ خاطرۀ طالقانی و سال‌های یونسکو

   عصر ایران؛ مهرداد خدیر- صبح جمعه 4 شهریور 1401 و در آیین تشییع پیکر زنده یاد امیرهوشنگ ابتهاج (سایه) در مقابل تالار رودکی/ وحدت، وقتی سخنان سخن‌ران اصلی به درازا کشید و از حوصلۀ حاضران خارج شد یکی با صدای بلند او را خطاب قرار داد و گفت: "خودتان را معرفی کنید. شما کی هستید؟" اینجا بود که سخن‌ران گفت: "من احمد جلالی هستم. خدمت‌گزار دیرین فرهنگ ایران که توفیق داشتم روزهای آخر در کنار بستر سایۀ عزیز در باشم.".

   مراسم، مجری نداشت وگرنه او باید در ابتدا سخن‌ران را معرفی می‌کرد و می‌گفت احمد جلالی دو دوره در دو دولت خاتمی و روحانی نماینده و سفیر ایران در سازمان یونسکو بوده است. از 1376 تا 1385 یعنی یک سالی هم در دولت احمدی‌نژاد و بعد بار دیگر از 92 تا 99 و هفت سالی در دولت حسن روحانی و مجموعا 16 سال به اندازۀ 4 دوره ریاست جمهوری و در همین مدت موفق به ثبت آثار متعدد ایران در یونسکو شده است.

   بخشی از این دوران با مسؤولیت احسان نراقی در یونسکو به عنوان مشاور فدریکو مایور مدیر کل وقت یونسکو هم‌زمان بوده و هر چند این دو از هم فاصلۀ نسبی و معنی‌داری داشتند ( چرا که نراقی بعد از انقلاب به اتهام تئوریسین فرهنگی رژیم پهلوی و مرتبط با دفتر فرح به زندان افتاد اگر چه بعدتر تبرئه شد) ولی هر دو ایرانی و علاقه‌مند به فرهنگ و هنر ایران هر چند که مرحوم نراقی رخدادهای مثبت در یونسکو دربارۀ ایران را تنها به حساب خود می‌گذاشت اما از احمد جلالی هم بد نمی‌گفت. متقابلا نماینده و سفیر ایران در یونسکو نیز اگرچه نقش احسان نراقی در مشاوره و تأثیر‌گذاری بر مدیر کل را انکار نمی‌کرد اما پیاز داغ قضیه را آن قدرها هم زیاد نمی‌دانست.

   مراسم، مجری نداشت وگرنه وقتی سخنان آقای جلالی به درازا کشید و حوصلۀ مردم سر رفت، یک یادداشت کوچک کافی بود تا ادامه ندهد و نیاز به شعار برای سایه و اظهار ناخرسندی نباشد تا اخلال ایجاد شود چرا که سخن‌ران حرف نامربوط هم نمی‌زد و داشت دربارۀ یک غزل مشهور و دیدگاه خود شاعر توضیح می داد اما سیمای دیپلماتیک و شبیه به کارگزاران حکومتی این شایبه را ایجاد کرد که او مأموریت دارد صحبت‌ها را طولانی کند تا نوبت به نطق یا بیان خاطرات چهره‌های دیگر نرسد حال آن که احمد جلالی چنین کاراکتری ندارد تا مجری این سناریو باشد ثانیا غیبت چهره‌های سرشناس مشهود‌تر بود تا این که باشند و سخن نگویند و اصطلاحا جای کسی را تنگ نکرده بود.

   یک تن در تراز سایه البته بود که اندوه‌گین‌تر از آن بود که پشت تریبون رود و او کسی نبود جز محمد رضا شفیعی کدکنی.

   باری، این که دوست‌داران فرهنگ و هنر ایران نماینده و سفیر ایران در یونسکو در دورۀ متفاوت و متساهل 9 و 7 ساله را نشناسند هم شگفت‌آور بود و هم نه. بود چون به هر رو گمنام نیست و دست‌کم برای دوست‌داران فرهنگ و هنر باید شناخته شده باشد و نبود چون صدا و سیما از این چهره‌ها دعوت نمی‌کند و میدان را به دیگران سپرده است.

   احمد جلالی اما مرا از تابستان 1401 به بهار و تابستان 1358 برد. به 43 سال قبل.

   یادم آمد که او همان جوان 31 سالۀ سال 1358 است که در برنامۀ «با قرآن درصحنه» رو به روی آیت‌الله طالقانی  می‌نشست و مردی که درباور همه «پدر» بود تفسیری ارایه می‌داد که بر دل و جان مردمان می‌نشست. بگذارید بگویم آن مدل روحانی و آن قرائت از قرآن که مردم را جذب کرد همین بود که در این برنامه ارایه می‌شد.

   با قرآن در صحنه برنامۀ متفاوتی بود. چندان که در شروع و به اصطلاح امروز تیتراژ هم تلاوتی را انتخاب کرده بود که برخی از روحانیون درست نمی‌دانستند: اذا‌ الشمس کُوّرت، کُوِرَت.... چون قاری واوِ دومی را مشدد نمی‌خوانَد و به آن لحن آهنگین داده است.

در همین برنامه بود که آقای طالقانی شایعۀ کاندیداتوری خود برای ریاست جمهوری طالقانی را که سازمان مجاهدین خلق مطرح کرده بودند رد کرد و گفت روحانیون باید به کار خود بازگردند. (این آخری را البته به خود یاد ندارم و پیش‌تر در خاطرات محمد مهدی جعفری از نزدیکان آقای طالقانی خوانده بودم: پس از سخنرانی مسعود رجوی که در آن گفته بود: رهبر: امام خمینی/ رییس جمهور: پدر طالقانی)

   احمد جلالی روز جمعه می‌گفت روزهای آخر بر بالین سایه در کلن حاضر بوده و دربارۀ غزلی با او صحبت می کرده و سایه در همان حال گفته بود: تمام این غزل که ساخت آن ماه‌ها به طول انجامید بر اساس یک مصراع از شعر حافظ بوده است.

  همین که گفت ساختِ شعر دانستم دقیق است چون سایه عمد داشت برای شعر از تعبیر ساختن استفاده کند نه سرودن.

   از «با قرآن در صحنه‌» گفته شد این اشارت هم خالی از لطف نیست که پس از طالقانی چند نوبت امام ادامه داد ولی تأکید بر «سِر» بودن به مذاق کسانی در قم و مشهد خوش ننشست و امام مایل نبود از موضع قدرت و حکومت به آنان پاسخ دهد یا موضع عرفانی خود را تبیین کند و برنامه تعطیل شد.

   احمد جلالی 31 ساله حالا 74 ساله است و از خدمات دولتی بازنشسته شده اما حضور او در مراسم سایه و تجلیل از مقام بلند شاعر و موسیقی شناس ایرانی می تواند تفاوت نگاه فرهنگی در آغاز انقلاب و دورۀ اصلاحات و کمی هم دولت اعتدال را با دروه های دیگر نشان دهد.

   فضا اما به قدری دو قطبی شده که همه جا غبارآلود به نظر می‌رسد و این غبار را در نوع مواجهه با سخنان احمد جلالی هم می شد حس کرد.

   شاید جا داشت احمد جلالی همان جا سخنان خود را قطع می‌کرد و این شعر سایه را می‌خواند:

نشسته ام در انتظارِ این غبارِ بی سوار
دریغ که از شبی چنین، سپیده سر نمی‌زند

تماشاخانه

تولید گچ تحریر از پودر صدف در ژاپن (فیلم)

واعظی: موضع جدید ترامپ درباره ایران، واکنش او به پیشتازی پزشکیان بود/ تعجب می‌کنم که برخی کاندیداها چگونه به دوربین چشم می‌دوزند و دروغ می‌گویند/ پورمحمدی جسارت داشت / ظریف واقعاً وطن‌پرست است (فیلم)

فیلم های دیگر